پوماپونکو نام مجموعه‌ای بزرگ از معابد سنگی بولیوی است. ویژگی این بنا، مهندسی خارق العاده و جالب آن است، بطوری که سنگ‌های آن مانند پازل درون هم قرار می‌گیرند و دیوارهای معبد را تشکیل می‌دهند.
تاریخ ساخت این معبد نامعلوم است، اما بر اساس زغال و مواد معدنی یافت شده در این منطقه، باستان‌شناسان بر این باورند که احتمالاً توسط امپراتوری «تیاهواناکو» ساخته شده است؛ این امپراتوری یکی از مهم‌ترین تمدن‌های است که بین سال‌های ۳۰۰ تا ۱۰۰۰ بعد از میلاد مسیح به اوج قدرت خود می‌رسید.
پیچیده‌ترین موضوع مورد بحث در پوماپونکا، سنگ‌تراشی‌هایش است. پوماپونکا در ابتدا تَلی پلکانی از خشت با سنگ‌های بسیار بزرگ بود که هر یک چندین تن وزن داشتند. سنگ ماسه‌ها و سنگ‌های آندزیت به‌قدری دقیق تراش خورده‌اند که کاملاً و بدون نیاز به هاون‌کاری در هم قفل می‌شوند. ظرافت و دقت به‌کار رفته در این سنگ‌ها فوق‌العاده است. حتی با تیغ هم نمی‌توان چنین تراش‌هایی در سنگ ایجاد کرد. صیقل و تراشی که بر روی برخی از این سنگ‌ها صورت گرفته، در حد و اندازه‌ی دستگاه‌های سنگ‌تراشی است. این تراش‌کاری‌ها توسط اقوامی صورت گرفته که علم و دانشی نداشته و از وجود چرخ نیز بی‌اطلاع بوده‌اند. همین مسئله باعث تعجب باستان شناسان شده است.
مقاله‌ای در دانشنامه‌ی ویکی‌پدیا وجود دارد که مهندسی خارق‌العاده‌ی بناهای این معبد را چنین توصیف می‌کند:
در چینش دیوارهای پوماپونکا، هر یک از سنگ‌ها با دقت در قالب سنگ‌های چفت‌شدنی تراش خورده‌اند که به‌صورت پازل است. این چفت‌ها یا بهتر بگوییم، قفل‌ها، پیوندگاهی دقیق، بدون نیاز به هاون‌کاری ایجاد کرده است. یکی از تکنیک‌های مهندسی به‌کار رفته در این معبد، برش قسمت بالایی سنگ زیرین، از زاویه‌ای خاص است که موجب قرارگیری سنگ دیگری با برش در همان زاویه، در بالای آن می‌شود. ظرافتی که دربرش زوایای دقیق این سنگ‌ها به کار رفته، حکایت از دانش بسیار پیشرفته‌ی سنگ‌تراشی و نیز درک بالا از هندسه‌ی توصیفی دارد. بیشتر این پیوندگاه‌ها به‌قدری دقیق تراش خورده‌اند که حتی تیغ قادر به انجام چنین کاری نیست. بخش عمده‌ی بنّایی مستقیم‌الخط است. سنگ‌ها بسیار دقیق و یکسان تراش خورده‌اند؛ به‌طوری که اگر جای سنگ‌ها را در قسمت سطح و در محل پیوندگاه با یکدیگر عوض کنید، خللی در حفظ بنا ایجاد نخواهد شد. این سنگ‌ها به‌قدری با دقت و ظرافت تراش خورده‌اند که احتمال تولید انبوهِ سنگ‌های از پیش‌ساخته را قوی‌تر می‌کند؛ فناوری به کار رفته در این سنگ‌ها بسیار پیشرفته‌تر از علم و دانش جانشینان اقوام تیاهواناکو که صدها سال بعد به اینجا آمدند است. بنابراین این سنگ‌ها ممکن است پیش از ورود آنها به اینجا، ساخته شده باشند.
تراش‌کاری برخی از این سنگ‌ها ناتمام مانده، این مسئله از مراحل و تکنیک به کار رفته بر روی آن مشخص می‌شود. ابتدا با چکش‌های سنگی، این سنگ‌ها را می‌کوبیده‌اند که آثارش هنوز هم بر روی بعضی از سنگ‌های «آندزیت» باقی‌مانده است. با این کار بر روی سنگ فرورفتگی‌های ایجاد کرده، سپس توسط سنگ‌های صاف و نیز شن، به آرامی روی آنها را صیقل داده‌اند.
این سنگ‌ها اندازه‌های بسیار بزرگی دارند. بزرگ‌ترین این سنگ‌ها ۷.۵ متر طول، ۵ متر عرض و ۱ متر قطر دارد که دارای وزن تقریبی ۱۳۱ تن است. نحوه‌ی حمل این سنگ‌ها به پوماپونکو به‌خاطر اندازه‌ی بزرگ‌شان نیز مسئله‌ی دیگری است که ذهن باستان‌شناسان را درگیر خودکرده است. آزمایش‌های شیمیایی نشان می‌دهند که ماسه‌سنگ‌های سرخ از طریق شیب تندی که در نزدیکی یک معدن سنگ، در ۱۰ کیلومتری دریاچه تیتیکاکا قرار دارد، انجام شده است. سنگ‌های کوچک‌تر آندزیت که برای تزئین و حکاکی استفاده می‌شدند، از معادن شبه‌جزیره‌ی کوپاکابانا در ۹۰ کیلومتری دریاچه تیتیکاکا آورده می‌شدند.
طبق شواهدی که به‌دست آمده، می‌توان گفت که پوماپونکا توسط اقوام تیاهواناکو ساخته نشده؛ بلکه توسط قومی بسیار پیشرفته‌تر بنا نهاده شده است. احتمالاً نتایج تاریخ‌گذاری کربنی به علت ناخالص بودن نمونه‌های یافت‌شده، اشتباه بوده است و یا شاید پوماپونکا توسط قومی بنا نهاده شده که از آن‌سوی اقیانوس آمده، این مجموعه‌ی پیچیده را ساخته و سپس رفته‌اند. برخی بر این باورند که ساخت پوماپونکا بدون کمک بیگانگان فضایی غیرممکن بوده است.
امروزه، این مجموعه تبدیل به مخروبه‌ای شده است که سنگ‌ها بسیار بزرگش بر روی یکدیگر قرار گرفته‌اند. به نظر، این مکان توسط زلزله و نیز امواجی که در پی آن از دریاچه‌ی تیتیکا برخاسته، تخریب‌شده است.
