خانه مستوفی در شوشتر

خانه مستوفی مربوط به دوره قاجار است و در شوشتر ، میدان باطنی، جنب مسجد مستوفی واقع شده است.این اثر در تاریخ ۱۴ اردیبهشت ۱۳۷۸ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است .

این خانه که یکی از خانه های دوران قاجاریه و متعلق به محمدعلی مستوفی از تجار شوشتر است، در استان خوزستان، غرب شهرستان شوشتر، در بافتی تاریخی احداث شده است. برای بازدید از این عمارت تاریخی می توانید پس از سفر به شهرستان شوشتر و عبور از میدان باطنی، در سمت راست میدان، تابلوی راهنمای مسیر خانه را مشاهده کرد. پس از طی مسافتی، در نزدیکی مسجد مستوفی، ساختمانی قدیمی قرار دارد که به خانه ی مستوفی مشهور است. سر در ورودی این مکان، منصوب به تابلوی میراث فرهنگی است که اطلاعاتی در مورد تاریخ ساخت و شماره ی ثبت ملی را در اختیار بازدیدکنندگان قرار می دهد. از نکات قابل توجه در مورد خانه ی مستوفی شوشتر، می توان به تغییر کاربری این عمارت به اداره ی میراث فرهنگی شهرستان شوشتر در سال ۱۳۷۴ و پس از آن به صورت همزمان به رستوران، موزه و عکاس خانه اشاره کرد.

مجموعه ی مستوفی عماراتی است متشکل از مسجد، حمام، پل و خانه ای تاریخی که براساس مستندات ثبت شده، قدمت آن به دوران حکومت قاجار بازمی گردد. مطابق با نقل قول های مورخان و اسناد  موجود، به نظر می رسد که خانه ی مستوفی شوشتر، متعلق به یکی از تاجران این شهرستان، محمدعلی مستوفی است و براساس سبک معماری مرسوم در اواخر پادشاهی قاجاریه و در زمان مظفرالدین شاه، ساخته شده است.

خانه مستوفی بخشی از مجموعه مستوفی و شامل دو قسمت اندرونی و بیرونی بوده است.تزئینات معماری بنا از نوع خوون چینی و كاربندی آجری و ریگ فرش است.خانه تاریخی مستوفی با چشم اندازی زیبا به رود شطیط و پل بند قدیمی شادروان دارای هشتی مزین به آجر کاری با ستون های تزیینی است. 
ورودی این بنای مربع شکل در ضلع غربی بنا به صورت جنوب غربی قرار گرفته و به صورت یک طاق منحنی بزرگ شش رجی است. بلافاصله پس از ورود یک هشتی قرار دارد که امتداد آن به دالانی با پوشش عرقچین متصل می شود. فرم و شکل دالان به صورت زاویه قائمه بوده است و در جهت های شمال شرقی، جنوب غربی امتداد دارد.

در امتداد شمال شرقی دالان، اتاقی که در زبان اهالی منطقه (لامرادان) گفته می شود، قرار گرفته که در هنگام مراسمات خاص و میهمانی هایی که افراد غریبه در آن حضور داشته اند، استفاده می شده است. در امتداد شرقی- غربی دالان نیز دو اتاق در سمت راست و چپ آن ساخته شده که سقف بصورت طاق و تویزه بوده و از طاقچه های متعدد در دیواره آنها استفاده شده است. پس از عبور از دالان وارد حیاطی نسبتاً وسیعی می شویم که در دو جهت شمال شرقی ٓ جنوب غربی آن اتاقهای که سر تا سر بصورت متصل و پیوسته به یکدیگر مرتبط هستند، قرار دارند. تابستان نشین و زمستان نشین به خوبی در ساخت این اتاقها قابل مشاهده است. در ضلع شمال غربی بنا صفه ای به ارتفاع 90 سانتی متر و عرض 8 متر دو ضلع شمال شرقی و جنوب غربی بنا را به یکدیگر پیوند می دهد. همچنین تعداد 9 ستون آجری مدور که بخش بالای آنها به صورت طاقهای آجری رابط آنها به یکدیگر است، مشاهده می شود. مصالح مورد استفاده در ساخت بنا نیز سنگهای ماسه ای و آجر است که از سنگ بیشتر درنمای بیرونی بنا استفاده شده و از آجر هم در نمای داخلی و کف بنا استفاده شده است. کف دالان از قلوه سنگ و آجر است و در دو طرف ورودی بنا از دو نشیمن گاه سنگی استفاده شده است.

از دیگر ویژگی های معماری خانه ی مستوفی شوشتر می توان به بادگیرهای جالب که در نزدیکی بخش شمال شرقی قرار گرفته است و همچنین گچبری های تزئینی صورت گرفته، در برخی از نقاط عمارت اشاره کرد و آن ها را به عنوان نکات بارز و قابل توجه طراحی و ساخت، درنظر گرفت. پله هایی که در خانه ی مستوفی تعبیه شده اند، همگی به صورت مستطیل شکل بوده و بخش ورودی نیز در بین قسمت جنوب غربی قرار گرفته است. دالان یا راهرویی نسبتا کم عرض، بلافاصله پس از ورودی عمارت احداث شده که انتهای آن به حیاط پیوند خورده است. سازندگان این اثر تاریخی، در دو سمت راهروی ورودی، دو اتاق که از وسعتی کم برخوردار است، تعبیه کرده اند. در ضلع شرقی نیز ایوانی وسیع ساخته شده که بخش بالایی آن را به سه بادگیر بزرگ، تجهیز کرده اند. از نظر هندسی می توان این بادگیرها را به یک بادگیر شکل مستطیل که در مرکز و دو بادگیر دیگر به صورت هشت ضلعی که در دو طرف قرار گرفته اند، تشبیه کرد. بادگیر مستطیلی از دو دروازه ی چشمه در دو طرف برخوردار بوده که انتهای آن، به بخش داخلی ایوان متصل می شود. معمار خانه ی مستوفی، ارتباطی بین دو بادگیر دیگر با زیرزمین واقع در ایوان ایجاد کرده است. ایوان از پوشش مسطحی برخوردار است که بخش بالای آن، از دو ستون به صورت هشت ضلعی، دو نیم ستون و سه قوس گهواره تزئین شده است. اطراف آن نیز از فضایی تشکیل شده است که به صورت دو اشکوبه مشاهده می شود. حیاط این عمارت که به صورت مستطیل شکل ساخته شده، توسط هنرمندان سازنده ی این بنای تاریخی با آجرهایی مربعی شکل پوشانده شده است.
حوضی زیبا که در بخش شرقی خانه قرار گرفته ، به صورت هشت ضلعی ساخته شده که حوضی به شکل دایره ای کوچکتر، در مرکز آن تعبیه شده است. جالب است بدانید که سطح این قسمت از حوض را بوسیله ی کلاه فرنگی زیبایی مستور کرده و از تزئینات رسمی بندی(نوعی تزئینات معماری همانند کاربندی می باشد) به صورت کاملا استادانه و هنرمندانه استفاده شده است.