ارزيابي و قضاوت فهم گذشتگان ، با معيارهاي امروزين ، كاري غيرعقلاني است

ارزيابي و قضاوت فهم گذشتگان ، با معيارهاي امروزين ، كاري غيرعقلاني است

در عصري زندگي ميكنيم كه بشر با برجستگي بي نظيري نسبت به گذشته ، در استفاده از عقل مستقل خود ، به دور از هر گونه تعصب ديني و قومي و سنتي و حتي انديشمندان جهاني ، با رويكردي نقادانه به همه آنچه از گذشته به او رسيده است ، مي نگرد .

و اين امر ، البته كه بسيار مطلوب است و حتي در آموزه هاي ديني ما نيز ، چنين افرادي از كساني شمرده شده اند كه خداوند به آنها لقب " بندگان من " داده و در زمره هدايت شدگان صاحب خرد خوانده است :

" فبشر عبادالذین یستمعون القول فیتبعون احسنه ، اولئک الّذین هدئهم اللّه و اولئک هم اولوا الالباب . "سوره زمر، آیات 17 و 18

" پس بندگان مرا بشارت ده! همان کسانى که سخنان را مى ‏شنوند و از نیکوترین آنها پیروى مى ‏کنند؛ آنان کسانى هستند که خدا هدایتشان کرده، و آنها خردمندانند. "

اما بزرگترین مشکل ما اینجاست که در مواجهه با هر پدیده نوی ، برای نجات خود از تعارضات بین گذشته و امروز ، سعی در بازخوانی گذشته با شیوه های امروزین داریم .

و این بزرگترین ظلم به عقلانیت گذشتگان است  .

چرا كه مقدمات هر فهم عقلاني ، تابع شرايط فرهنگي ، سنتي ، اقليمي و علمي زمانه بوده و طبيعتا ، با هر گونه تغيير در هر يك از اين مقدمات ( چه اقليمي باشد و چه زماني ) ، منجر به عقلانيتي جديد در مواجهه با موضوعات حتي تكراري قديمي شده و قطعا به فهمي جديد و متفاوت با قبل خواهد شد .

و اين امر ، براي آيندگان نيز انجام خواهد شد و آنها نيز فهمي متفاوت با فهم امروزي ما از موضوعات و مسائل ( حتي تكراري ) خواهند داشت كه بدليل رعايت مقدمات فهم عقلاني ، به نتيجه عقلاني كه محصول آن عصر خواهد بود خواهند رسيد .

و اگر قرار باشد بشر فردا ، به شيوه امروزي ما ، و با خودشيفتگي عجيب و با معيارهاي آن روز خود ، به ارزيابي فهم گذشتگان ( فهم امروز ما ) و قضاوت آن بپردازد ، قطعا به غير عقلاني بودن درك و فهم ما ، از هستي ، جامعه ، مدنيت ، حقوق انساني و....  نظر خواهد داد .

بنابراين : بايد بپذيريم كه انسان در يك فرايند تكاملي رو به تغيير قرار داشته و اين نتيجه اي جز تغيير در فهم خود از موضوعات مختلف ( چه قديم و چه جديد ) نخواهد داشت و طبيعتا ، در هر عصر ، برحسب معيارهاي فهم عقلاني خود ، برداشتهايش و محصول آن برداشتها در راهكارهاي اجتماعي اش نيز عقلاني خواهد بود .

و قاعدتا ، اين حق همه انسانها در هر عصر و زمانه است كه با معيارهاي به روز خود  ، هر مسئله اي را بررسي و نتيجه گيري كنند ، ولي حق ندارند ،  اگر به نتيجه اي متفاوت با نتيجه گذشتگان رسيدند ،  آنها را تخطئه كرده و عقلانيت آنها را زير سوال ببرند .

و البته ، قاعده فوق ، در صورتي صحيح است كه مقدمات لازم آن فهم را مطابق عصر و زمانه خود ، اعم از شنيدن اقوال مختلف ، انديشيدن مستقل و علمي و گزينش بهترينها ، رعايت كرده باشند .

محمد صالحي – 20/4/95

http://mahsan.rasekhoonblog.com