عجایب هفتگانه دنیای باستان، هرم بزرگ جیزه

اهرام جیزه، که قدمت آنها به دودمان چهارم مصر یعنی ۲۶۰۰ سال پیش از میلاد مسیح بازمی‌گردد، در میان فلاتی سنگی در کرانه‌ی باختری رود نیل در شمال مصر سر برآورده‌اند. برای آشنایی بیشتر با اهرام جیزه و بزرگ‌ترین آن‌ها که یکی از عجایب هفتگانه‌ی دنیای باستان است، با ما همراه باشید.

هرم بزرگ جیزه (هرم خوفو)

درگذشته هرم بزرگ جیزه، یکی عجایب هفتگانه‌ی دنیا بوده است. بقایای باستانی منطقه‌ی منف یا ممفیس (Memphis) شامل اهرام جیزه، سقاره (محوطه‌ی باستانی برای به خاک سپردن مردگان در مصر باستان)، دهشور (Dahshūr) گورستان پادشاهی، ابو رواش (Abū Ruwaysh) و ابو صیر (Abū Ṣīr) در سال ۱۹۷۹ به فهرست میراث جهانی یونسکو پیوسته‌اند.

نام‌گذاری این اهرام بر اساس نام پادشاه سازنده‌ی آنها صورت گرفته است. نام‌های این اهرام عبارت اند از خوفو (Khufu)، خَفرِع (Khafre) و مَنقُرَع (Menkaure).

شمالی‌ترین و قدیمی‌ترین هرم این مجموعه برای خوفو یا خئوپس دومین پادشاه از سلسله‌ی چهارم مصر ساخته شده است. این هرم، بزرگ‌ترین هرم این مجموعه است که طول هر وجه آن در مرکز در حدود ۲۳۰ متر است و ارتفاع آن به ۱۴۷ متر می‌رسد.

هرم وسطی برای خفرع یا خفرن (Chephren) چهارمین پادشاه از میان هشت پادشاه سلسله‌ی چهارم، ساخته شده است. هر وجه این سازه ۲۱۶ متر طول دارد و ارتفاع آن ۱۴۳ متر است.

آخرین و جنوبی‌ترین هرم برای منقرع، پنجمین پادشاه سلسله‌ی چهارم مصر ساخته شده که هر وجه آن ۱۰۹ متر طول و ۶۶ متر ارتفاع دارد.  

هر سه هرم در طول تاریخ بارها غارت شده‌اند. بنابراین اشیای که معمولا به همراه مردگان در این مقبره‌ها نگهداری دفن شده بود، دیگر وجود ندارند. به‌علاوه این اهرام امروزه ارتفاع اصلی خود را ندارند چرا که سنگ‌های پوشش‌دهنده‌ی فضای بیرونی هرم‌ها نیز غارت شده‌اند. به‌عنوان مثال، هرم بزرگ جیزه امروزه در حدود ۱۳۸ متر ارتفاع دارد.

تنها هرم خفرع پوشش بیرونی خود را در بالاترین قسمت هنوز حفظ کرده است.

در کنار هر هرم، مقبره‌ای نیز ساخته می‌شده که از طریق مسیرهای شیب‌دار به دره‌ای در حاشیه‌ی سیلاب‌ دشت نیل متصل می‌شدند. در اطراف هر هرم، هرم‌های کوچک‌تر و تابعه‌ای نیز وجود داشته که برای به خاک سپردن سایر اعضای خانواده‌ی پادشاهی ساخته می‌شدند.

هرم خوفو یکی از عظیم‌ترین سازه‌های ساخته شده بر روی زمین است. زاویه‌ی هر وجه این هرم ۵۱ درجه و ۵۲ دقیقه است که آن‌ها را دقیقه منطبق با چهار جهت اصلی قطب‌نما قرار می‌دهد.

هسته‌ی هرم بزرگ جیزه از بلوک‌های سنگ آهک زردرنگ ساخته‌شده است و نمای بیرونی آن‌ها که امروزه کاملاً از بین رفته و مسیرهای داخلی هرم از سنگ آهک با رنگ‌های روشن‌تر ساخته شده‌اند. اتاق داخلی هرم نیز از بلوک‌های عظیم گرانیتی ساخته شده است.

در حدود ۲.۳ میلیون بلوک از سنگ‌ها، ساخته شده و به محل ساخت اهرام منتقل شده‌اند. این بلوک‌ها روی هم قرار گرفته‌اند تا این بنای عظیم ۵.۷۵ میلیون تنی را تشکیل بدهند. این سازه‌ی عظیم، شاهکاری در مهارت‌های فنی و توانایی‌های مهندسی است.

ورودی هرم بزرگ جیزه در وجه شمالی آن و در ارتفاع ۱۸ متری از سطح زمین قرار دارد. یک راهروی شیب‌دار از این ورودی به سمت داخل و پایین هرم ادامه پیدا می‌کند و به اتاقی ناتمام در زیر زمین ختم می‌شود. این مسیر رو به پایین دو شاخه می‌شود و از طریق یک راهروی شیب‌دار رو به بالا، به اتاقی تحت عنوان اتاق ملکه و یک راهروی بزرگ و اریب به نام Grand Gallery می‌رسد.

این راهروی بزرگ ۴۶ متر طول دارد. از انتهای این راهرو مسیر باریکی وجود دارد که به اتاق اصلی دفن یا اتاق پادشاه متصل می‌شود. سقف و دیوارهای این اتاق کاملاً از گرانیت ساخته‌شده است. از این اتاق، دو راه باریک به بیرون از هرم وجود دارد که به نظر می‌رسد برای مقاصد مذهبی یا برای تهویه‌ی هوای داخل هرم، طراحی‌شده است.  در بالای اتاق پادشاه، پنج قسمت وجود دارد که با صفحات گرانیتی افقی از یکدیگر جدا شده‌اند. به نظر می‌رسد که هدف از قرار دادن این تخته سنگ‌ها، حفاظت از سقف اتاق در برابر وزن لایه‌های پوشاننده‌ی بالایی و تقسیم نیروی آن است.

این پرسش که این اهرام عظیم و باشکوه چطور ساخته شده‌اند، هنوز بی‌جواب مانده است. یکی از محتمل‌ترین پاسخ‌ها شاید این باشد که مصریان پشته‌ای شیب‌دار و محصور از آجر و خاک و ماسه ساخته بودند که با افزایش ارتفاع هرم، این پشته نیز بلندتر می‌شده است. بلوک‌های سنگی نیز با استفاده از ابزارهای مخصوص مثل سورتمه‌های حمل و نقل، غلتک‌ها و اهرم‌ها به بالای سطح شیب‌دار منتقل می‌شدند.

طبق گفته‌های هرودوت مورخ یونانی، ساخت بزرگ‌ترین هرم، بیست سال طول کشیده و صدهزار نفر برای ساخت آن کار می‌کردند.

مجسمه ابوالهول

در جنوب هرم بزرگ جیزه، مجسمه‌ی ابوالهول یا اسفینکس (Sphinx) قرار دارد که صورتی شبیه به انسان و بدنی شبیه به یک شیر خوابیده دارد. طول این مجسمه ۷۳ متر و ارتفاع آن ۲۰ متر است.

در سال ۱۹۲۵، کاوش‌هایی در این منطقه انجام شد که منجر به کشف پناهگاهی شد. این اتاق دیوارکشی شده در واقع آرامگاه ملکه حتپ‌حرس (Hetepheres) مادر خوفو سازنده‌ی هرم بزرگ جیزه بوده است. در این اتاق، تابوت خالی ملکه، مبلمان و زیورآلاتی متعلق به ملکه یافت شد که نشان از توانایی‌های فنی و هنری مصریان در صنایع دستی در دودمان چهارم مصر است.

صندلی شخصی حتپ‌حرس یکم، موزه مصر، قاهره

صندلی روان حتپ‌حرس، موزه‌ی هنرهای زیبا، بوستون

تخت ملکه حتپ‌حرس، موزه‌ی هنرهای زیبا، بوستون

در اطراف این سه هرم، آرامگاهی به نام مصطبه وجود دارد. مصطبه‌ها آرامگاه‌هایی در مصر باستان و در واقع ساختمان‌هایی با سقف صاف و دیوارهای شیب‌دار بودند که از آن‌ها برای دفن مقامات رسمی یا اعضای خانواده‌ی سلطنتی استفاده می‌شده. در کنار مصطبه‌ی اصلی که متعلق به دودمان چهارم بوده، مصطبه‌های متعددی مربوط به دودمان‌های پنجم و ششم نیز یافت شده است.

در اواخر دهه‌ی ۱۹۸۰ و ۹۰ ، کاوش‌های انجام شده در اطراف این منطقه منجر به یافتن اماکنی متعلق به کارگران شد. اماکنی از جمله نانوایی، انواع انباری‌ها، محل ذخیره‌سازی، کارگاه‌ها و مقبره‌های کوچک و بزرگ متعلق به کارگران و هنرمندانی که بر روی ساخت اهرام کار می‌کردند. به نظر می‌رسد که قدمت این آثار به دودمان چهارم مصر باز می‌گردد. مقبره‌های یافت شده، انواع متفاوتی دارند. از گنبدهای ساده ساخته شده با آجرهای گلی گرفته تا مقبره‌های سنگی که استادانه طراحی شده‌اند. مجسمه‌های کوچکی نیز در بعضی از این بناها یافت شده‌اند. هیروگلیف‌های حک شده بر دیوار این مقبره‌ها، هویت صاحب مقبره را مشخص می‌کند.

هرم بزرگ جیزه حتی در قرن نوزدهم نیز بلندترین بنای ساخته شده در دنیا بود. این بنای ۴۵۰۰ ساله، یکی از مشهورترین عجایب هفتگانه‌ی دنیای باستان است که هنوز پابرجا باقی‌مانده است. این بنا یکی از عظیم‌ترین سازه‌های موجود در کره‌ی زمین است.

ظاهر اولیه‌ی اهرام مصر با آنچه امروزه می‌بینیم متفاوت است. پوشش بیرونی هرم‌ها که از سنگ آهک سفید و صیقلی تشکیل شده امروزه دیگر وجود ندارد. بر فراز هر سازه یک سنگ نیز وجود داشته که امروزه از بین رفته است. طبق منابع مختلف این سنگ‌ها دارای پوششی از طلا بوده‌اند.

حقایقی جالب درباره‌ی اهرام مصر

هرم خوفو که با عنوان هرم بزرگ جیزه نیز شناخته می‌شود، بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین هرم در میان اهرام این مجموعه است. باستان‌شناسان معتقد هستند که این بنا برای مدت ۳۸۰۰ سال، بلندترین سازه‌ی روی زمین بوده است.

مجسمه‌ی ابوالهول که در دوران خفرع ساخته شده، یک موجود افسانه‌ای است که آثاری از آن در معماری مصری، یونانی و حتی آسیای جنوبی نیز دیده شده است.

اهرام خفرع و منقرع از هرم خوفو کوچک‌تر هستند و طراحی ساده‌تری دارند. این هرم‌ها با سنگ آهک سفید پوشیده شده بودند که امروزه اثری از آنها باقی نمانده است.

بسیاری از مورخان معتقد هستند که برخلاف تصور رایج، اهرام مصر توسط گروه‌های بزرگی از برده‌ها و زندانیان ساخته نشده است. باستان‌شناسان حدس می‌زنند که مصریان برای این کار به خدمت گرفته شده بودند و حقوق دریافت می‌کردند و تخمین می‌زنند که کارگرها می‌بایست در هر دو دقیقه و نیم یک بلوک ۲.۵ تا ۱۵ تنی را برای ساخت هرم آماده می‌کردند تا هرم خوفو در مدت ۳۰ سال تکمیل شود.

به گفته‌ی مورخان، این اهرام برای دفن کردن بدن پادشاه، پس از مرگ ساخته شده‌اند. این هرم‌ها درای تونل‌های زیرزمینی و اتاق‌هایی شامل طلا و اشیایی هستند که مصریان معتقد بودند در زندگی پس از مرگ به کارشان می‌آید.

تخمین زده می‌شود که هرم بزرگ جیزه از ۲,۳۰۰,۰۰۰ بلوک سنگی ساخته شده که هرکدام بین ۲ تا ۳۰ تن وزن دارند. حتی وزن برخی از آنها به بالای ۵۰ تن نیز می‌رسد.

هرم‌های خوفو، خفرع و منقرع، کاملاً هم راستا با ستاره‌های درخشان صورت‌فلکی شکارچی قرار دارند.

قاعده‌ی هرم بزرگ، مساحتی معادل ۵۵ هزار مترمربع را می‌پوشاند و هر وجه آن بیش از ۲۰ هزار مترمربع مساحت دارد.

دمای هوای داخل هرم، ثابت و برابر با میانگین دمای زمین یعنی ۲۰ درجه‌ی سلسیوس است.

پوشش بیرونی هرم از ۱۴۴ هزار سنگ پوششی جلا داده شده و کاملا صاف با دقت یک صدم اینچ تشکیل شده بوده که در حدود ۱۰۰ اینچ ضخامت و هر کدام ۱۵ تن وزن داشته است.

سنگ بنای این هرم‌ها ساختار گوی و کاسه دارند. به این ترتیب می‌توانند در برابر انبساط‌های حرارتی و زلزله‌ها، مقاومت کنند.

ملات به کار رفته در ساخت این هرم‌ها از یک منبع ناشناخته است! این ماده بررسی شده و ترکیب شیمیایی آن شناخته شده است اما قابل بازتولید نیست. این ماده از سنگ محکم‌تر است و هنوز هم محکم و پابرجا باقی مانده است.

همان‌طور که پیش از این نیز گفتیم، سطح خارجی این هرم‌ها با سنگ آهک جلا داده شده و صیقلی پوشیده شده بودند که نور خورشید را منعکس می‌کردند. این انعکاس نور سبب می‌شده که این هرم‌ها چون تکه‌ای جواهر به نظر برسند. در واقع این هرم‌ها چون آینه‌های بزرگی طراحی شده بودند که نور خورشید را باز می‌تاباندند از این رو مصریان هرم بزرگ جیزه را Ikhet به معنی (نور باشکوه) می‌نامیدند.

نصف‌النهاری که از هرم خئوپس می‌گذرد، قاره‌ها و اقیانوس‌ها را دقیقاً به دو قسمت مساوی تقسیم می‌کند.

وزن کلی این هرم در حدود ۵,۹۵۵,۰۰۰ پیش‌بینی می‌شود که اگر این مقدار را در عدد یک میلیارد ضرب کنیم تقریباً برابر با جرم زمین می‌شود.

تابوت گرانیتی فرعون بسیار بزرگ‌تر از آن بوده که از گذرگاه‌های در نظر گرفته شده داخل هرم عبور داده شده باشد. به نظر می‌رسد که این تابوت در حین ساخت، داخل هرم قرار گرفته است.

هرم بزرگ جیزه طوری جهت‌بندی شده است که موقعیت خاص ستاره‌ها را در حدود ۳۰۰۰ سال پیش نشان می‌دهد. راهروی رو به پایین، به ستاره‌ی ثعبان (Alpha Draconis) اشاره می‌کرده که در حدود ۳۰۰۰ سال پیش، ستاره‌ی قطبی بوده است.

راهروی جنوبی در اتاق پادشاه به ستاره‌ی نطاق در صورت فلکی شکارچی اشاره می‌کرده است.