آیا توان هوایی و موشکی آمریکا شکست ناپذیر است؟

یکی از سامانه‌های مهم روس‌ها برای شناسایی جنگنده‌های پنهان‌کار آمریکا، رادار مدل 1L119 Nebo SVU است که اولین رادار فاز آرایه الکترونیکی فعال در باند VHF محسوب می‌شود که می‌تواند علاوه بر شناسایی پرنده‌های پنهان‌کار، موشک‌های پرتاب شده به سمت این اهداف را به صورت دقیق به سمت آن‌ها هدایت کند. ایران نیز از جمله کاربران مهم این رادار به حساب می‌آید.

نگاهی به جنگ‌های چند دهه اخیر که توسط ارتش آمریکا بر ضد کشورهای دیگر از جمله همسایگان ایران تحمیل شده، نشان از این نکته دارد که قدرت هوایی و موشکی بخش جدایی‌ناپذیر از استراتژی نظامی این کشور بوده است؛ قدرتی که در سایه آن، آمریکا توانسته است برای بسیاری از مردم جهان خود را نیرویی شکست ناپذیر جلوه دهد.

اما بروز رخدادهای مهمی مثل شناسایی و سالم به زمین نشاندن پهپاد پنهانکار RQ-170 در ایران و شناسایی و پیش از آن نیز مورد اصابت قرار گرفتن هواپیمای پنهان‌کار F-117 بر فراز بالکان در سال ۱۹۹۹ میلادی، سوالات بزرگی درباره توان واقعی هوایی آمریکا به وجود آورده است.

نکته دیگر این که از سال ۱۹۹۱ به این سو تقریبا تمامی کشورهایی که مورد تهاجم نظامی آمریکا قرار گرفتند از وضعیت مناسب نظامی برخوردار نبودند.

بر این اساس، دکتر کارلو کوپ کارشناس حوزه دفاعی اهل کشور استرالیا که یکی از منتقدین مشهور در حوزه علوم نظامی خصوصا با گرایش هوایی است و مطالب مختلفی را در باب ضعف‌ها و نقاط قوت نیروهای هوایی کشورهای مهم دنیا نوشته است، در تحلیلی تلاش کرده است استراتژی‌های کشور روسیه برای شکست قدرت هوایی آمریکا را تشریح و سوالات مهمی را درباره توانایی واقعی غرب در جنگ بر علیه یک دشمن واقعی مطرح کند.

با توجه به اینکه بخشی از این استراتژی‌ها و سامانه‌های ذکر شده در این تحلیل، توسط نیروهای مسلح کشورمان نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد، آشنایی با این مزیت‌ها کمک خواهد کرد درک بهتری از قدرت دفاعی کشورمان داشته باشیم.

کارلو کوپ در ابتدای این تحلیل با اشاره به اینکه در پایان جنگ سرد، آمریکا و پیمان آتلانتیک شمالی «ناتو» از لحاظ تکنولوژیکی دست برتر را به نسبت پیمان ورشو داشته و همان گونه که نبرد سال ۱۹۹۱ بر علیه عراق ثابت شد، توانایی پرنده‌های پنهان‌کار، سامانه‌های مراقبت و شناسایی و همچنین موشک‌های کروز به همراه مهمات هدایت شونده دست برتر را در نبرد به آمریکا داد، افزوده است: با داشتن اطلاعات کامل از توانایی‌های طرف مقابل و همچنین نقاط ضعف آن‌ها، آمریکا توانست با استفاده ترکیبی از پرنده‌های پنهان کار، موشک‌های کروز و بمب‌های هدایت‌شونده دفاع هوایی عراق را از بین برده و نیروی زمینی به همراه زیرساخت‌های استراتژیک این کشور را نابود کند.

وی در ادامه با یادآوری اینکه برنامه آمریکا برای دهه ۱۹۹۰ در صورت باقی ماندن شوروی سابق در بخش هوایی در سه بخش خلاصه شده بود، افزوده است: بخش اول مربوط به پرنده‌های پنهان‌کار مثل هواپیمای تهاجمی F-117A و ناوگانی شامل ۱۳۲ فروند بمب‌افکن B-2 به همراه تعداد بیشاز ۵۰۰ فروند جنگنده اف 22 رپتور بود. در صورت بروز هرگونه جنگ این ناوگان پنهان‌کار در موج اول حمله اهداف مهم مثل پایگاه‌های هوایی، پست‌های کنترل و فرماندهی و در کل شبکه دفاع هوایی شوروی سابق را نابود کرده و راه را برای سایر جنگنده‌ها و بمب افکن‌های غیر پنهان‌کار مسلح به مهمات هدایت شونده باز می‌کردند. (امروزه آمریکا دارای ۲۰ فروند بمب‌افکن بی 2 و ۱۹۲ فروند اف 22 است.)

در بخش دوم هواپیماهای غیر پنهان‌کار مجهز به بمب‌های هدایت‌شونده و موشک‌های کروز سایر اهداف را در آسمان تقریبا امن شده به پرواز در آمده و اهداف مورد نظر را نابود می‌کردند. بخش سوم توان آمریکا نیز توان دورایستای آمریکا در بحث فرماندهی و کنترل فضای نبرد بر پایه پرنده هایی مثل E-3 ، E-8 ، RC-135 و U-2 بود که نقشه کاملای را از صحنه نبرد در زمانی واقعی به دست فرماندهان می‌رساندند.

این صاحب نظر عرصه دفاعی با اشاره به اینکه اتحاد شوروی سابق پس از فروپاشی دوران سختی را از نظر اقتصادی و صنعتی گذرانده، اضافه کرده است که کشور روسیه به عنوان بزرگترین میراث‌دار شوروی سابق برنامه‌ای بسیار متفاوت را برای ساماندهی صنایع دفاعی شوروی سابق به راه انداخت. اکثر صنایع نظامی شوروی سابق در هم ادغام شده و بازار صادرات را به عنوان اولویت خود قرار دادند. در دوران پس از فروپاشی شوروی دولت روسیه حجم زیادی از تسلیحات پیشرفته را که در زمان شوروی سابق امکان صادرات آن غیر ممکن بود را به راحتی به مشتری‌های گوناگون خصوصا در منطقه آسیا صادر کرد. نتیجه سرمایه‌گذاری مناسب و استفاده از استعدادهای بالای طراحان روسی در دوران پس از سال ۱۹۹۰ میلادی به خلق تسلیحات و طرح‌های پیشرفته دفاعی منجر شد.

به اعتقاد دکتر کوپ، نکته بعدی که بسیار به صنایع نظامی روسیه کمک کرد بحث دسترسی صنایع روسی به بازارهای جهانی در خصوص صنایع کامپیوتری و نرم‌افزاری بود. برای نمونه می‌توان با نگاهی ساده به کابین امروز جنگنده‌های امروزی روس به استفاده از نمایشگرهای دیجیتال به مانند جنگنده‌های آمریکایی و اروپایی اشاره کرد. در حالی که همین جنگنده‌ها در زمان شوروی سابق عمدتا از کابینی پر از نمایشگرهای آنالوگ بهره برده و این گونه امکانات برای روس‌ها یک رویای شیرین به حساب می‌آمد.

وی تاکید می‌کند: امروزه فناوری‌های به کار رفته در مهمات هدایت‌شونده روسی مثل بمب‌های سری KAB-500/1000/1500 با انواع جستجوگرهای حرارتی و اپتیکی و همچنین خطوط انتقال داده مجهز شده و یا موشک‌های ضد کشتی سری SS-N-27 روسی به مانند موشک‌های تام هاوک آمریکایی قابلیت حمله به اهداف زمینی را نیز دارند.

در بخش هواپیماهای رزمی، روسیه با معرفی جنگنده‌هایی مثل MiG-35 و یا SU-35BM و شکاری بمب‌افکن SU-34 بسیاری از جنگنده‌های آمریکایی را از دور خارج کرده است. این پرنده‌های جدید روسی از لحاظ سامانه‌های جنگ الکترونیک، رادار و استفاده از مواد جاذب امواج رادار در بدنه خود کاملا قابل مقایسه با نمونه‌های آمریکایی بوده و در مواردی حتی نمونه‌های آمریکایی را پشت سر می‌گذارند. رادار آرایه فازی غیر فعال Irbis E از شرکت NIIP و همچنین رادارهای سری Zhuk با قابلیت آرایه فازی فعال به همراه سامانه‌های جنگ الکترونیک مجهز به حافظه دیجتالی فرکانس‌های رادیویی کاملا قابلیت برابری با گونه‌های غربی را دارند. در حوزه جنگنده‌های نسل پنج نیز طرح PAK-FA در حال پیشرفت بوده و به زودی تولید انبوه آن آغاز می‌شود.

جنگنده میگ 35

اما در بخش موشک‌های هوا به هوا نیز روسیه حرف‌های زیادی را برای گفتن دارد. نسل جدید موشک هوا به هوای R-77 ملقب به «امرامسکی» و یا نمونه‌های جدید موشک‌های R-27 از لحاظ برد و مقاومت در برابر جنگ الکترونیک از اکثر نمونه‌های غربی برتر هستند.

استراتژی روسیه در برابر مهمات هدایت‌شونده و موشک‌های کروز

کارلوس کوپ در بخش دیگری از تحلیل خود با یادآوری اینکه از زمان قبل از فروپاشی شوروی سابق، طراحان نظامی روسی به مسئله دفاع از یگان های متحرک ارتش سرخ و همچنین تاسیسات مهم دفاعی خود به عنوان یکی از اولویت‌های مهم می‌نگریستند، اضافه کرده است: امروزه این گونه بمب‌ها و موشک‌ها نقش مهمی در استراتژی تهاجمی آمریکا بازی می‌کنند. در برابر سیل مهمات هدایت‌شونده آمریکایی روس‌ها انواع مختلفی از سامانه تدافعی را تدارک دیده‌اند. در سال ۱۹۹۱ میلادی شوروی سابق دو سامانه تور و تانگوسکا را به منظور دفاع از یگان‌های متحرک ارتش سرخ در برابر تهدید بالگردها و هواپیماهای تهاجمی طراحی کرد. در طی سال‌های بعد این سامانه‌ها برای مقابله با مهمات هدایت‌شونده و موشک‌های کروز و ضد رادار نیز ارتقاء پیدا کردند. در حال حاضر این سامانه‌ها توان دفاع از آتشبارهای موشک‌های برد بلند سام، رادارهای هشدار زود هنگام تاسیسات ثابت را نیز دارند.

نسل جدید سامانه تور به عنوان TorM2E یک سامانه متحرک که به همراه سیستم جدید پدافند هوایی Pantsir S1E دارای سامانه‌های تحلیل دیجیتال داده و رادارهای آرایه فازی هستند. برای نمونه رادار آرایه فازی که بر روی سامانه Pantsir S1E نصب شده است یک نمونه از رادار مدل Zhuk-MFE ساخت شرکت Phazotron برای جنگنده میگ 29 است.

سامانه پانتسیر اس 1

گزارش مذکور اضافه می‌کند که بخش دیگری از توانایی روسیه در این بخش در موشک‌های اس-400 خلاصه شده است. این موشک‌های سطح به هوا علاوه بر توانایی مقابله با تهدیدات هوایی و موشکی توان مقابله با موشک‌های کروز و مهمات هدایت شونده را نیز دارند که این نکته نقطه قوت S-400 روسی در برابر نسل جدید موشک پاتریوت آمریکایی است. سامانه اس400 به صورت کلی دیجیتال بوده و پست فرماندهی این موشک که سیستم 55K6 نام دارد توانایی کنترل اکثر موشک‌های سطح به هوای روسی حتی موشکی به مانند اس200 که به ایران نیز صادر شده است را دارد.

بحث سلاح‌های لیزری و انرژی مستقیم بخش دیگری از توانایی‌های روسیه برای مقابله با تهدید مهمات هدایت‌شونده و موشک‌های کروز آمریکایی است. یکی از سیستم‌های روسی در این بخش سامانه‌ای به اسم «Ranets E» است که از اشعه مایکرویو برای نابودی قطعات الکترونیکی در موشک‌های کروز، بمب‌های هدایت‌شونده و هواپیماها در فاصله ۱۲ کیلومتری را دارد. این سامانه بر روی یک کامیون مدل MZKT-7930 نصب شده است.

نمایه گرافیکی از سامانه Ranets E

روسیه همچنین برنامه‌ای برای ساخت یک سامانه پدافند لیزری با توان ۱۰۰ کیلووات نیز دارد. اصل این برنامه در زمان شوروی سابق توسط شرکت Almaz-Antey بر پایه یک لیزر از جنس کربن دی اکسید مشابه نمونه آمریکایی به نام MTHEL است. اما برتری سامانه روسی در تحرک آن نهفته است. این سیستم روسی بر روی یک شاسی مدل MAZ-7910 سوار شده و از تحرک بالایی برخوردار است. البته تا به امروز وضعیت سامانه‌های پدافند لیزری و انرژی مستقیم روسی آنچنان واضح نیست.

سامانه لیزری ساخت شوروی سابق

به اعتقاد این کارشناش استرالیایی، یکی از نکات مربوط به سامانه‌های پدافندی روسیه بحث تحرک بالای آن‌هاست. این مزیت بالا در جریان جنگ بالکان در سال ۱۹۹۹ میلادی مشخص شد. آمریکا ۷۴۳ فروند موشک ضد رادار هارم را در این جنگ شلیک کرد اما تنها ۱۲ درصد از ناوگان موشک‌های سطح به هوای سام ۶ صرب‌ها نابود شد. امروزه سامانه‌های پدافند هوایی پیشرفته‌تر با تحرک بالاتر، استفاده از رادارهای آرایه فازی و قابلیت استفاده از لینک‌های دیجیتالی، اهداف بسیار سخت‌تری برای نابود کردن هستند.

در بخش مقابله با سیستم‌های شناسایی مثل آواکس‌ها و یا پرنده‌های اخلال‌گر الکترونیک روسیه به طراحی موشک‌های برد بلند سطح به هوا و هوا به هوا روی آورده است. سامانه‌هایی مثل S-400 و یا موشک‌های هوا به هوایی مثل R-37 و یا R-172 با بردهایی در حدود ۴۰۰ کیلومتر توان نابود و یا دور نگاه داشتن آواکس‌های آمریکایی از صحنه نبرد را دارند.

استراتژی روسیه ضد پنهان کارها

اما بخش زیادی از توان تبلیغی آمریکا در سال‌های اخیر بر روی هواپیماهای پنهان‌کار قرار گرفته است. پرنده‌هایی مثل F-117 که از خدمت خارج شده و یا بمب‌افکن بی -2 و یا جنگنده‌های اف 22 و یا اف 35 هستند که اعلام می‌شود می‌توانند بدون شناسایی شدن از سد رادارها عبور کنند.

کوپ در تشریح برنامه‌های روس‌ها برای مقابله با این توانمندی می‌نویسد: یکی از اقدامات روس‌ها ارائه بسته‌های ارتقاء برای رادارهای قدیمی مثل سری پی-18 است. بر اساس اطلاعات موجود یکی از همین رادارهای مدرنیزه شده بود که اف 117 آمریکایی را در بالکان شناسایی کرده و باعث سرنگونی آن شد. یکی دیگر از اقدامات روسیه در این بخش طراحی و ساخت سامانه راداری نبو با قابلیت عملیات در باند VHF است که به نوعی اولین رادار اختصاصی برای شناسایی هواپیماهای پنهان‌کار است.

لاشه هواپیمای پنهان کار اف 117 در بالکان

رادار مدل 1L119 Nebo SVU اولین رادار فاز آریه الکترونیکی فعال در باند VHF است که می‌تواند علاوه بر شناسایی پرنده‌های پنهان‌کار موشک‌های پرتاب شده به سمت این اهداف را به صورت دقیق به سمت آن‌ها هدایت کند. این رادار در مدت زمان ۴۵ دقیقه آماده کار می‌شود. جمهوری اسلامی ایران نیز از جمله کاربران این رادار به حساب می‌آید.

رادار نبو در ایران

رادار دیگری در این حوزه که توسط بلاروس ساخته شده و عمدتا بر پایه تکنولوژی روسیه قرار دارد سامانه Vostok E نام دارد که از تحرک بالاتری نسبت به نبو برخوردار بوده و در مدت زمان تنها ۸ دقیقه آماده به کار می‌شود. شرکت سازنده این رادار ادعا کرده است که هدف اصلی از ساخت این سامانه شناسایی هواپیماهای پنهان کار بوده و می‌تواند هواپیمایی مثل F-117 را از فاصله‌ای در حدود ۳۵۰ کیلومتری کشف کند. ایران هم این رادار را نیز در اختیار دارد.

رادار Vostok E در ایران

نتیجه گیری

بر اساس تحلیل این صاحب نظر عرصه دفاعی، صادرات این سامانه‌های پیشرفته پدافندی به کشورهای گوناگون مثل چین، ایران و یا ونزوئلا باعث می‌شود تا بسیاری از هواپیماهای رزمی آمریکا در برابر این سامانه‌ها شانسی نداشته باشند و در همچنین فضایی که ای بسا پرنده‌های پنهان‌کار دچار مشکل می‌شوند هواپیماهای قدیمی‌تر مثل اف 15 و یا اف 18 از هیچ شانسی برخوردار نیستند.

بر این اساس، نظریه استفاده از موشک‌های کروز و مهمات دور ایستا نیز آنچنان کارساز نخواهد بود چراکه با وجود صادرات گسترده این سامانه‌های پدافندی، این موشک‌ها و مهمات گران‌قیمت که عمدتا از سرعت زیر صوت نیز برخوردار هستند عمدتا مغلوب خواهند شد.

وی در پایان این گزارش خود تاکید می‌کند: در صورتی که آمریکا در نوع طراحی پرنده‌های رزمی خود و همچنین استراتژی‌های مربوط به آن تجدید نظر نکند در یک جنگ غیر اتمی در آینده توان پیروزی را از دست خواهد داد.