کمال‌الدین ابوالعطاء؛ معروف به خواجوی کرمانی در سال ۶۸۹ هجری قمری، در استان کرمان به دنیا آمد. او از شاعران دوران مغول بوده و در سال ۷۵۲ هجری قمری در شهر شیراز از دنیا رفت.
همانطور که پیشتر توضیح داده شد، مقبره‌ی خواجوی کرمانی در ضلع ناحیه‌ی غربی تنگ الله اکبر شیراز، روبروی دروازه‌ی قرآن این شهر، ساخته شده است. همچنین چشمه‌ی مشهور رکناباد از نزدیک آرامگاه خواجو عبور می‌کند.
مقبره خواجوی کرمانی
شخصیت خواجوی کرمانی
طبق نظر باستان شناسان، وی در سال ۶۷۹ هجری قمری دیده به جهان گشوده و از نوابغ ادبیات بوده است. وی در کرمان متولد میشود و در دوران جوانی علاوه بر تحصیل به مسافرت هم علاقه داشته است. به همین خاطر به کشورهایی نظیر بيت‌المقدس(فلسطین)، مصر، شام، حجاز و عراق سفر می‌کند. او مدتی در کشور بغداد زندگی می‌کند، سپس به ایران برگشته و به شهر شیراز میرود و مدتی از عمر خود را در جوار فردی به نام ابواسحاق می‌گذراند و از وجود ایشان بهره‌ها کسب می‌کند. همچنین ارتباط خوب و صمیمی با اشخاصی چون عماد فقیه کرمانی، سلمان ساوجی (سلمان ساوجی از شاعران قرن ۸ هجری‌قمری است و از قصیده‌سرایان و غزل‌گویان معروف ایران است)، عبید زاکانی ( خواجه نظام‌الدین عبیدالله که به عبید زاکانی شهرت داشته است شاعر و نویسنده‌ی طنز پرداز سده‌ی ۸ هجری قمری است) شیخ امین الدین بلیانی (شیخ امین‌الدین بلیانی کازرونی از عرفای قرن هفتم و هشتم هجری قمری است و در استان فارس سکونت داشته است.) و خواجه حافظ شیرازی (خواجه شمس‌الدین محمد‌بن‌بهاءالدین معروف به حافظ شیرازی و از شاعران بزرگ و نامداری است که در قرن ۸ هجری قمری زندگی کرده است.) داشته است و سرانجام در سال ۷۵۲ هجری قمری در شهر شیراز دارفانی را وداع گفت. آرامگاه خواجوی کرمانی در سال ۱۳۱۵ هجری قمری، توسط اداره ی فرهنگ استان فارس بنا شده است.
طبق اسناد برجای مانده، سازمان باستان شناسی استان فارس در سال ۱۳۳۷ هجری قمری، اتاقی را در بخش شمالی این بقعه طراحی و ساخته‌اند. جالب اینجاست که سردر این اتاق ۲ بیت از اشعار این هنرمند برجسته ی تاریخ به خط نستعلیق حک شده است. متن این غزل‌ها بدین شرح است ؛
دوش می‌کردم سؤال از جان که آن جانانه کو؟ گفت: بگذر زان بت پیمان شکن پیمانه کو؟
صبحدم دل را مقیم خلوت جان یافتم از نسیم صبح بوی زلف جانان یافتم
آرامگاه وی به شماره ی ملی ۹۱۶، به فهرست بناهای تاریخی ایران ثبت شده است.
معماری آرامگاه خواجوی کرمانی
بقعه‌ی خواجوی کرمانی معماری چشم گیری دارد. در قسمت پایین و بالای آرامگاه وی ۲ عدد ستون تعبیه شده و این مقبره در مکانی ساخته شده است که سقف ندارد. در میان این مکان تاریخی گوری وجود دارد که سطح روی آن منحنی شکل است. بر روی این گور نوشته‌ای حک نشده که بتوان تشخیص داد خواجو در داخل آن دفن شده است و تنها چیزی که روی این قبر به چشم می‌خورد آیه‌ای از سوره‌ی الرحمن است که محققان معتقدند به خط ثلث حکاکی شده و متن آیه این است؛ کل من علیها فان و یبقی وجه ربک ذوالجلال و الاکرام.
آثار خواجوی کرمانی
خواجوی کرمانی به عنوان شاعر پر آوازه خطه کرمان و یکی از گوهر تراشان غزل فارسی ایران است .حضور خواجوی کرمانی و نقش وی در سال هایی که در شیراز بوده بر هیچ‌کس پوشیده نیست. و البته حافظ شیرازی بسیار از او تاثیر گرفته است و از خواجوی کرمانی می‌توان به عنوان شخصیت اثر گذار بر غزلیات حافظ نام برد .در این بخش اول شعرهایی را فهرست کرده‌ایم که در آنها حافظ مصرع یا بیتی از خواجو را عیناً نقل قول کرده است.
خواجوی کرمانی -غزلیات -غزل شماره ۳۱:: حافظ -غزلیات - غزل شماره ۱۰
خواجو (بیت ۱): خرقه رهن خانهٔ خمار دارد پیر ما - ای همه رندان مرید پیر ساغر گیر ما
حافظ (بیت ۲): ما مریدان روی سوی قبله چون آریم چون - روی سوی خانه خمار دارد پیر ما
خواجو (بیت ۲): گر شدیم از باده بدنام جهان تدبیر چیست - همچنین رفتست در عهد ازل تقدیر ما
حافظ (بیت ۳): در خرابات طریقت ما به هم منزل شویم - کاین چنین رفته‌ست در عهد ازل تقدیر ما
خواجوی کرمانی - غزلیات- غزل شماره ۴۰۴:: حافظ - غزلیات- غزل شماره ۳۷۳
خواجو (بیت ۲): تا ببینند مگر نور تجلی جمال - همچو موسی ارنی گوی به میقات آیند
حافظ (بیت ۴): با تو آن عهد که در وادی ایمن بستیم - همچو موسی ارنی گوی به میقات بریم
از این ابیات به خوبی مشخص میشود که چه ارتباط ادبی و معنوی زیبایی بین حافظ و دیوان خواجوی کرمانی وجود دارد .
دیوان اشعار، مثنوی سام نامه، رساله البادیه، مناظره‌ی نی و بوریا، سبع المثانی و خمسه‌ی خواجو که از۵ مثنوی به نام‌های گل و نوروز ، روضه الانوار، کمال نامه، همای و همایون و گوهر نامه تشکیل شده است.
گویا ۳ عدد غار در نزدیکی آرامگاه خواجوی کرمانی وجود دارد که بر اساس مدارک موجود، مریدان و عالمان آن زمان یکی از این ۳ غار را برای عبادت با خداوند انتخاب کرده بودند و روزها و شبها حمد خداوند را به جای می‌آوردند.
در یکی دیگر از این غارها بقعه‌ی شخصی به اسم خواجه عماد‌الدین محمود وجود دارد که گقته میشود یکی از وزرای ابواسحاق اینجو (امیر جمال الدین شاه شیخ ابواسحاق حاکم مشهور آل اینجو بوده که در دوره‌ی ایلخانی در شهرهای اصفهان و شیراز حکومت کرده است.) بوده است. همچنین تصاویری زیبا به صورت برجسته در پیرامون این غار بنا شده است و باستان‌شناسان بر این باورند که این نقوش به فرمان حسینعلی میرزا در سال ۱۲۱۸ طراحی و قرارداده شده است.حافظ شیرازی
به نظر می رسد که دانشگاه شعر و ادبیات فارسی استان کرمان، گنگره‌ای را جهت بزرگداشت خواجو در سال ۱۳۷۰ در این شهر برگذار می‌کند که آخرین جلسه‌ی آن به شهر شیراز ختم میشود.
همچنین سازمان‌های شهرداری شیراز و استانداری فارس با همکاری یکدیگر اقدام به تعمیر دیوارها و کف آرامگاه خواجو می‌کنند و همچنین مجسمه‌ی زیبا از خواجوی کرمانی را ساخته و در این مکان قرار می‌دهند.
