«سوزن دوزي هنر آراستن روئين پارچه‌هاي ساده با بهره گيري از نخ‌هاي الوان و با کمک سوزن و يا قلاب است.»
در دامنه ارتفاعات و دشت‌هاي استان سمنان شهرها و روستاهاي بسياري جاي گرفته که به سکونت اقوام و گروه‌هاي مختلف قومي و زباني اختصاص يافته است. يکي ازهنرهاي رايج در اين استان سوزن‌دوزي است که مي‌توان آن را در تزيين اجزائ پوشاک سنتي زنان و مردان و دوخت‌هايي همچون سفره قند، پوشش سر تاقچه و انواع ديگر همچون کيسه‌هاي نگهداري پول، شانه سر، توتون و چُپُق مشاهده کرد.
سوزن دوزي بر روي البسه محلي
يکي از انواع سوزن دوزي‌هاي موجود در نقاط مختلف استان انجام هنر شُماره دوزي برروي پوشش زنان به جهت تزيين قسمت‌هاي مختلف البسه محلي ازجمله سر آستين، سرپوش و يا قسمت‌هايي از دامن و پيراهن است که بارزترين جلوه آن را مي توان در پوشاک سنتي زنان مهديشهر مشاهده کرد. نمونه ديگري از هنر سوزن دوزي بر روي تن پوش اهالي نقاطي چون خوارتوران، شهرمُجن و برخي نواحي حاشيه کوير خود نمايي مي کند.
دراين نقاط برروي قسمت‌هايي از پيراهن بلند زنان (جامه) و يا نوار پايين دامن هنر سوزن دوزي با استفاده از نخ سياه رنگ و سوزن انجام شده که برخي اهالي آن را «سيکsiyak» دوزي و برخي سوزن دوزي مي نامند. سر پوش‌هاي تزييني زنان از جمله کلاه‌هاي پارچه‌اي از ديگر موارد انجام هنر سوزن دوزي به لحاظ آراستگي بيشتر آن است که بعضا با هنرهايي چون سکه دوزي و غيره همراه مي‌باشد. در مواردي نيز مي‌توان هنر سوزن دوزي و نقش اشکال هندسي با نخ‌هاي الوان را برروي جوراب‌هاي پشمي نقش دار مشاهده کرد.
زنان ايل سنگسري براي انجام شماره دوزي ابتدا پارچه توري سفيد رنگي را بر روي پارچه مورد نظر براي دوخت لباس با زدن چند کوک شُل متصل کرده سپس با سوزن و نخ‌هاي رنگي نقشه دلخواه را به صورت ذهني و ضربدر در چهارخانه‌هاي پارچه تور مانند پياده مي‌کنند. پس از آماده شدن کار، تار و پودهاي تور را از زمينه پارچه جدا کرده و بدين ترتيب نقش مورد نظر بر روي پارچه انداخته مي شود. شماره دوزي غالباً از اشکال مختلف هندسي شکل مي‌گيرد. اين هنر امروزه در حال فراموشي است و برخي اجزاء پوشش سنتي زنان که به اين هنر آراسته شده در مغازه‌هاي عتيقه فروشي به قيمت گزاف خريد و فروش مي‌شود.
نمونه ديگري از هنر سوزن دوزي را مي‌توان بر روي تن پوش‌هاي زنان نقاطي چون منطق? خوارتوران، شهر مُجن و برخي نواحي حاشيه کوير مشاهده کرد. در اين نقاط بر روي قسمت‌هايي از پيراهن بلند زنان (جامه) همچون سرآستين، دور يقه و يا نوار پايين دامن هنر سوزن دوزي با استفاده از سوزن و نخ سياه رنگ انجام شده که برخي اهالي آن را سيک دوزي (siyakdoozi) و برخي سوزن دوزي مي‌گويند.
در روستاهاي منطقه سر کوير دامغان هنوز هم نمونه‌هايي از سرپوش‌هاي سنتي زنان که به هنر سوزن دوزي آراسته گشته در ميان البسه محلي مشاهده مي‌شود. پاپوش‌هاي سنتي مردان همچون ساق پيچ (مُچ پيچ) که در اصطلاح محلي «پاتوه» نام دارد از ديگر اجزاء تزيين شده با هنر سوزن دوزي است که نمونه‌هاي آن غالباً درنقاط حاشيه کوير يافت مي شود.
در منطقه خوارتوران واقع در جنوب شرقي شهرستان شاهرود نمونه‌هاي زيبايي از ساق پيچ‌هاومُچ پيچ‌هاي سوزن دوزي شده مردان مشاهده مي‌شود. بدان جهت که در گذشته مردان به هنگام حضور در مجالس رسمي و يا عزيمت به شهر آن را به دور مچ پاودست خود مي بستند.
بطور کلي انجام هنر شماره دوزي بر روي اجزاء مختلف پوشاک زنان و مردان در گذشته اي نه چندان دور رايج بوده و اين امر غالباً در خصوص تزيين قسمت‌هايي از لباس رسمي (مهماني) مورد نظر بوده است. استفاده از البسه محلي مزين به هنر شماره دوزي به هنگام شرکت در مجالس عروسي در ميان زنان نقاطي چون مهديشهر، خوارتوران، سطوه و ديگر مناطق رواج داشته که اين امر موجبات تحسين مدعوين و تفاخر شخص را فراهم مي آورد.
سوزن دوزي برروي پارچه‌هاي پوششي،کيسه‌هاي کوچک و ...
از ديگر موارد انجام اين هنر مي‌توان به سوزن دوزي بر روي جلد پارچه‌اي قرآن، سجاده نماز، کيسه‌هاي شانه، چُپق، توتون، پوشش‌هاي لب تاقچه، آينه، سفره‌هاي قند و غيره در نقاط مختلف استان اشاره کرد. اين نمونه‌ها به جهت تزيين و آراستگي فضاي منزل و وسايل شخصي افراد، با ذوق و سليقه زنان هنرمند انجام مي شده است. در مناطقي چون خوارتوران و بيارجمند (توابع شهرستان شاهرود)، مهديشهر، منطقه سرکوير شهرستان دامغان و روستاي کلاته رودبار مي توان نمونه‌هايي از اين نوع سوزن دوزي‌ها را مشاهده کرد.
سياک دوزي
در روستاي کلاته رودبار نوعي سوزن دوزي بر روي پارچه‌هاي سفيد با نقوش گل و علامت ضربدر تحت عنوان سياک دوزي متداول است. رنگ‌هاي بکار رفته در اين نوع دوخت غالباً مشکي، نارنجي، سبز، بنفش، قهوه اي، سرخابي و زرد بوده، مشکي رنگ غالب طرح‌هاست. کاربرد اين هنر درتزئين بُقچه، زير انداز، روميزي، کيسه قندجهيزيه عروس و. . . است.
گفتني است که طرح نقوش سوزن دوزي‌هاي منطقه خوارتوران به سوزن دوزي بلوچ قرابت بيشتري داشته و دوخت‌هاي بکار رفته در آن غالباً ترکيبي از زنجيره دوزي، جٍناق دوزي، مزايف دوزي، بُخارا دوزي، چشمه دوزي، سَرو دوزي، زيکزاک، پاکلاغي، ستاره دوزي، شِلال و غيره است. شايد يکي از دلايل اين امر سکونت اقوام بلوچ و سيستاني طي دهه‌هاي گذشته در اين منطقه باشد.
اين طرح‌ها با نخ‌هاي الوان بر روي پارچه‌هاي چيت، اطلسي و يا انواع ديگر اجرا شده و در مواردي نيز هنرمندان از پارچه‌هاي طرح دار براي اين منظور بهره برده اند.
انواع سوزن دوزي‌هاي رايج در نقاط مختلف استان در طي دهه‌هاي اخير رو به فراموشي نهاده و آثار به جاي مانده ميراثي گرانبها از نسل‌هاي گذشته به شمار مي رود. از دلايل اين امر مي توان به ارزش ريالي نمونه‌هاي موجود از جمله اجزاء پوشاک سنتي زنان در نقاط مختلف اشاره کرد که در سال‌هاي اخير به گونه غير قابل تصوري رشد يافته است.
منبع: chtn.ir
