گچساران یکی از شهرستان‌های جنوب غرب استان کهگیلویه و بویراحمد است. مرکز این شهرستان، شهر دوگنبدان است که در زمان‌های قبل جزو استان فارس بوده است. گچساران دارای طبیعتی زیبا و بکر است که می‌تواند هر گردشگری را به سمت خود جذب کند. برای آشنایی بیشتر با این شهرستان، در ادامه همراه ما باشید.
نام‌گذاری و تاریخچه
گچساران جمعیتی بالغ بر ۱۲۰۰۰۰ نفر و ۴۶۸۳ کیلومتر مربع مساحت دارد. این شهرستان از شمال به شهرستان چرام، از جنوب به شهرستان گناوه، از شرق و شمال‌شرقی به شهرستان ممسنی و از غرب به شهرستان بهبهان محدود می‌شود.
این شهر که در متون تاریخی از آن به نام «گنبد ملغان» یا «گنبد ملجان» یاد شده است، از شهرهای آباد در مسیر راه شهر «نوبندگان» به «ارجان» بوده است. در فارسنامه «ابن بلخی» در قرن ششم، از آن به عنوان شهری گرمسیری که آب روان دارد یاد شده است.
دوگنبدان (مرکز شهرستان گچساران) تا قبل از سال ۱۳۰۶ تقریبا خالی از سکنه بود. طبق نظریه باستانشناسان و پژوهشگران در قسمت‌های شرقی و غربی این شهر، آثار باقیمانده از دو گنبد قدیمی وجود دارد. به علت وجود همین دو گنبد در این ناحیه نام دوگنبدان برای این شهر انتخاب شده است. پس از آن با فعالیتهای شرکت نفت در منطقه «گچ کوراوعلی» (گچساران قدیم) این منطقه اهمیت یافت و اولین چاه نفت در روستای بابامحمد، از توابع دوگنبدان امروزی حفاری شد. این چاه اکنون به «چاه شماره شش» معروف است. بعد از این تاریخ با وجود اینکه توسط کارکنان ایرانی و انگلیسی شرکت نفت تعدادی چاه در اطراف دوگنبدان حفر شد، ولی در سال‌های بعد به دلیل ناامنی‌هایی در منطقه، این گروه به مسجد سلیمان رفته و در آنجا به کار حفاری نفت ادامه دادند تا اینکه مجددا از سال ۱۳۱۵ شرکت نفت ایران و انگلیس فعالیتهای اکتشاف و حفاری و استخراج از چاه‌های این منطقه را شروع کردند.
در بعضی از منابع تاریخی از این شهر به‌عنوان محل یک کاروانسرای دوره صفوی نام برده شده و روستایی به نام «زریون» در شمال این کاروانسرا قرار داشته که امروزه از هیچ‌کدام اثری باقی نمانده است. روستای زریون تا سال ۱۳۱۹ وجود داشته که با شروع و بهره‌برداری مجدد از منابع نفتی در منطقه، جزئی از باند فرودگاه قدیمی شرکت نفت می‌شود. با شروع فعالیتهای نفتی در گچساران قدیم در سال ۱۳۱۶ و تغییر مکان واحدهای کارگری و کارمندی شرکت نفت از گچساران قدیم به شهر دوگنبدان، در فاصله سال‌های ۳۰–۱۳۲۸ این شهر رونق تازه‌ای به خود گرفت، یعنی روستای زریون در مسیر باند فرودگاه شرکت نفت واقع شد و اهالی آن به روستای «پروبالی» منتقل شده‌اند. گچساران قدیم بر اثر ناهمواری زمین، محدودیت فضای شهری، تراکم تأسیسات نفتی و زلزله‌های متناوب و مکرری که به علت انفجار اکتشاف معادن نفت ایجاد می‌شد، در سال ۱۳۳۰ با تصمیمات دولت و شرکت نفت ایران و انگلیس تخلیه و تخریب و قرار شد به شهر دوگنبدان فعلی منتقل شود که محل مناسبی برای استقرار کارگران و کارمندان و احداث شهری نوساز بود.
جغرافیا و اقلیم‌شناسی
گچساران در منطقه گرمسیر قشلاقی واقع شده و دارای دو نوع آب و هوای معتدل- خشک در نیمه شرقی و گرمسیری- خشک در نیمه غربی است.
راه اصلی استان خوزستان (اهواز) به استان فارس (شیراز) از این شهرستان می‌گذرد و قشلاق عشایر «بویراحمد» و «قشقایی» نیز در آن قرار دارد. ناحیه گچساران در منتهی‌الیه مناطق نفت‌خیز ایران قرار گرفته است. منطقه نفتی گچساران از نواحی قدیمی و مشهور صنعت نفت ایران به شمار می‌آید.
رودخانه زهره مهم‌ترین رودخانه شهرستان است و در حدود ۲۰ کیلومتری جنوب دوگنبدان جاری است. رودخانه باشت از کوه خامی و دره تنگ شیر سرچشمه می‌گیرد. رودخانه خربل یکی دیگر از رودخانه‌های شهرستان است که در جنوب شرقی دوگنبدان جاری است و پس از طی مسافتی به رودخانه زهره می‌پیوندد.
جاذبه‌های گردشگری و مکان‌های دیدنی
پل خیری و محمد خان
این اثر در تاریخ ۳ اسفند ۱۳۷۷ با شماره ثبت ۲۲۰۷، به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. در کنار راه ارتباطی گچساران به دهدشت و ۵۰ کیلومتری شمال غرب گچساران، پل عظیمی از دوره اسلامی باقی مانده که به پل «خیری و محمدخان» معروف است. پل مذکور روی رودخانه خیرآباد ایجاد شده که به احتمال زیاد در دوره اسلامی و پس از تخریب پل در دوره ساسانی ساخته شده است. پل خيری و محمد خان در ۴۰۰ متری چهارطاقی خيرآباد و با ۱۳۰ متر طول و ۷ دهانه است كه قسمت بيشتر آن در سمت غرب رودخانه و در خاک خوزستان واقع شده است.
آبشار گنج بنار
آبشار «گنج بنار» گچساران در استان کهگیلویه و بویراحمد واقع است. اين آبشار در هفت کيلومتری شمال گچساران و در دامنه کوه «خاييز» قرار دارد. اين آبشار ۳۰ متر ارتفاع دارد که آبش از چندين چشمه تأمين می‌شود. با وجود هوای گرم شهرستان گچساران، هوای اين منطقه بسيار خنک و مطبوع است.
چهارطاقی خیر آباد
چهارچوب تاریخ در «چهارطاقی خیر آباد» گچساران قابل دیدن و لمس کردن است. معماری این بنا اصیل و کاملا ایرانی که زبان سیاست، مذهب و نوع حکومت عصر خویش است، بنایی را ساخته که دیدن آن خالی از لطف نیست. این بنای تاریخی یادگاری از سلسله پادشاهان ساسانی است که در روستای «ده ناصر»، برگی دیگر از قدمت و تمدن این منطقه از استان کهگیلویه و بویراحمد به شمار می‌رود. این بنای تاریخی در ۵۰ کیلومتری شهر گچساران قرار دارد.
روستای مارین
روستای زیبای مارین در شمال شهر گچساران قرار دارد. روستای مارین در ۳۶ کیلومتری شمال شهر گچساران و ۱۹۸ کیلومتری جنوب‌شرقی یاسوج مستقر است. آب و هوای این روستا با وجودی که در یک منطقه گرمسیر واقع شده، معتدل و بسیار فرح‌بخش است. این روستا از شمال، به کوه «ولی گنج» و از جنوب‌غربی به «کوه کاردی» محدود می‌شود. ارتفاع این روستا از سطح دریا ۱۰۸۰ متر است که باعث شده آب و هوای مارین در فصول بهار و پاییز مطبوع و خنک، در تابستان نسبتا معتدل و در زمستان سرد و خشک است. روستای مارین یکی از روستاهای تاریخی ایران است؛ اکثر خانه‌های روستا، معمولا رو به جنوب ساخته شده و در ساخت آن‌ها از سنگ، خشت، گل، آجر و تیرهای چوبی استفاده شده است. کوچه‌های روستا، پهن و قابل دسترسی هستند، به طوری که وسایط نقلیه به راحتی می‌توانند در روستا تردد کنند. خانه باغ‌های روستا، بر زیبایی فضای عمومی روستا افزوده است. جاذبه‌های گردشگری روستای مارین به دلیل شرایط مساعد اقلیمی و چشم‌اندازهای بی‌نظیر طبیعی، همه ساله گردشگران و طبیعت‌دوستان بسیاری را به سوی خود جلب می‌کند. استقرار روستا در میان دره‌ای که پیرامون آن را ارتفاعاتی بلند دربرگرفته‌اند، چشم‌اندازهای بدیعی از تلفیق زندگی انسان و طبیعت پدید آورده است.
روستای دیل
روستای دیل از توابع بخش مرکزی شهرستان گچساران است که در ۱۸۴ کیلومتری یاسوج قرار دارد. ارتفاع روستای دیل از سطح دریا ۸۵۰ متر است و آب و هوای آن در فصل بهار مطبوع و دلپذیر، در تابستان گرم و خشک و در زمستان بارانی و معتدل است.
از آثار تاریخی این روستا می‌توان به آثاری چون گنبدان گبر در چرزو، تنگ آسیاب، تکیه، قلعه برج، ده بزرگ و قلعه شاه بهمن اشاره کرد که از بین این آثار قلعه بهـمن و گنبدان گبر قدمت بسیار زیادی دارد.
منظقه حفاظت شده کوه خامین
اين منطقه در حدود ۳۰ کيلومتری ضلع شرقی دو گنبدان در استان کهگیلوییه و بویر احمد با وسعت ۲۵۶۷۱ هکتار و با پوشش گياهی و جنگلی بلوط، ارژن، انجير وحشی، کيکم، چويل ،گون، زالزالک و کلخنگ واقع شده است. گونه‌های جانوری و حيات وحش پلنگ، خوک وحشی، سمور وحشی، جغد، گرگ، خرگوش و شاهين را می‌توان در اين منطقه يافت. اين منطقه كوهستانی با هدف حمايت از جمعيت پلنگ، بز و پازن، قوچ و ميش و كبك دری از سال ۱۳۷۸ تحت حفاظت قرار گرفت.
ارزش‌های خامین بیشتر مربوط به استفاده تفریحی و تفرجگاهی است؛ چنانچه طی چندسال آینده حمایت و حفاظت مستمری از این منطقه صورت گیرد ارزش‌های پژوهشی آن نیز جلب توجه خواهد کرد.
