در حالی که قدمت قدیمی‌ترین اشیاء و آثار باستانی یافت شده در چیچن ایتزا به سال اول تا ۲۵۰ میلادی باز می‌گردد، اما احتمال می‌رود که این مجموعه از مدت‌ها قبل محل زندگی قوم مایا بوده است. قبایل مایا برای مدت ۸۰۰۰ سال در فلاتی زندگی می‌کردند که بیشتر شبیه‌جزیره‌ی یوکاتان را تشکیل می‌دهد.
این قبایل کوچ‌نشین احتمالا چشمه‌های طبیعی بزرگی را که سنوت (cenote) نام داشتند، در نزدیکی شهر چیچن ایتزا که بعدها گسترش یافت، پیدا کرده بودند. این جنگجویان که باستان‌شناسان آن‌ها را ایتزا می‌نامند، ابتدا در نواحلی ساحلی شمالی شبه‌جزیره‌ی یوکاتان ساکن شدند و سپس به همه‌ی مناطق جزیره راه پیدا کردند.
پس از فتح شهر مقدس ایزامال (Izamal)، قوم ایتزا در سنوت بزرگ که بعدها به عنوان Abundance Place یا محل فراوانی شناخته شد، سکونت کردند. شهر آن‌ها با عنوان چیچن ایتزا به معنی دهانه‌ی چشمه‌ی ایتزا شناخته شد. از این منطقه، مایاهای ایتزا بر بیشتر شبه‌جزیره‌ی یوکاتان مسلط شدند.
حقایقی درباره‌ی چیچن ایتزا
مکان دقیق مجموعه‌ی چیچن ایتزا
تقریبا در ۱۲۰ کیلومتری جنوب شرقی شهر مریدا، بقایای مجموعه‌ی باستانی Chichen Itza قرار دارد که شناخته‌شده‌ترین مجموعه‌ی باستانی متعلق به قوم مایا در ایالت یوکاتان است.
برخلاف باور عمومی، قوم مایا امپراتوری نبودند بلکه مجموعه‌ای از شهرهای ایالتی خودمختار بودند که با سایر شهرهای منطقه‌ی خود روابط اجتماعی داشتند.
چیچن ایتزا و دیگر شهرهای مذهبی مهم قوم مایا، بر اساس جغرافیای مقدس منطقه، موقعیت‌یابی شده‌اند.
این جفرافیای مقدس را به شکل تجربی و در ابعاد بزرگ با قراردادن شهرهای مذهبیشان در مکان‌های خاصی که نشانگر اجرام مختلف آسمانی در آسمان شب بود، به دست آورده‌اند.
تاریخچه‌ی بقایای تاریخی قوم مایا در چیچن ایتزا
چه کسی چیچن ایتزا را ساخته است؟
قوم مایا، تمدنی باستانی در جنوب مکزیک و کشورهای گواتمالا، هندوراس، بلیز و ال‌سالوادور در آمریکای مرکزی بودند. امروزه در حدود ۶ میلیون مایایی در این مناطق زندگی می‌کنند و به زبان‌های گوناگون مایایی تکلم می‌کنند.
در هزاره‌ی اول بعد از میلاد، قوم مایا حرکت خورشید، ماه، سیاره‌ها و ستاره‌ها را به دقت مشاهده و ترسیم می‌کردند. اجرام آسمانی، بخشی از کیهان‌شناسی و اطوره‌شناسی قوم مایا را تشکیل می‌دادند که حوادث گذشته را توضیح می‌داد و آینده را پیش‌بینی می‌کرد.
قوم مایا، یک سیستم ریاضی پیشرفته ابداع کرده بودند و تنها سیستم نوشتاری صحیح شناخته‌شده در آمریکا به آن‌ها تعلق داشت. قوم مایا سه سری تقویم دقیق و وابسته به هم نیز ابداع کرده بودند.
قوم مایا، به خاطر شهرهای مذهبی بزرگ و مشهوری چون چیچن ایتزا، پالنکه (Palenque)، اوشمال (Uxmal)، تیکال (Tikal) و کوپان (Copan) و چندین شهر دیگر شهرت دارند. برخی از این شهرها توسط باستان‌شناسان، حفاری و بازسازی شده‌اند و برخی دیگر نیز هنوز حفاری نشده باقی مانده‌اند.
قوم مایا، این آثار معماری تشریفاتی، پیچیده و سرشار از جزییات تزیینی را بدون استفاده از چرخ ساخته‌اند؛ بناهای باشکوهی چون هرم‌هایی که به عنوان معبد به کار می‌رفتند، قصرها و رصدخانه‌ها. در حالی که هیچ دلیل و مدرک فیزیکی مبنی بر استفاده‌ی قوم مایا از چرخ‌های بزرگ برای مقاصد حمل و نقل وجود ندارد، اما اشیاء و اسباب‌بازی‌های متعددی که از قوم مایا باقی مانده دارای چرخ هستند. از همین رو نمی‌توان قاطعانه گفت آن‌ها از چرخ‌های بزرگ استفاده نکرده‌اند.
قوم مایا، در زمینه‌های مختلفی از جمله سفال‌گری، بافندگی، پیکرتراشی و جواهرسازی مهارت‌های ویژه‌ای داشتند. آن‌ها شبکه‌ی تجاری وسیعی در جنگل‌ها و بین سواحل شرقی و غربی یوکاتان و آمریکای مرکزی ایجاد کرده بودند. از طریق همین شبکه‌ی تجاری بزرگ، آن‌ها می‌توانستند منابع مورد نیاز خود را از فواصل دور تهیه کنند؛ منابعی چون ابسیدین (شیشه‌ی آتشفشانی) از مرکز مکزیک و طلا از آمریکای مرکزی.
از آن‌جایی که هیچ گونه ابزار برش فلزی تا کنون در بقایای تاریخی قوم مایا پیدا نشده است، معمولا افراد تصور می‌کنند که قوم مایا از چنین ابزارهایی استفاده نکرده‌اند. اما نظرات باستان‌شناسی درباره‌ی این موضوع در طول زمان تغییر کرده است. دلایلی برای این تغییر نظر وجود دارد. یکی از این دلایل ریزه‌کاری‌های جزیی و دقیق در جواهرات مایایی است که ساخت این جزییات و شکل دادن به جواهرات، نیازمند ذوب کردن و ترکیب فلزات مختلف و استفاده از ابزارهای خاص احتمالا برنزی است.
با وجود اینکه هیچ یک از یافته‌های باستان‌شناسی تأیید نکرده‌اند که قوم مایا از ابزار برنزی استفاده می‌کردند، اما بعید به نظر می‌رسد که قوم مایا در آن زمان مس را ذوب کرده باشند و آن را به برنز تبدیل کرده باشند. احتمالا آن‌ها کشف نکرده بودند که اضافه کردن مقدار کمی قلع، برنز سختی را برای ساخت ابزارها به وجود می‌آورد.
یکی دیگر از مواردی که نشان‌دهنده‌ی استفاده‌ی قوم مایا از ابزار فلزی است، فناوری ساخت قایق است که دریانوردان مایایی به آن دست یافته بودند. این افراد که در نواحی ساحلی شمال، غرب و شرق یوکاتان زندگی می‌کردند، قایق‌های بزرگی ساخته بودند که با آن‌ها در میان جزایر کارائیب سفر می‌کردند و از سواحل مکزیک تا فلوریدای جنوبی دریانوردی می‌کردند. دقت به کار رفته در ساخت و ساز این قایق‌ها که در گزارش‌های تاریخی کاشفان اسپانیایی آمده نشان می‌دهد که آن‌ها از ابزارهای برش فلزی استفاده کرده‌اند.
در کنار توانایی ساخت قایق، دستاوردهای قوم مایا در نجوم و ریاضیات آن‌ها را قادر ساخته بود تا روش‌های پیشرفته‌ای برای بررسی اوضاع آسمان برای سفرهای دریایی خود ابداع کنند.
چیچن ایتزا چه زمانی ساخته شده است؟
اقوام اولیه‌ی مایا حداقل هشت هزار سال در فلات مسطحی که شبه‌جزیره‌ی یوکاتان را تشکیل می‌دهد زندگی کرده اند.
باستان‌شناسان معتقد هستند مکانی که بعدها چیچن ایتزا در آنجا ساخته شده است، در هزاره‌ی اول قبل از میلاد یک مکان مهم زیارتی بوده است.
چیچن ایتزا تا اواخر دوره‌ای که با عنوان دوره اولیه کلاسیک شناخته میشود یعنی در حدود سال ۶۰۰ میلادی، در اوج برتری منطقه‌ای خود بود.
در اواسط دوره‌ی کلاسیک یعنی از سال ۶۲۵ تا ۸۰۰ میلادی، هنر و علوم در میان قوم مایا به شکوفایی رسید. در همین دوران بود که چیچن ایتزا به عنوان یک مرکز مذهبی اهمیت دوچندانی یافت و بسیاری از بناهای باشکوه آن در این زمان ساخته شد.
در اواخر دوره‌ی کلاسیک، یعنی از سال ۸۰۰ تا ۹۲۵ میلادی، پایه‌های این تمدن باشکوه رو به سستی رفت و قوم مایا بسیاری از مراکز مذهبی بزرگ و نواحی روستایی اطرافش را ترک کردند. مراکز کوچک‌تر و جدیدتری ساخته شدند و شهرهای بزرگی چون چیچن ایتزا فقط برای برگزاری آداب و رسوم مذهبی و به خاک سپاری مردگان استفاده می‌شدند.
مردم ایتزا، شهرشان را در اواخر قرن هشتم میلادی ترک کردند و برای مدت ۲۵۰ سال در سواحل غربی شبه‌جزیره زندگی کردند. با این حال، آن‌ها از قرن دهم میلادی به چیچن ایتزا برگشتند.
برخی منابع تاریخی قوم‌نگاری ادعا می‌کنند که در حدود سال ۹۸۷، یک پادشاه تولتک (Toltec)، یکی از تمدن‌های باستانی در آمریکای مرکزی، به نام كيتزالكواتل (Quetzalcoatl) شهر تولا (Tula) در مرکز مکزیک را ترک کرده و به همراه ارتش بزرگی به چیچن ایتزا رفته است. طبق این منابع، او با کمک متحدان مایایی خود در چیچن ایتزا توانست شهر را تصرف و آن را پایتخت جدید خود معرفی کند. در حالی که تعدادی از کتاب‌های تاریخی و باستان‌شناسی این ادعا را تایید می‌کنند، امروزه مشخص شده است که قوم مایا به طور مداوم در چیچن ایتزا ساکن بودند. نشانه‌هایی از معماری و هنر تولتک نیز که در بخش‌هایی از این شهر بزرگ یافت شده‌اند، نتیجه‌ی مبادلات فرهنگی و تجاری با قوم تولتک و سایر اقوام ساکن در آمریکای میانه است.
در حدود سال ۱۰۰۰ میلادی، قوم ایتزا به همراه سایر قبیله‌های قدرتمند منطقه متحد شدند و این اتحاد برای مدت دو قرن به نفع قوم ایتزا شد. در همین دوره، اهالی چیچن ایتزا با ساخت و ساز بناهای باشکوه به وسعت شهر افزودند. بناهایی که نشانه‌هایی از هنر تولتک داشتند. ایوان‌ها، نگارخانه‌ها، ستون‌ها و حکاکی‌هایی با طرح مار، پرندگان و خدایان مکزیکی به شهر افزوده شدند.
در سال ۱۱۹۴، شهر مایاپان (Mayapan) این پیمان اتحاد را زیر پا گذاشت و چیچن ایتزا را تسلیم خود ساخت. شهر رفته رفته متروکه شد. در یادداشت‌های تاریخی ثبت شده که در سال ۱۲۲۱ یک شورش و جنگ داخلی به وقوع پیوسته است. شواهد باستان‌شناسی نیز تأیید می‌کنند که سقف‌های چوبی بازار بزرگ و معبد جنگجویان در همین تاریخ سوزانده شده‌اند. شهر چیچن ایتزا رو به سقوط رفت و تسلط بر یوکاتان به شهر مایاپان منتقل شد.
البته درباره‌ی این تاریخچه در سال‌های اخیر تجدید نظر شده است. با استفاده از روش تاریخ‌گذاری رادیوکربن، تاریخ سقوط این پایتخت مایایی ۲۰۰ سال قبل از آنچه که در تاریخ ذکر شده یعنی در حدود سال ۱۰۰۰ میلادی تخمین زده میشود.
گرچه چیچن ایتزا هیچ وقت به طور کامل متروکه نشد، اما جمعیت آن بسیار کاهش یافت و پس از سقوط سیاسی این شهر، دیگر ساختمان جدیدی در آن ساخته نشد. سنوت مقدس نیز همچنان به عنوان یک مکان زیارتی باقی ماند.
در سال ۱۵۳۱، Francisco de Montejo، کُنکیستادوراسپانیایی، بر چیچن ایتزا ادعای مالکیت کرد و تصمیم داشت آن را پایتخت یوکاتان اسپانیایی معرفی کند. اما بعد از چند ماه، یک مایایی شورش کرد و Montejo و نیروهایش را از آن سرزمین بیرون راند.
لازم به ذکر است که کُنکیستادورها، سربازان، کاشفان و مخاطره‌جویان سده‌های ۱۵ و ۱۶ میلادی بودند که در فتح تدریجی بخش‌های بزرگی از قاره آمریکا و نواحی آسیایی اقیانوس آرام شرکت کردند.
