در شرقی‌ترین ناحیه‌ی جنوب دریای خزر، جزیره‌ای مسکونی قرار دارد که به روستای آشوراده مشهور است. با توجه به تقسیمات کشوری، روستای آشوراده از توابع شهرستان بندرترکمن در استان گلستان است. آشوراده که تقریبا یک کیلومتر از ساحل فاصله دارد در پنج کیلومتری بندر ترکمن واقع شده است. برای آشنایی بیشتر با این جزیره در ادامه با ما همراه باشید.
جزیره‌ی آشوراده توسط کانال طبیعی خزینی در غرب خود از شبه‌جزیره‌ی میانکاله جدا شده است، از شمال به دریاچه‌ی خزر و از جنوب به خلیج گرگان منتهی می‌شود. در شرق آن، تنگه‌ای باریک موسوم به تنگه‌ی چپق اوغلی وجود دارد. آب‌وهوای آشوراده، معتدل و مرطوب است و ارتفاع آن از سطح دریاهای آزاد در حدود ۲۶ متر است.
این روستا تا قبل از سال ۱۳۷۲، با سکنه‌ای بیش از ۱۰۰۰ نفر و امکاناتی نظیر پاسگاه، مدرسه و... از رونق خوبی برخوردار بوده است، ولی بر اثر جاری شدن سیل در سال مذکور و بالا آمدن آب دریای خزر و ترک کردن جزیره توسط سکنه‌ی آن تقریبا جایگاه مسکونی خود را از دست داده است. امروزه تنها کارمندان اندکی از شیلات در آن ساکن هستند.
جزیره‌ی آشوراده از چند جهت دارای اهمیت بوده و جزء اراضی ملی محسوب می‌شود. در سال ۱۳۵۴، این جزیره به‌عنوان یکی از ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره در جهان (مناطق حفاظت شده‌ی زیستی بین‌المللی) معرفی شده و به ثبت جهانی رسیده است. همچنین در کنوانسیون جهانی رامسر به‌عنوان یکی از تالاب‌های حائز اهمیت در سطح بین‌المللی شناخته شده است. این جزیره که جزو پناهگاه‌های حیات وحش به شمار می‌رود در تمامی ایام سال میزبان انواع پرندگان مهاجر است. از دیگر مواردی که سبب اهمیت این جزیره شده، تولید ۴۰ درصد از خاویار ایران در آب‌های اطراف آن است.
پوشش گیاهی آشوراده شامل بوته‌های تمشک، درختان انار ترش و نوعی خار خودرو است. اگرچه در برخی اسناد تاریخی به کشت خرما، پنبه و نیشکر در جزیره اشاره شده است، اما امروزه به جز برخی درختان میوه‌ی موجود در منازل قدیمی، پوشش زراعی دیگری ندارد.
بر خلاف پوشش گیاهی جزیره که تنوع چندانی نداشته و از این رو مورد توجه قرار نگرفته است، گونه‌های جانوری متنوع و گاه بی‌نظیر موجود در جزیره از نکات قابل توجه جزیره‌ی آشوراده هستند. شغال، روباه، خرگوش، پرندگانی نظیر قرقاول و کبک و بسیاری از پرندگان دریایی (مهاجر و غیرمهاجر) مانند اردک، فلامینگو، پلیکان، غاز و... حیواناتی هستند که در آشوراده زندگی می‌کنند.
البته گونه‌های منحصربه‌فرد در این جزیره، نوعی گراز و اسب وحشی هستند که توانایی خوردن آب شور دریا را دارند. این گرازها و اسب‌ها نسبت به هم‌نوعان خود در سایر مناطق عمر کمتری دارند.
آشوراده در سال‌های دور متشکل از سه جزیره بوده است. دو جزیره‌ی شرقی کوچک و یک جزیره‌ی غربی بزرگ. بر اثر بالا آمدن سطح آب، دو جزیره‌ی کوچک آن در آب فرو رفته‌اند.
در گویش ترکمنی به این جزیره آشیرآدا یا مال آشیر گفته می‌شود. در زمان‌های قدیم، دامداران بندر ترکمن دام‌های خود را برای چراندن به این جزیره می‌بردند و نام‌های فوق با توجه به این کاربری روی جزیره گذاشته شده است. آشیر در زبان ترکمنی به معنای مصدری رساندن است، لفظ مال معنای دام را دارد و کلمه‌ی آدا نیز به معنای جزیره است.
پیشینه تاریخی آشوراده
این جزیره با توجه به موقعیت جغرافیایی خود از یک سو اهمیت استراتژیک دارد و با در نظر گرفتن موقعیت طبیعی زیستگاهی جزیره از سوی دیگر، در طول تاریخ مورد توجه بوده است.
به نظر بسیاری از محققان تاریخی، این جزیره همان جزیره‌ی آبسکون است که سلطان محمد خوارزم‌شاه در برابر یورش‌های مغولان به آن‌جا فرار کرده و نهایتا در همان جزیره بر اثر بیماری درگذشت.
آشوراده در زمان صفوی به عنوان شکارگاه مورد توجه قرار می‌گیرد و دربار اقدام به ساخت دژهایی در این جزیره می‌کند. البته تا قبل از دوران قاجار نام آشوراده برای این جزیره در کتب تاریخی و سفرنامه‌ها وجود ندارد، ولی در دوران قاجار با توجه به حوادث مهم تاریخی که در این جزیره اتفاق افتاده، در بسیاری از منابع تاریخی حوادث این جزیره با نام آشوراده منعکس شده است.
در دوران قاجار آشوراده و برخی از مناطق شبه جزیره‌ی میانکاله، مقر راهزنان و دزدان دریایی ترکمن شده بود. در سال ۱۲۱۷ قیات خان، از رهبران ترکمن‌های جعفربای به گرگان حمله کرد. در این هجوم که با غارت و گروگانگیری همراه بود، به دستور قیات خان، سربازان دولت را پس از اسارت به دریا می‌ریختند.
محمدشاه قاجار برای سرکوب کردن این ترکمن‌ها با توجه به استقرارشان در آشوراده به کشتی جنگی نیاز داشت که برای تامین آن از روس‌ها کمک گرفت. روس‌ها پس از غلبه بر قیات خان با استقرار پنج کشتی جنگی در ساحل آشوراده و در پی توافق با دولت ایران سالیان متمادی در آشوراده ماندگار شدند. روس‌ها تأمین امنیت کشتی‌های تجاری خود از یک سو و مشخص نشدن وضعیت مالکیت این جزیره در معاهدات ایران و روسیه را از سوی دیگر علت حضور خود در این جزیره بیان کردند.
روس‌ها در پی این توافق اقدام به ساخت پادگان نظامی، درمانگاه، خانه‌های مسکونی و کلیسا در این جزیره کردند. اهمیت تجاری فوق‌العاده‌ی آشوراده در آن دوران و ورود و خروج کشتی‌های تجاری فراوان باعث شده بود تا این منطقه از مناطق مورد مناقشه‌ی میان ایران و روسیه باشد. این مناقشات سیاسی گاهی به شکل درگیری میان ترکمن‌های حامی ایران و ترکمن‌های حامی روسیه بروز می‌کرد. کشمکش‌های سیاسی و نظامی ایران و روسیه بر سر جزیره‌ی آشوراده در دوران صدارت امیرکبیر به اوج خود رسید.
سرانجام در نتیجه‌ی انقلاب کمونیستی روسیه، دولت شوروی در عهدنامه‌ی مودت ایران و روسیه که در ۲۶ فوریه سال ۱۹۲۱ در مسکو به امضای دو طرف رسید، متعهد شد که به اشغال آشوراده پایان دهد.
از زمان حضور روس‌ها در آشوراده تقریبا هیچ اثری بر جای نمانده است. کلیسای چوبی ساخته شده توسط روس‌ها به‌طور کامل از بین رفته است. قلعه‌ی روس‌ها نیز که در زمان پهلوی اول مرمت شده و با تغییر کاربری به‌عنوان پاسگاه ژاندارمری از آن استفاده می‌شده، تخریب شده است. خانه‌ی وزیرمختار روس نیز در حال تخریب است.
