ترجمه ممتاز ایشان حاصل نزدیک به چهل سال مطالعه متنتوب بوده و با بیش از صد دوره ترجمه فارس کهن و جدید، تفاسیر عربی و ترجمه های فرانسه و انگلیسی مقابله شده است.
تاکنون نزدیک به یک میلیون نسخه از آن به چاپ رسیده است. مترجم طی چهارده سخنرانی، پرده از بسیاری از سوء تفاهمات قرآنی برداشته و در حال تألیف «ناگفته های قرآن» می باشند.
محمدمهدی فولادوند فرزند محمدحسن بختیاری در سال 1299 در اراک متولد شد. در شهریور 1329 عازم پاریس شد و مدت چهارده سال در آنجا تحصیل کرد.
فولادوند در این مدت در دانشگاه سوربن به تحصیل در رشته ادبیات، هنر، فلسفه و زبان شناسی عرب پرداخت. رساله دکتری وی پیرامون «عمر خیام» بود که بعدها به چاپ رسانید.
وی در آبان 1964 میلادی به تهران بازگشت و در دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی، از جمله دانشکده? الهیات دانشگاه تهران و دانشگاه امام صادق دروسی چون فلسفه، زیباشناسی، زبان فرانسه، تاریخ مذاهب و فرهنگ ایران را تدریس کرد.
ترجمه فولادوند ترجمه ای است به فارسی امروزی و بدون گرایش های خاص افراطی است، یعنی نه فارسی گرایی مفرط دارد نه عربی گرایی مفرط. علاوه بر این یکی از ویژگی های کم نظیر ترجمه حاضر ارائه ی یک ترجمه آهنگین در سوره های مکی انتهای قرآن است.
فولادوند ضمن آشنایی عمیق و تسلط وافر بر زبان های فرانسه و عربی و آشنایی با زبان انگلیسی و مقدمات چند زبان دیگر اروپایی، دارای مجموعه آثاری بیش از 40 مجلد کتاب است.
ترجمه قرآن کریم وی به زبان فارسی جزء ممتازترین ترجمه های 50 سال اخیر معرفی شده و جایزه و پنج لوح تقدیر بدست آورد.
آثار فرانسه وی مورد تقدیر ژنرال دوگل، شوایستر، فرانسوا موریاک، هانری، دمتنرلان، ژان ککتو و آکادمی های فرانسه، سوئیس و کانادا واقع شده است.
وی در زبان فارسی به مهدا تخلص دارد و دیوان اشعار فارسی او به حدود بیست هزار بیت و به زبان فرانسه هفتصد صفحه می رسد.
محمد مهدی فولادوند در چند سال آخر زندگی، بر اثر سکته مغزی قدرت تکلم و نیروی حافظه خود را از دست داده بود. وی 15 مرداد 1387 به علت کهولت سن درگذشت.
شهرت اصلی استاد فولادوند
شهرت فولادوند بیشتر به سبب ترجمه او از قرآن بود. وی در سال 1345 جزوه ای به نام «گل هایی از قرآن» را در تهران منتشر کرد، در حالی که به جز ترجمه مهدی الهی قمشه ای و ابوالقاسم پاینده ترجمه فارسی دیگری از قرآن در دسترس نبود.
این جزوه مورد اقبال قرار گرفت و این استقبال تا آنجا بود که محمد علی جمال زاده نامه ای در تجلیل مترجم نوشت و از وی خواست تا این کار را تا پایان قرآن ادامه دهد.
معرفی ترجمه
"بنده این کتاب آسمانی را بعد از مقایسه با شش ترجمه فرانسه و ده ها ترجمه فارسی و تفاسیر متعدد عربی و یکی دو انگلیسی، نخست به صورت « تحت اللّفظی » ترجمه کردم و بعد چون دیدم نظیر ترجم « معزّی» و « هیئت هفت نفره حوزه علمیه قم» می شود و سر و ته درستی ندارد و مبتدا و خبر آن مشخّص نمی شود، آنقدر با هر جمله « کُشتی» گرفتم و آن را پس و پیش کردم تا سرانجام به تأئید الهی و قریحه شاعرانه خداداد کاری کردم که هم به متن مقدّس خیانت نشد و هم احیاناً در بسیاری موارد، واجدِ نوعی موسیقی و « وزن عروضی» گردید...
ترجمه قرآن به زبان فارسی توسط فولادوند در سال 1373 توسط دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی با ویرایش محمدرضا انصاری و سید مهدی برهانی منتشر شده است.
بهاءالدین خرمشاهی در توصیف ترجمه فولادوند می نویسد: «بدون اغراق ترجمه فولادوند از بهترین ترجمه های موجود به زبان فارسی است».[ خرمشاهی، بهاء الدین، سیر بی سلوک، ص343 ][ دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ص1604.]
ترجمه فولادوند ترجمه ای است به فارسی امروزی و بدون گرایش های خاص افراطی است، یعنی نه فارسی گرایی مفرط دارد نه عربی گرایی مفرط. علاوه بر این یکی از ویژگی های کم نظیر ترجمه حاضر ارائه یک ترجمه آهنگین در سوره های مکی انتهای قرآن است.
مترجم در این ترجمه اصل را بر روانی و خوشخوانی نهاده و ترجمه ای خوانا و شایسته به دست داده است.
استاد ، خود دربار ترجمه این اثر نفیس چنین بیان می دارد: " قرآن را با قلب، روح و احساس خودم برای ترجمه کردن در نظر گرفتم و ترجمه آن را از سال 1346 تحت عنوان «گل هایی از قرآن» شروع کردم و قصد داشتم فقط قسمت هایی از آن را ترجمه کنم. اما بعداً تصمیم به ترجمه متن کامل آن گرفتم و اتفاقاً وقتی کار ترجمه قرآن به پایان رسید، دولت وقت (پهلوی) اصرار زیادی داشت تا آن را با چاپ نفیسی منتشر کند. منتهی در نظر داشتند روی جلدش طرح تاج چاپ شود که من مخالفت کردم و صراحتاً گفتم: اگر قرار است روی جلد قرآن تاج چاپ شود، همان بهتر که چاپ نشود، تا اینکه بالاخره، بعد از سال 1357 و تغییر شرایء به چاپ رسید".
ویژگی های ترجمه در بیان خود نویسنده
استاد فولادوند، به ویژگی ترجمه مزبور اشاره داشته و می گوید :"بنده این کتاب آسمانی را بعد از مقایسه با شش ترجمه فرانسه و ده ها ترجمه فارسی و تفاسیر متعدد عربی و یکی دو انگلیسی، نخست به صورت « تحت اللّفظی » ترجمه کردم و بعد چون دیدم نظیر ترجم « معزّی» و « هیئت هفت نفره حوزه علمیه قم» می شود و سر و ته درستی ندارد و مبتدا و خبر آن مشخّص نمی شود، آنقدر با هر جمله « کُشتی» گرفتم و آن را پس و پیش کردم تا سرانجام به تأئید الهی و قریحه شاعرانه خداداد کاری کردم که هم به متن مقدّس خیانت نشد و هم احیاناً در بسیاری موارد، واجدِ نوعی موسیقی و « وزن عروضی» گردید... نظیر: «ترا می پرستیم تنها و بس- بجز تو نجوئیم یاری ز کس» یا: « نزدیک شد قیامت و از هم شکافت ماه (سوره قَمَر) یا: « آنگاه که خورشید بهم دَر پیچید (سوره تکویر)»"
ویژگی های ترجمه استاد فولادوند در نگاه دیگران
قرآن را با قلب، روح و احساس خودم برای ترجمه کردن در نظر گرفتم و ترجمه آن را از سال 1346 تحت عنوان «گل هایی از قرآن» شروع کردم و قصد داشتم فقط قسمت هایی از آن را ترجمه کنم. اما بعداً تصمیم به ترجمه متن کامل آن گرفتم و اتفاقاً وقتی کار ترجمه قرآن به پایان رسید، دولت وقت (پهلوی) اصرار زیادی داشت تا آن را با چاپ نفیسی منتشر کند. منتهی در نظر داشتند روی جلدش طرح تاج چاپ شود که من مخالفت کردم
محمد علی کوشا قرآن پژوه و منتقدِ ترجمه های ممتاز قرآن، ویژگی های ترجمه فولادوند را این گونه برمی شمارد:
نوع ترجمه:
روش ترجمه آمیخته ای از دو روش ترجمه محتوایی و ترجمه تحت اللفظی است، یعنی ارائه یک نثر روشن و شیوا و در عین حال مطابق با متن آیات.
نثر ترجمه:
اسلوب و زبان ترجمه به فارسی امروز، ساده و در عین حال شیواست.
مطابقت با متن:
این ترجمه از مطابقت بی نظیر با اصل کلام الهی برخوردار است. محمد علی کوشا مهم ترین ویژگی ترجمه فولادوند را مطابقی بودن آن می داند[ کوشا، محمدعلی، ترجمه های ممتاز قرآن در ترازوی نقد، ص157.]
توضیحات:
توضیحات مختصری شامل ظاهر کردن مراجع ضمیر، حرف ربط و دیگر افتادگی ها دارد که به دقت در داخل قلاب قرار گرفته است.
هماهنگی شیوه ترجمه:
روش مترجم به صورت یکسان در سراسر ترجمه حفظ شده است.
هماهنگی در ترجمه واژه های مشابه:
رعایت این مسئله مورد توجه مترجم بوده است و در سراسر ترجمه توفیقات خوبی داشته است.
منابع:
فصلنامه بینات شماره 5
فصلنامه بینات شماره 21
نشریه حوزه و دانشگاه، ش 3
