بخش اعظمی از سرزمین ایران را کویر تشکیل میدهد. تا چند سال پیش بسیاری معتقد بودند کویرها هیچ خاصیتی ندارند و باید برای بیابانزدایی هزینه و این مناطق را قابل استفاده کرد، اما کمی بعد با توسعه صنعت گردشگری تعریفها از کویر تغییر کرد. کویرنوردی یکی از شاخههای پرطرفدار طبیعتگردی شد و از آن به بعد بود که سفرهای ویژه کویر برگزار میشد. سکوت و شب کویر را هیچجای دیگر نمیتوان تجربه کرد.
موقعیت جغرافیایی
پارک ملی توران در منتهیالیه شرقی استان سمنان و در جنوبشرقی شهرستان شاهرود جای دارد و قسمت کوچکی از بخش شرقی آن در سبزوار استان خراسان رضوی قرار گرفته است. این مجموعه در ضلع جنوبی جاده تهران- مشهد، شرق دهستان طرود، غرب دهستان زمانها و شمالشرقی کویر مرکزی ایران واقع شده است. منطقهای که از ۳ دشت بسیار وسیع تشکیل شده است. درواقع ۳ رشتهکوهی که شامل قله ۲۲۸۱ متری شترکوه در غرب، ۲۲۶۵ متری قلعه بالا در شمال غرب و ۲۴۱۱ متری پیغمبر میشود.
استان سمنان یکی از مناطق کویری ایران است با کلکسیونی از زیباییهای خدادادی؛ از جنگل ابر تا پارک ملی یا همان کویر خارتوران. خارتوران وسیعترین منطقه حفاظت شده ایران است که به دلیل داشتن تنوع زیستی منحصربهفرد و همچنین روستاهای تاریخی، همچون قلعه بالا، از طرف یونسکو بهعنوان ذخیرهگاه زیستکره انتخاب شده است. منطقه خارتوران در منتهیالیه شرق استان سمنان و در ۲۵۰ کیلومتری جنوب شرقی شهرستان شاهرود، در مجاورت استان خراسان، قرارگرفته است. این منطقه با یکمیلیون و چهارصدهزار هکتار بزرگترین ذخیره زیستگاهی کشور و گونههای نادر جانوری و گیاهی را در خود جای داده است.
خارتوران منطقه وسیعی است با دشتها و کوههای بسیار، کوههای ماجراد و پیرامون آن از بهترین زیستگاههای کَل، بز، قوچ، میش، گورخر و یوزپلنگ هستند. در دشتها و تپههای خارتوران گورخر آسیایی در دستههای ۱۰، ۳۰ و بیشتر دیده میشود، ولی متاسفانه به علت زندگی در دشت و جثه بزرگ شدیدا در معرض تهدید انسان و انقراض قرار گرفته است. خارتوران همچنین یکی از زیستگاههای زاغ بور است که همه ساله گردشگران و محققان بسیاری را به خود جذب میکند.
![خارتوران ، دشت فراموش شده ایران دشت خارتوران]()
زیباترین و خوش آب و هواترین روستای این منطقه ملقب به «دروازه حیات وحش توران»، روستای قلعه بالا است. این روستا روی کوهی همانند ماسوله ساخته شده که دیدن آن خالی از لطف نیست.
روستای رضاآباد نیز از دیگر مناطق دیدنی کویر خارتوران و محل اسکان طایفه چوداری است. زندگی در سیاهچادرهای این طایفه در فصل کوچ خالی از لطف نیست و میتواند تجربه نویی را برای گردشگران فراهم کند. از سویی قدم زدن روی بلندترین تپههای ماسهای ایران، بدون خار و خاشاک و سنگریزه، با پایبرهنه و تماشای منظره کویری و طلوع و غروب خورشید از فراز تپهها بسیار لذتبخش است و میتواند ساعتها وقت گردشگران را پر کند. در کنار این گشتوگذارهای فرحبخش میتوان سری هم به صنایعدستی خاص این روستا و ساکنانش زد؛ بافتههایی پرنقش و نگار از جمله انواع گلیم ساده و نقش برجسته توبره، قالی، پشتی، سفره آردی و... که الهام گرفته از طبیعت پیرامون ایشان است.
![خارتوران ، دشت فراموش شده ایران دشت خارتوران]()
از چشماندازهای دیگر این منطقه کوه دوشاخ عباسآباد و شیخ بیارجمند و شنهای روان، جنگل قطاربند و کلاتههایی چون دلبر و گرماب و ماجر را میتوان نام برد.
تنوع زیستی منطقه
پستانداران این منطقه شامل گرگ، شغال، روباه معمولی، كفتار، يوزپلنگ، كاراكال، پلنگ، گربه وحشی يا دشتی، جبير، آهو، پازن، (زير گونه ايرانی) قوچ وحشی و گورخر (زيرگونه ايرانی) است. هوبره، زاغ بور، بحری، دليجه، كبك، تيهو، بلدرچين، عقاب دشتی، چاخ لق، كبوتر چاهی، ياكريم، شاه بوف، سبزه قبا هندی، دم جنبانك ابلق، سنگ چشم دم سرخ و گنجشك معمولی از جمله پرندگان اين منطقه هستند. انواع گوناگونی از رده خزندگان در اين منطقه به چشم میخورد كه شامل راسته لاكپشتها و نيز خانواده آگاماها، سمندرها و اسكينكها است. از ديگر خانواده خزندگان ميتیان به بزمجهها اشاره كرد. همچنين از راسته مارها در ايران هفت خانواده و كلا ۷۲ گونه مار شامل ۶۳ گونه خشكزی و ۹ گونه دريايی در آبهای جنوب وجود دارد.
![خارتوران ، دشت فراموش شده ایران دشت خارتوران]()
خارتوران را آفریقای ایران لقب دادهاند. این سرزمین شگفتانگیز بعد از سرنگتی آفریقا، در کشور تانزانیا، دومین منطقه بیوسفر جهان به شمار میآید. منطقه خارتوران با كوير شنزار و پستی و بلندیهای جذاب شنهای روان كوير مركزی هم مرز است و در شرق، اين منطقه به روستای طرود و سهل و كوه كفتری و از آنجا به شرق بيارجمند محدود میشود. منطقه خارتوران به دليل وجود ويژگیهای منحصربهفرد، پوشش گياهی خاص، عوارض جغرافيايی پست و بلند اقاليم و... باعث ایجاد اكوسيستمی متنوع و مملو از گياهان، جانوران و حشرات شده است. با تمام اين اوصافی كه ذكر شد منطقه خارتوران را بايد دشت فراموششده در ايران دانست که مورد بیمهری، نه تنها دستگاههای دولتی بلکه، بخش گردشگری واقع شده است.
![خارتوران ، دشت فراموش شده ایران دشت خارتوران]()
![خارتوران ، دشت فراموش شده ایران دشت خارتوران]()
![خارتوران ، دشت فراموش شده ایران دشت خارتوران]()
خارتوران تنها گوشهای از عظمت و خالق خود را با گیاهان نادر و حیوانات کوچک و بزرگ که در گرمای طاقتفرسای کویر به زندگی مشغولاند، به نمایش میگذارد و گردشگران را وامیدارد در برابر این همه زیبایی و عظمت سر تعظیم فرود آورند و خالق آن را سپاس گویند.