مرحوم موسوی اصفهانی پس از نقل این جریان می گوید:
ای خردمند! با دقت اندیشه کن و ببین چگونه مولای ما، امام ها دی علیه السّلام پاداش دعا و احسان این مردِ اصفهانی را داد؟ با اینکه وقتی آن شخص برای امام علیه السّلام دعا کرد، هنوز جزء پیروانِ آن حضرت نبود. آیا با وجود این، می توانی در مورد امام عصر گمان کنی که با اینکه تو از شیعیان او هستی، او در برابر دعای تو، دعایت نکند؟ نه به خدا! چنین نیست
آثار دُعا و زیارت
در قرآن کریم و روایات معصومان علیهم السّلام آثار و برکات بسیاری برای دعا و مناجات با خالق هستی بیان شده است.
امّا علاوه بر همه آن آثار و فواید در این بخش می خواهیم به ویژه آثار دُعا کردن برای حجت زمان و قلب عالم امکان، حضرت مهدی صاحب زمان علیه السّلام را بررسی کنیم؛ تا بدانیم آن شیعه منتظری که برای مولایش دعا می کند یا هر روز به محضر آن عزیز، عرض سلام و ادب و ارادات و اخلاص دارد از چه فضائل و هدایایی بهره مند می شود.
البتّه پاداش معنوی و اخروی دُعا و زیارت برای امام مهدی علیه السّلام را تنها خدای بزرگ می داند و اینجا تنها بعضی از آثار دنیایی را بیان می کنیم که در زندگی ما حسّ می شود (1) و البتّه با سعادت ابدی، پیوندی روشن و آشکار دارد:
1. مودّت اهل بیت و به ویژه محبت امام عصر علیه السّلام
در جریان دُعا و زیارت، بین دعاکننده و کسی که برایش دعا می کند، پیوند روحی عمیقی ایجاد می شود.
شیعه منتظر با دُعا و زیارت، محبت و دوستی خود را به امام غایب اعلام می دارد و در همان حال، این پیوند را محکم تر و ریشه دارتر می کند. بنابراین هم یکی از حقوق خود نسبت به امام را ادا کرده است (2) و هم جرعه جرعه، شراب محبّت او را نوشیده است. البته این هر دو، آثار فراوان دنیایی و آخرتی دارد که مجالی برای بیان آن نیست. (3)
2. ذکر و شکر
بدون شک، نعمت وجود امام و برکات حضور او در عالم، از بزرگ ترین نعمت ها ی خداوند مهربان است و دُعا کردن برای آن حضرت، نوعی قدردانی از نعمت امام و شکرگزاری به درگاه اوست؛ چنان که غفلت از دُعا برای امام مهدی علیه السّلام به گونه ای ناسپاسی و کفران نعمت الهی است. قرآن کریم می فرماید:
(وَ أَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّکَ فَحَدِّثْ)؛ (4)
و نعمت ها ی پروردگارت را بازگو کن.
یعنی خدا دوست دارد انسان نعمت ها ی او را یاد کند، تا نعمت بودن آن ها را فراموش نکند و فرصت بهره مندی از آن ها را از دست ندهد.
با این بیان، دُعا برای امام مهدی علیه السّلام هم شکرِ خدا است و هم ذکرِ حضرت مهدی علیه السّلام، یعنی با توسّل و دُعا، رابطه ای پیوسته با امام برقرار می کنی و یاد و نام او را همیشه و همه جا در قلب و جانت زنده نگه می داری.
3. نیکی به امام و سپاس از او
دُعا و زیارت، علاوه بر اینکه تشکر از خداست، تشکّر از امام نیز هست؛ امامی که وجودش سراسر خیر و رحمت برای بندگان است و با وجود همه بی مهرهایی که از مردم می بیند به آن ها از پدر، مهربان تر و از مادر، دلسوزتر است. هر نعمتی به برکت وجود او به بندگان می رسد و هر بلایی به عنایت او از مردم دور می شود. به راستی چگونه می توان قطره ای از دریای لطف و کرمِ او را پاسخ گفت؟
امام سجاد علیه السّلام می فرماید:
اما حق کسی که درباره ات نیکی نماید، آن است که او را سپاس گویی و کار نیکش را بازگو نمایی و جایگاهش را والا شماری و با اخلاص، بین خود و خدایت در حقش دعا کنی. (5)
چه زیباست که با دُعا برای مهدی علیه السّلام در هر صبح و شام، درِ نیکی و احسانِ خود را به روی امام خویش باز کنیم و نَمی از یم نیکی ها یش را سپاس گوییم.
4. عنایت امام برای دعاکننده
قرآن کریم می فرماید:
(وَ إِذَا حُیِّیتُمْ بِتَحِیَّةٍ فَحَیُّوا بِأَحْسَنَ مِنْهَا أَوْ رُدُّوهَا)(6)؛
پس هر گاه به شما تحیّت گویند، پاسخ آن را بهتر از آن بدهید یا [لااقلّ] به همان گونه پاسخ گویید.
تحیّت به معنای دُعا برای حیات دیگران است؛ ولی معمولاً این کلمه هر نوع اظهار محبتی را که افراد در سخن یا عمل نسبت به دیگری انجام می دهند، شامل می شود که روشن ترین نمونه آن، سلام کردن است. (7)
بنابراین دُعا کردن برای امام و سلام دادن به حضرتش، تحیّتی است که به محضر نورانی اش تقدیم می شود و به یقین، امام طبق دستور قرآن، دعاکننده را بهتر از دُعا و سلام او مشمول عنایت و لطف خدا گونه خود قرار می دهد.
روایت شده است که روزی یکی از کنیزانِ امام حسین علیه السّلام شاخه گلی را به محضر آن حضرت تقدیم کرد. امام حسین علیه السّلام در برابر این هدیه، آن کنیز را آزاد فرمود. شخصی از روی تعجّب به امام گفت: «آیا در مقابل یک شاخه گل کم ارزش، او را آزاد می کنید؟» امام علیه السّلام فرمود: «خداوند این گونه ما را تربیت کرده است» و سپس آیه ی فوق را تلاوت فرمود. (8)
آری؛ این چنین است. امام در پاسخ گویی به لطف دیگران، نه به هدیه و لطف ناقص افراد، بلکه به کرم و بزرگی خود نگاه می کند؛ بنابراین همیشه آن ها که تحیّتی - گرچه اندک - به محضر امامِ کریمان عالم می فرستند از عطای شاهانه او برخوردار می شوند. (9)
مرحوم موسوی اصفهانی که کتاب ارزشمند مکیال المکارم را درباره فوائد دُعا برای امام عصر علیه السّلام تألیف کرده می نویسد:
دعا برترین نوع احسان و نیکی است؛ بنابراین هنگامی که بنده مؤمن، برای مولایش امام عصر علیه السّلام خالصانه دعا کند، مولای بزرگوارش نیز در پاداش او دعایش خواهد کرد و دعای امام، کلید تمام خیرات و خوبی ها ست. گواه این گفتار، حکایت زیر است:
به مردی به نام عبدالرحمن که از شیعیانِ اصفهان بود گفتند: «به چه دلیل از بین تمام مردمان، امام هادی علیه السّلام را پیشوای خود قرار دادی؟». گفت: «از او چیزی دیدم که برایم واجب شده او را امام خود بدانم. من مردی فقیر بودم؛ ولی انسانی پرجرأت بودم، روزی به همراه عده ای برای دادخواهی به قصر حکومتی متوکل عباسی (حاکم وقت) رفته بودم که حاکم دستور احضار امام ها دی علیه السلام را صادر کرد. پرسیدم: «او کیست؟» گفتند: «از فرزندان علی علیه السلام است که شیعیان، او را پیشوای خود می دانند و به یقین، متوکل قصد جان او را کرده است». با خود گفتم: «از اینجا نمی روم، تا ببینیم چگونه مردی است».
پس از مدتی آن حضرت سوار بر اسب آمد؛ در حالی که مردم در سمت راست و چپ او صف کشیده بودند و به او نگاه می کردند. با دیدن او، محبت و دوستی اش در قلبم قرار گرفت و در دل خود دعایش کردم تا خداوند، او را از شرّ متوکل در اَمان بدارد. آن بزرگوار، نگاهش را به یالِ اسب دوخته بود و از بین مردم حرکت می کرد و به راست و چپ خود نگاه نمی کرد. من نیز پیوسته برای او دعا می کردم. وقتی خواست از کنار من عبور کند، رو به من کرد و فرمود: «خداوند، دعایت را اجابت فرماید، عمرت را طولانی و دارایی و فرزندانت را بسیار گرداند».
من از شکوه و هیبت او بر خود لرزیدم و بین دوستانم افتادم. پرسیدند: «چه اتفاقی برایت افتاده است؟» گفتم: «خوبم»، ولی در مورد آن جریان به کسی چیزی نگفتم.
به اصفهان بازگشتم. به واسطه دعای آن بزرگوار، خداوند راه ها ی درآمد را به رویم گشود؛ به گونه ای که در حال حاضر، هزار هزار درهم ارزش خانه و اموال درون خانه ام می باشد و بیرون از منزلم نیز ثروت بسیار دارم. ده فرزند نیز نصیبم شده و بیش از هفتاد سال از عمرم می گذرد.
من این مرد بزرگوار را به عنوان پیشوای خود برگزیدم؛ زیرا او چیزی را که در خاطرم گذشت، دانست و برایم دعا کرد و خداوند نیز دعایش را در حقّم مستجاب فرمود. (10)
مرحوم موسوی اصفهانی پس از نقل این جریان می گوید:
ای خردمند! با دقت اندیشه کن و ببین چگونه مولای ما، امام ها دی علیه السّلام پاداش دعا و احسان این مردِ اصفهانی را داد؟ با اینکه وقتی آن شخص برای امام علیه السّلام دعا کرد، هنوز جزء پیروانِ آن حضرت نبود. آیا با وجود این، می توانی در مورد امام عصر گمان کنی که با اینکه تو از شیعیان او هستی، او در برابر دعای تو، دعایت نکند؟ نه به خدا! چنین نیست.... (11).
چگونه برای امام علیه السّلام دعا کنیم؟
اینکه انسان با کدام کلمات و واژگان و با چه ادبیات و محتوایی با خدای خود نجوا کند، بسیار مهم است و در تأثیرپذیری و بهره مندی از دُعا نقش فراوانی دارد. بدون شک، آدمی هرچه کامل تر و از نظر مقام روحانی، بلندتر باشد، با پروردگار عالم ارتباط بهتری برقرار می کند. زیرا شناخت انسان کامل از خدا سبب می شود که در دعا خدا را چنان که شایسته اوست توصیف و ستایش کند و معرفت او نسبت به نیازهای انسان، موجب می شود که در دُعا عالی ترین و ثمربخش ترین خواسته ها را از درگاهِ لطف و کرم او بخواهد؛ به همین دلیل دعاها و مناجات ها ی معصومان علیه السّلام گنج گرانبها و بی پایانی است که در دسترس پیروانِ ایشان است.
دعا کردن برای امام مهدی علیه السّلام گرچه با هر زبان و بیانی، یک فرصت بزرگ و توفیق ارزشمند است؛ ولی آن گاه که از سوز و گداز بیان امام معصوم برای نجوایِ با مهدی علیه السّلام بهره بگیری به یقین، بهره ها ی بی پایان معنوی می بری و نیز از چشمه جوشانِ معرفتِ ایشان، درهای مهدی شناسی در ابعاد گوناگون به رویت باز می شود.
برکات ادعیه و زیارات مأثور
در کتاب ها ی ادعیه، دعاها و زیارات فراوانی از معصومان علیهم السّلام نقل شده است که انس و ارتباط با این متون آسمانی، آثار و فوائد فراوانی خواهد داشت که بعضی از آن ها را به اختصار بیان کرده و شواهدی از متون ادعیه در کنار آن ها می آوریم:
1. آثار معرفتی
از آنجا که دعاهای معصومان علیهم السّلام از قلّه علم و معرفت الهی ایشان سرچشمه گرفته و بر قلب طاهر و لسان صادق ایشان جاری گشته است در جای جای آن، عقاید و معارف حق بیان شده است که خواننده ی دعا را از این جاری زلال، سیراب می کند.
برخی از این معارف بلند عبارتند از:
الف. مروری بر اعتقادات حق که هویت مکتبی و دینی ماست
مانند آنچه در زیارت آل یاسین آمده است؛ اقرار به مبدأ و معاد و پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلم و جانشینان بر حق او:
أُشهِدُکَ یَا مَولَایَ أنَّی أَشهِدُکَ یَا مَولَایَ أَنَّ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أنَّ مُحَمَّداً عَبدُهُ وَ رَسُولُهُ.... وَ أَشهِدُکَ یَا مَولَایَ أَنَّ عَلیّاً أمِیر اَلمُومِنِینَ حِجَّتُهُ وَ الحَسَنَ حِجَّتُهُ وَ الحُسَنَ حُجَّتُهُ... وَ أَشهَدُ أَنَّکَ حُجَّةُ اللَّهِ.... وَ أَنَّ رَجعَتَکُم حَقَّ... وُ أَشهَدُ أَنَّ النَّشرَ حَق.... وَ الجَنَّةَ وَ النَّازَ حَقّ؛
مولایم؛ تو را گواه می گیرم که من شهادت می دهم معبودی جز خداوند نیست؛ یگانه ای که شریک ندارد. و اینکه محمد صلّی الله علیه و آله و سلم بنده و فرستاده اوست... و تو را گواه می گیرم ای مولای من! که امیرالمؤمنین علی حجت اوست... و شهادت می دهم که حسن علیه السّلام و حسین حجت اویند... و شهادت می دهم تو حجت خداوند هستی.... و رجعت شما [و بازگشتتان به دنیا] حق است... و شهادت می دهم پراکنده شدن مردم [از قبرها] حق است... و بهشت و جهنم حق است.
ب. مروری بر وظائف و تکالیف شیعیان نسبت به امام
در ضمن دعاها، معرفتی بیشتر و عمیق تر درباره وظایف ما در برابر امام، به دست می آید که این معرفت، مقدمه عمل و رفتار مطلوب و حرکت در مسیر رضایت امام خواهد بود. در پایان دعای ندبه می گوییم:
وَ اجعَلنَا مَمَّن یَأخُذُ بِحُجزَتِهِم، وَ یَمکُثُ فِی ظِلَّهِم، وَ أعِنَّا عَلَی تَأدِیَةِ حُقُوقِهِ إِلَیهِ، وَ الاِجتِهَادِ فِی طَاعَتِهِ، وَ اجتِنابِ مَعصِیتَهِ، وَ امنُن عَلَینَا بِرِضَاه؛
و ما را از کسانی قرار بده که به دامان آنان چنگ زده اند و در سایه آنان زندگی می کنند. و ما را یاری کن در ادا کردن حقوقش به او، و کوشش کردن در اطاعت از او، و دوری کردن از نافرمانی او. و با خشنودی او بر ما منت بگذار.
این فرازها به روشنی، گویای این حقیقت است که شیعه امام منتظر، بیش از هر چیز باید در پی ادای حقوق امام و جلب رضای او باشد و بکوشد که از مسیر اطاعت او به وادی نافرمانی امام، منحرف نشود و بلکه پیوسته به ولایت آن ها تمسک داشته باشد و در حزب آن ها به سر برد.
ج. شناساندن جایگاه الهی امام و اوصاف و مقامات او
این بخش در بسیاری از دُعاها و زیارات وجود دارد؛ مانند فرازهای نخست زیارت آل یاسین و فرازهایی از دعای افتتاح؛ (12)
اللَّهُمَّ اجعَلهُ الدَّاعِیَ إِلَی کِتَابِکِ وَ القَائِمَ بِدِینِک... اللَّهُمَّ أَظهِر بِهِ دِینَکَ وَ سُنَّةَ نَبِیَّکَ حَتِّی لَا یَستَخفِیَ بِشَی ءٍ مِنَ الحَقِّ مَخَافَةَ أحَدٍ مَنَ الخَلقَ؛ (13)
خدایا! او را فرا خواننده به سوی کتاب خود و برپا دارنده ی دینت قرار ده...
خدایا! به وسیله او دینت و سنّت پیامبرت را آشکار و غالب کن، تا از بیم هیچ یک از مردمان، چیزی از حق، پنهان نماند.
و فرازهایی از دعاهای امام رضا علیه السّلام.
اللِّهُمَّ فَإِنَّا نُشهَدُ لَه.... أنّه الامام التقی الهَادِی المَهدِیُ الطَّاهّرُ النقی الوَفِیُّ الرَّضِیُّ الزَّکِی؛ (14)
خدایا ما گواهی می دهیم که او امام پرهیزکار، هدایت کننده و هدایت شده ی خدا، پاکدامن و پاکیزه، وفادار، راضی و بی گناه است.
د. ترسیم معیار حق و باطل
در متون ادعیه و زیارات معصومان علیهم السّلام برای حق و باطل، معیارهای روشنی بیان شده است، تا سالک الی الله و پیرو مخلص اهل بیت علیهم السّلام در فتنه ها و آشوب ها ، حق را گم نکرده و به وادی باطل سقوط نکند.
در زیارت آل یاسین می خوانیم:
فَالحَقُ مَا رَضِیتُمُوهُ وَ البَاطِلُ مَا اَسخَطتمُوهُ وَ المَعرُوفُ مَا أمَرتُم بِهِ وَ المِنکَرُ مَا نَهیتُم عَنه؛
[اعتقاد دارم که] حق و درستی، همان چیزی است که شما از آن راضی باشید و باطل و نادرستی، چیزی است که شما از آن ناخشنود باشید، و کار نیک، آن است که شما بدان دستور داده اید و کار زشت، همان است که شما از آن باز داشته اید.
هـ. ترسیمی از جهان پس از ظهور
بدون تردید، آگاهی از زیبایی ها ی دوران ظهور مهدی علیه السّلام شور و شوق منتظران را به ظهور، دو چندان می کند و ترسیم آن دوره در کلام معصومان علیهم السّلام در قالب دعا و زیارت اثر عمیقی بر دل ها ی شیدا می گذارد.
در دعای افتتاح می خوانیم:
اللَّهُمَ إِنَّا نَرغَبُ إِلَیکَ فِی دَولَةِ کَرِیمَةٍ تُعِزُّ بِهَا الإِسلَامَ وَ أهلَهُ وَ تُذِلُّ بِهَا النَّفَاقَ وَ أَهلَه.
خدایا! ما به سوی تو مشتاقیم برای یافتن دولت کریمه آن حضرت که اسلام و اسلامیان را عزیز و نیرومند کنی و نفاق و منافقان را خوار و ذلیل نمایی.
و در دعای ندبه می خوانیم:
أینَ المُنتَظَرُ لِإِقامَة الأمتِ وَ العِوَجِ، أینَ المُرتَجَی لِإِزَالَةِ الجَورِ وَ العُدوَانِ، أَینَ المُدَّخَرُ لِتَجدِیدِ الفَرَائِضِ وَ السُّنَنِ.... أینَ المُوَمَّلُ لِإِحیاءِ الکِتابِ وَ حُدَودِهِ، أین مُحیی مَعَالِمِ الدَّینِ وَ أهلِهِ.... أین مُعِزُّ الأولِیَاءِ وَ مُذِلُّ الأعدَاء أینَ جَامِعُ الکَلِمَةِ عَلَی التَّقوِی؛
کجاست آن که انتظارش را می کشند که کج روی ها و انحرافات را از بین ببرد؟ کجاست کسی که برای براندازی ظلم و بیدادگری، به او امید است؟ کجاست آن ذخیره الهی برای تازه کردن واجبات و سنت ها ی الهی؟ کجاست آن که آرزو می رود بیاید و قرآن و حدودش را زنده کند؟ کجاست زنده کننده نشانه ها ی دین و اهل آن؟... کجاست آن که دوستانِ [خدا] را عزیز نماید و دشمنان را خوار و ذلیل؟ کجاست آن که اتحاد کلمه بر اساس تقوا و پرهیزکاری فراهم آورد؟
2. آثار عملی و رفتاری
محتوای عالی و معانی بلندی که در ادعیه و زیاراتِ امام مهدی علیه السّلام آمده است می تواند آثار علمی فراوانی برای شیعه منتظر به همراه داشته باشد؛ به شرط اینکه در هنگام دعا و زیارت، حالت توجّه و انس و ارتباط قلبی در او ایجاد شود و درباره آنچه می گوید و زمزمه می کند بیندیشد و خلاصه اینکه زبان و قلبش هماهنگ باشد.
برخی از آثار ادعیه مهدوی در رفتار مهدی یاوران عبارتند از:
الف. بزرگ ترین وظیفه بندگان، اطاعت از خدا و امام است و از نتایج دعا، تقویت روحیه بندگی و عبودیت در برابر خدا و اطاعت و تسلیم در مقابل امام و حجت خداست.
در زیارت آل یاسین می خوانیم:
یَا مَولَایَ شَقِیَ مَن خَالَفَکُم وَ سَعِدَ مَن أطَاعَکُم... وُ أَنَا وَلَیٌّ لَکَ بَرِی ءٌ مِن عَدُوَّکَ... فَنَفسِی مُومِنَةٌ بَاللهِ وَحدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ بِرَسُولَهِ وَ بَأمِیر المُومِنِینَ وَ بِکُم یَا مَولَایَ أوَّلِکُم وَ آخِرِکُم وَ نُصرِتِی مُعَدَّةٌ لَکُم وَ مَوَدَّتِی خَالِصَةٌ لَکُم؛
ای مولای منً! هر کس با شما مخالفت کند، بدبخت و هر کس از شما اطاعت نماید، خوشبخت است.... و من دوستدار تو هستم و از دشمنت بیزارم...
پس جان من به خدای یگانه ی بی شریک ایمان دارد و نیز به فرستاده اش پیامبر اسلام و به امیرمؤمنان و به شما [اهل بیت] - ای مولای من! به اولین و آخرین شما. [ایمان دارم] و یاری ام برای شما آماده است و دوستی و محبت من تنها برای شما است.
ب. در ادعیه مهدوی، اخلاق نیکو و فضائل به عنوان خواسته ها و نیازهای انسان مطرح شده است و انس با این دعاها سبب نزدیک شدن دعاکننده به این خوبی ها و تخلّق به اخلاق الهی می شود.
در دعای امام رضا علیه السّلام آمده است:
اللَّهُمَ اسلُک بِنَا عَلَی یَدَیهِ مِنهاجَ الهِدَی وَ المَحَجَّةَ العُظمَی وَ الطَّرِیقَةَ الوُسطَی الّتِی یَرجِعُ إلَیهَا الغَالِی وَ یَلحَقُ بِهَا التَّالِی وَ قَوِّنَا عَلَی طَاعَتِهِ وَ ثَنِّتنَا عَلَی مَشَایَعَتِهِ وَ امنُن عَلَینَا بِمُتَابَعَتِهِ وَ اجعَلنَا فِی حِزبهِ القَوَّامِینَ بِأمرِهِ الصّابِرِینَ مَعَهُ الطَّالِبِینَ رِضَاکَ بِمُنَاصَحَتِهِ... وَ أَعِذنَا مَن السَّأَمَةِ وَ الکَسَلِ وَ الفَترَة؛ (15)
خدایا! ما را به دست او بر طریق هدایت و بر راه روشن بزرگ و راه میانه و اعتدال، سالک گردان؛ راهی که هر افراط گر و پیشی گیرنده و هر کوته نظر عقب مانده باید به آن باز گردد. و ما را بر اطاعتش قوی گردان و بر پیروی اش ثابت قدم بدار و با نعمت دنباله روی از او بر ما منت گذار. و ما را در سپاه او قرار ده، آن ها که اجراکننده ی فرمان اویند و در کنار او اهل استقامتند و در خیرخواهی برای او، رضای تو را می جویند... و ما را از خستگی و تنبلی و سستی [در اطاعتش] حفظ کن.
3. آثار عاطفی و قلبی
از مهم ترین آثار ادعیه و زیارات مهدوی که به روشنی حس می شود و دعاکننده به شرط توجه و حضور قلبی، آن را با همه وجود لمس می کند، آثار عاطفی و قلبی است.
بعضی از مهم ترین این آثار عبارتند از:
اللَّهُمَ أرِنِی الطَّلعَةَ الرَّشِیدَةَ وَ الغُزَّةَ الحَمِیدَةَ وَ الکحُل نَاظِرِی بَنَظرَةٍ مِنِّی إِلَیه؛ (16)
خدایا! آن رخسار زیبای جذاب و روی نورانی دوست داشتنی را به من نشان بده و سُرمه دیده ام را نگاهی بر آن عزیز قرار ده.
بِأَبی أنتَ وَ اٌمِّیٍ وَ نَفسِی لَکَ الوِقَاءُ وَ الحِمَی... لَیتَ شِعرِی، أینَ استَقرَّت بَکَ النَّوَی... عَزِیزٌ عَلَی أن أرَی الخَلقَ وَ لَا تُرَی؛ (17)
پدر و مادرم فدای تو و جانم بلاگردان و سپر و حامی تو باشد!... ای کاش می دانستم کجا اقامت گزیده ای!... بر من بسیار سخت است که همه را می بینم و تو دیده نمی شوی.
ب. شوق به ظهور، در دل و جان عاشق منتظر، روز افزون می شود.
اللَّهُمَ إِنَّا نَرغَبُ إِلَیکَ فِی دَولَة کَرِیمَة تُعِزُّ بِهَا الإِسلَامَ وَ أَهلَهُ وَ تُذِلُّ بِها النَّفَاقَ وَ أَهلَهُ وَ تَجعلُنَا فِیهَا مِنَ الدُّعّاة إِلَی طَاعَتِکَ وَ القَادَة فِی سَبیلِک؛ (18)
خدایا! ما به سوی تو مشتاقیم برای یافتن دولت کریمه آن حضرت که اسلام و اسلامیان را عزیز و نیرومند کنی و نفاق و منافقان را خوار و ذلیل نمایی. و در آن حکومت و دولت، ما را از کسانی قرار دهی که مردم را به فرمان برداری از تو فرا بخوانیم و همه را به راه تو رهبری کنیم.
مَتَی تَرِدُ مَنَاهِلَکَ الرَّویَّةَ فَنروَی... مَتَی تَرَانَا وَ نَرَاکَ وَ قَد نَشَرتَ لِوَاءَ النَّصرِ تُرَی... اَتَرانا نَحُفُّ بِکَ وَ أنتَ نَوُمُّ المَلَأَ، و قَد مَلَأتَ الأرضَ عَدلاً؛ (19)
کی می شود که بر چشمه ها ی سیراب کننده ات در آییم و سیراب شویم؟...
کی رسد آن وقت که تو ما را ببینی و ما تو را؛ در حالی که پرچم نصر و پیروزی را گسترده باشی؟ آیا خواهی دید ما را که بر گِرد تو حلقه زده باشیم و تو بر مردم امامت کنی، در حالی که زمین را پر از عدل و داد کرده ای؟
ج. با وجود همه فشارها و گرفتاری ها ، نور امید را تقویت کرده، ناامیدی و یأس را از بین می برد؛ زیرا دوستدار آن امام به حضرت خدا و ظهور امام و حکومت او بر زمین و نابودی ظالمان دل بسته است و تحقق همه این ها را حتمی و نزدیک می بیند. در دعای عهد می خوانیم:
اللَّهُمَ اکشِف هَذِهِ الغُمَّةَ عَنِ هذه الأُمَّةِ بَحُضُورِهِ وَ عَجَّل لَنَا ظُهُورَهُ إِنَّهُم یَرَونَهُ بَعِیداً وَ نَراهُ قَرِیبا؛
خدایا! این اندوه و افسردگی را با حضور آن عزیز پنهان شده، از این است برطرف کن و در ظهورش شتاب کن؛ زیرا آنان [= دشمنان تو] زمان ظهور او را دور می پندارند و ما آن را نزدیک می بینیم.
4. آثار اجتماعی
در پرتو دعاها و مناجات ها ی مهدوی، می توان به روابط اجتماعی بهتر دست یافت. شیعه منتظر با الهام گرفتن از کلمات معصومان علیهم السّلام و راهی که آن ها ترسیم کرده اند و جامعه ای که مطلوب آن ها ست خود را در برابر برادرانش متعهد می داند.
بعضی از آثار اجتماعی ادعیه از این قرارند:
الف. حُسن همجواری و معاشرت نیکو با شیعیان را تقویت می نماید و فضائل انسانی را در ارتباط افراد با یکدیگر ترویج می کند.
در دعای ندبه می خوانیم و می خواهیم:
اللهم... أعِنّا عَلی تَأدِیَةِ حُقُوقِهِ إِلَیهِ، وَ الاِجتهادِ فی طاعتِهِ، وَاجتِنابِ مَعصِیَتِهِ، وَامنُن عَلَینا بِرِضاه، وَ هَب لَنا رَأَفَتَهَ وَ رَحمَتَهُ، وَ دُعاءَهُ وَ خَیرَهُ... وَاجعَل أرزاقَنا بِهِ مَبسُوطَةً، وَ هُمُومَنا بِهِ مَکفِیَّةً وَ حَوائِجَنا بِهِ مَقضِیَّةً.
خدایا! ما را بر ادای حقوق امام به او، یاری فرما و در تلاش در راه اطاعتش و دوری از نافرمانی اش کمک کن. و بر ما منت گذار به رضای او. و رأفت و رحمت و دعا و خیر او را به ما ارزانی دار.... به [برکت وجود] او روزی ما را وسعت بخش و اندوه ها ی ما را برطرف فرما و حاجات ما را برآورده ساز.
این گونه دعا نمودن و همه مؤمنین را در دعا شریک کردن، حکایت از پیوند قلبی و ارتباط تنگاتنگ روحی دارد. گویی ما یک خانواده هستیم و در یک مسیر روشن و به سوی یک مقصد عالی در حرکتیم؛ پس باید دست در دست هم و هماهنگ و یکدل و یک زبان باشیم.
نیاز هر یک از ما نیاز دیگری و اندوه هر کداممان سبب اندوه دیگری است؛ پس باید یار و مددکار و غمخوار هم باشیم.
ب. دعا کننده به سبب حوائجی که در دعاها برای همه جامعه اسلامی و برادران شیعی می خواهد، از خودخواهی و خودمحوری رها شده، با هم کیشان خود احساس یگانگی می کند و این، همان الگوی مطلوب و مدینه فاضله مهدوی است.
در فرازهای پایانی دعای افتتاح آمده است:
اللَّهُمَ المُم بِهِ شَعَثَنَا... وَ کَثِّر بِهِ قِلَّتَنَا وَ اعزِزَّ بِهِ ذِلَّتَنَا... وَ یَسِّر بِهِ عُسرنًا... وَ استَجِب بِهِ دَعوَتَنَا... وَ بَلِّغنَا بِهِ مِن الدُّنیَا وَ الآخِرَةِ آمَالَنَا... وَ انصُرنَا به عَلَی عَدُوَکَ وَ عَدُوِّنَا؛
خدایا! پریشانی ما را به واسطه او جمع کن... و به واسطه او تعداد کم ما را بسیار گردان و ذلت ما را به سبب او به عزت تبدیل کن... و مشکلات ما را به [برکت وجود] او آسان گردان. و به واسطه او دعاهای ما را مستجاب نما... و به واسطه او ما را به آرزوهایی که در دنیا و آخرت داریم برسان.
و به واسطه (ظهور) او ما را بر دشمنان خودت و دشمنان ما پیروز گردان.
جمع بندی بحث
با توجه به آنچه بیان شد می توانیم درباره دُعا و زیارت به نتایج زیر برسیم:
یک. دعاها و زیاراتِ مهدوی از مهم ترین منابع معرفتی است که می تواند سبب افزایش شناخت و تقویت ایمان، در زمینه ها ی گوناگونِ توحیدی و نبوت و امامت و به ویژه درباره ی امام مهدی علیه السّلام باشد.
دو. برای بهره مندی بیشتر از متون ادعیه و زیارات باید ارتباطی پیوسته و انسی مستمّر با این مجموعه ارزشمند داشته باشیم و برای فراگیری معارفِ عمیق آن به آثار عالمان دین مراجعه کنیم. (20)
سه. در هنگام دعا و زیارت، بکوشیم که ارتباط قلبی پیدا کنیم یعنی با توجه کامل و حضور قلب با خدای خود راز و نیاز کنیم و با همه ی وجود به محضر امام خویش سلام و ارادت و تجدید عهد و پیمان را اعلام کنیم که هرچه هست در همین دُعا و زیارتِ با توجّه و حضور قلب است.
منابع بیشتر برای مطالعه و پژوهش
- صحیفه مهدویه، سید مرتضی مجتهدی سیستانی
- ادب فنای مقربان، عبدالله جوادی آملی
- فروغ ولایت در دعای ندبه، لطف الله صافی گلپایگانی
- معرفت حجت خدا، لطف الله صافی گلپایگانی
- میثاق منتظران، سید مهدوی حائری قزوینی
پی‌نوشت‌ها:
1. برای استفاده بیشتر ر.ک. مکیال المکارم، اثر مرحوم موسوی اصفهانی.
2. اشاره است به آیه ی شریف «قُل لَّا أسألُکُم عَلَیهِ أٌجراً إِلَّا المَوَدَّةَ فِی القُربَی» شوروی: 23؛ بگو من از شما بر این [رسالت] هیچ مزدی جز مودت نزدیکانم نمی خواهم.
3. برای مطالعه آثار محبت اهل بیت علیهم السّلام، ر.ک: اهل البیت فی الکتاب و السنّه، محمدی ری شهری، ص 503-523.
4. سوره ی ضحی: 11.
5. امالی صدوق، ص 304، مجلس 59.
6. سوره ی نساء: 86.
7. تفسیر نمونه، ج 4، ص 42.
8. بحارالانوار، ج 44، ص 195.
9. ما نیز با تقدیم این اثر ناچیز به خاک پای آن عزیز، به لطف و عنایت و شفاعتش امید داریم.
10. بحارالانوار، ج 50، ص 141.
11. مکیال المکارم، ج1، ص 333.
12. در بخش «سیمای حضرت مهدی صلی الله علیه و آله در ادعیه» نمونه ها ی فراوانی ذکر شد.
13. دعای افتتاح، بخش اعمال شبهای ماه رمضان در مفاتیح الجنان.
14. بحارالانوار، ج 92، ص 333، ح 5.
15. جمال الاسبوع، ص 307؛ صحیفه مهدیه، بخش 6، دعای امام رضا علیه السّلام، ص 343.
16. دعای عهد.
17. دعای ندبه.
18. دعای افتتاح.
19. دعای ندبه.
20. درباره ی ادعیه و زیارات مهدوی و شرح و توضیح آنها کتابهای خوبی از عالمان دینی منشر گردیده است؛ مانند: «فروغ ولایت در دعای ندبه» و «معرفت حجت خدا» (شرح دعای اللهم عرفنی نفسک...) نوشته آیت الله صافی گلپایگانی و «میثاق منتظران در شرح زیارت آل یاسین» نوشته سید مهدی حائری قزوینی.
منبع مقاله :
راتلج، یان، (1385)، اعتیاد به نفت: تلاش بی‌پایان آمریكا برای امنیت انرژی، ترجمه: عبدالرضا غفرانی، تهران: انتشارات اطلاعات، چاپ دوم
