گلستان سعدی

ملک از خردمندان جمال گیرد و دین از پرهیزگاران کمال یابد پادشاهان به صحبت خردمندان از آن محتاج ترند که خردمندان به قربت پادشاهان

جز به خردمند مفرما عمل

گرچه عمل کار خردمند نیست

رحم آوردن بر بدان ستمست بر نیکان، عفو کردن از ظالمان جورست بر درویشان

خبیث را چو تعهد کنی و بنوازی

به دولت تو گنه می‌کند به انبازی

معشوق هزار دوست را دل ندهی

ور می‌دهی آن دل به جدایی بنهی

خامشی به که ضمیر دل خویش

با کسی گفتن و گفتن که مگوی

سخنی در نهان نباید گفت

که بر انجمن نشاید گفت

سخن میان دو دشمن چنان گوی که گر دوست گردند شرم زده نشوی.

میان دو کس جنگ چون آتشست

سخن چین بدبخت هیزم کشست

میان دو تن آتش افروختن

نه عقلست و خود در میان سوختن

پیش دیوار آنچه گویی هوش دار

تا نباشد در پس دیوار گوش

بشوی ای خردمند از آن دوست دست

که با دشمنانت بود هم نشست

امروز بکش چو می‌توان کشت

کاتش چو بلند شد جهان سوخت

کند کمان را

دشمن که به تیر می‌توان دوخت

چون در امضای کاری متردّد باشی آن طرف اختیار کن که بی آزارتر برآید

تا کار بزر بر می‌آید جان در خطر افکندن نشاید

حلالست بردن به شمشیر دست

پسندیده است بخشایش ولیکن

منه بر ریش خلق آزار مرهم

نصیحت از دشمن پذیرفتن خطاست ولیکن شنیدن رواست تا به خلاف آن کار کنی که آن عین صوابست

حذر کن زآنچه دشمن گوید آن کن

که بر زانو زنی دست تغابن

خشم بیش از حد گرفتن وحشت آرد و لطف بی وقت هیبت ببرد نه چندان درشتی کن که از تو سیر گردند و نه چندان نرمی که بر تو دلیر شوند.

درشتی و نرمی به هم در به است

چو فاصد که جراح و مرهم نه است

نه مر خویشتن را فزونی نهد

نه یکباره تن در مذلّت دهد

بگفتا نیک مردی کن نه چندان

که گردد خیره گرگ تیز دندان

بر عجز دشمن رحمت مکن که اگر قادر شود بر تو نبخشاید.

دشمن چو بینی ناتوان لاف از بروت خود مزن

مغزیست در هر استخوان مردیست در هر پیرهن

دو کس دشمن ملک و دینند: پادشاه بی حلم و دانشمند بی علم.

بر سر ملک مباد ان ملک فرمانده

که خدا را نبود بنده فرمانبردار

پادشه باید که تا بحدی خشم بر دشمنان نراند که دوستان را اعتماد نماند. آتش خشم اول در خداوند خشم اوفتد پس آنگه که زبان به خصم رسد یا نرسد.

نشاید بنی آدم خاک زاد

که در سر کند کبر و تندی و باد

تو را با چنین گرمی و سرکشی

نپندارم از خاکی از آتشی

بدخوی در دست دشمنی گرفتارست که هر کجا رود از چنگ عقوبت او خلاص نیابد.