وسعت دانشگاه جعفری(علیه السلام)

عصر امام صادق(علیه السلام)، یکی از دورانهای پرشکوه و طلایی در تاریخ تشیع است. در این عصر، تشیع گسترش چشمگیری نمود و بر تعدد شیعیان افزوده گشت. و در اثر آزادی نسبی روابط شیعیان با امام صادق(علیه السلام)، آن حضرت توانست فقه و کلام شیعه را توسعه دهد و اصول ومبانی آن را روشن کند. نقش آن حضرت در معرفی مبانی شیعه به حدی بود که مذهب شیعه به نام آن جناب و «مذهب جعفری شهرت یافت. بعد از رحلت رسول اکرم(صلی الله علیه و آله)، دیگران در جایگاه آن حضرت نشستند وعلی(علیه السلام) در حاشیه ماند با این حال افرادی زیادی بودند که حقیقت را می دانستند و بر آن استوار بودند. با پایان یافتن قرن اول هجری و شروع دعوت عباسیان و قیامهای طالبیان، وضع عوض می شود و توجه بنی امیه به جای دیگرمعطوف می گردد و شیعیان نفس راحتی می کشند و توان این را می یابند که با امامانشان رابطه برقرار نمایند که این مطلب درعصر امام صادق(علیه السلام)به اوج خود رسید.(1)

وسعت دانشگاه جعفری

شاگردان امام صادق(علیه السلام)منحصر به شیعیان نبودند، بلکه پیروان سنت و جماعت نیز از مکتب آن حضرت برخوردار می شدند; پیشوایان چهارگانه اهل سنت بلا واسطه یا با واسطه شاگرد امام صادق(علیه السلام)بودند. ابوحنیفه در راس این پیشوایان قرار دارد که به گفته خودش، دو سال شاگرد امام بوده و اساس علم و دانشش از این دوسال است.(2) . شاگردان امام از نقاط مختلف همچون: کوفه، بصره، واسط، حجاز و سایر مناطق و نیز از قبایل گوناگون مانند: بنی اسد، مخارق، طی،سلیم، غطفان، ازد، خزاعه، خثعم، مخزوم، بنی ضبه، قریش به ویژه بنی حارث بن عبدالمطلب و بنی الحسن بودند که به مکتب آن حضرت پیوستند.(3)

به گفته ابن حجر عسقلانی، فقها و محدثانی همچون: شعبه، سفیان ثوری، سفیان بن عینیه، مالک، ابن جریح، ابوحنیفه، پسر وی موسی،وهیب بن خالد، قطان، ابوعاصم و گروه انبوه دیگری از آن حضرت حدیث نقل کرده اند.(4) امام صادق(علیه السلام)هر یک از شاگردان خود را در رشته ای که با ذوق و قریحه او سازگار بود، تشویق و تعلیم می نمود و در نتیجه هر کدام از آن ها در یک یا دو رشته از علوم مانند: حدیث، تفسیر و علم کلام تخصص پیدا می کردند. کوفه یکی از مهمترین کانونهای تجمع شاگردان امام صادق(علیه السلام)بود;حسن بن علی بن زیاد وشاء که از شاگردان امام رضا(علیه السلام)بوده، نقل کرده که در مسجد کوفه نهصد نفر استاد حدیث مشاهده کردم که همگی از جعفر بن محمد(علیه السلام)حدیث نقل می کردند(5).