داستان رستم و اسفندیار از شاهنامه فردوسی

بدو گفت رستم که آرام گیر

چه گویی سخنهای نادلپذیر

دلت بیش کژی بپالد همی

روانت ز دیوان ببالد همی

تو آن گوی کز پادشاهان سزاست

نگوید سخن پادشا جز که راست

جهاندار داند که دستان سام

بزرگست و بادانش و نیک‌نام

همان سام پور نریمان بدست

نریمان گرد از کریمان بدست

بزرگست و گرشاسپ بودش پدر

به گیتی بدی خسرو تاجور

همانا شنیدستی آواز سام

نبد در زمانه چنو نیک‌نام

بکشتش به طوس اندرون اژدها

که از چنگ او کس نیابد رها

به دریا نهنگ و به خشکی پلنگ

ورا کس ندیدی گریزان ز جنگ

به دریا سر ماهیان برفروخت

هم‌اندر هوا پر کرگس بسوخت

همی پیل را درکشیدی به دم

دل خرم از یاد او شدم دژم

و دیگر یکی دیو بد بدگمان

تنش بر زمین و سرش به آسمان

که دریای چین تا میانش بدی

ز تابیدن خور زیانش بدی

همی ماهی از آب برداشتی

سر از گنبد ماه بگذاشتی

به خورشید ماهیش بریان شدی

ازو چرخ گردنده گریان نشدی

دو پتیاره زین گونه پیچان شدند

ز تیغ یلی هر دو بیجان شدند

همان مادرم دخت مهراب بود

بدو کشور هند شاداب بود

که ضحاک بودیش پنجم پدر

ز شاهان گیتی برآورده سر

نژادی ازین نامورتر کراست

خردمند گردن نپیچد ز راست

دگر آنک اندر جهان سربسر

یلان را ز من جست باید هنر

همان عهد کاوس دارم نخست

که بر من بهانه نیارند جست

همان عهد کیخسرو دادگر

که چون او نبست از کیان کس کمر

زمین را سراسر همه گشته‌ام

بسی شاه بیدادگر کشته‌ام

چو من برگذشتم ز جیحون بر آب

ز توران به چین آمد افراسیاب

ز کاوس در جنگ هاماوران

به تنها برفتم به مازندران

نه ارژنگ ماندم نه دیو سپید

نه سنجه نه اولاد غندی نه بید

همی از پی شاه فرزند را

بکشتم دلیر خردمند را

که گردی چو سهراب هرگز نبود

به زور و به مردی و رزم آزمود

ز پانصد همانا فزونست سال

که تا من جدا گشتم از پشت زال

همی پهلوان بودم اندر جهان

یکی بود با آشکارم نهان

به سام فریدون فرخ‌نژاد

که تاج بزرگی به سر بر نهاد

ز تخت اندرآورد ضحاک را

سپرد آن سر و تاج او خاک را

دگر سام کو بود ما را نیا

ببرد از جهان دانش و کیمیا

سه دیگر که چون من ببستم کمر

تن آسان شد اندر جهان تاجور

بران خرمی روز هرگز نبود

پی مرد بی‌راه بر دز نبود

که من بودم اندر جهان کامران

مرا بود شمشیر و گرز گران

بدان گفتم این تا بدانی همه

تو شاهی و گردنکشان چون رمه

تو اندر زمانه رسیده نوی

اگر چند با فر کیخسروی

تن خویش بینی همی در جهان

نه‌ای آگه از کارهای نهان

چو بسیار شد گفتها می‌خوریم

به می جان اندیشه را بشکریم

چو از رستم اسفندیار این شنید

بخندید و شادان دلش بردمید

بدو گفت ازین رنج و کردار تو

شنیدم همه درد و تیمار تو

کنون کارهایی که من کرده‌ام

ز گردنکشان سر برآورده‌ام

نخستین کمر بستم از بهر دین

تهی کردم از بت‌پرستان زمین

کس از جنگجویان گیتی ندید

که از کشتگان خاک شد ناپدید

نژاد من از تخم گشتاسپست

که گشتاسپ از تخم لهراسپست

که لهراسپ بد پور اورند شاه

که او را بدی از مهان تاج و گاه

هم اورند از گوهر کی‌پشین

که کردی پدر بر پشین آفرین

پشین بود از تخمهٔ کیقباد

خردمند شاهی دلش پر ز داد

همی رو چنین تا فریدون شاه

که شاه جهان بود و زیبای گاه

همان مادرم دختر قیصرست

کجا بر سر رومیان افسرست

همان قیصر از سلم دارد نژاد

ز تخم فریدون با فر و داد

همان سلم پور فریدون گرد

که از خسروان نام شاهی ببرد

بگویم من و کس نگوید که نیست

که بی‌راه بسیار و راه اندکیست

تو آنی که پیش نیاکان من

بزرگان بیدار و پاکان من

پرستنده بودی همی با نیا

نجویم همی زین سخن کیمیا

بزرگی ز شاهان من یافتی

چو در بندگی تیز بشتافتی

ترا بازگویم همه هرچ هست

یکی گر دروغست بنمای دست

که تا شاه گشتاسپ را داد تخت

میان بسته دارم به مردی و بخت

هرانکس که رفت از پی دین به چین

بکردند زان پس برو آفرین

ازان پس که ما را به گفت گرزم

ببستم پدر دور کردم ز بزم

به لهراسپ از بند من بد رسید

شد از ترک روی زمین ناپدید

بیاورد جاماسپ آهنگران

که ما را گشاید ز بند گران

همان کار آهنگران دیر بود

مرا دل بر آهنگ شمشیر بود

دلم تنگ شد بانگشان بر زدم

تن از دست آهنگران بستدم

برافراختم سر ز جای نشست

غل و بند بر هم شکستم به دست

گریزان شد ارجاسپ از پیش من

بران سان یکی نامدار انجمن

به مردی ببستم کمر بر میان

همی رفتم از پس چو شیر ژیان

شنیدی که در هفتخوان پیش من

چه آمد ز شیران و از اهرمن

به چاره به رویین‌دژ اندر شدم

جهانی بران گونه بر هم زدم

بجستم همه کین ایرانیان

به خون بزرگان ببستم میان

به توران و چین آنچ من کرده‌ام

همان رنج و سختی که من برده‌ام

همانا ندیدست گور از پلنگ

نه از شست ملاح کام نهنگ

ز هنگام تور و فریدون گرد

کس اندر جهان نام این دژ نبرد

یکی تیره دژ بر سر کوه بود

که از برتری دور از انبوه بود

چو رفتم همه بت‌پرستان بدند

سراسیمه برسان مستان بدند

به مردی من آن باره را بستدم

بتان را همه بر زمین بر زدم

برافراختم آتش زردهشت

که با مجمر آورده بود از بهشت

به پیروزی دادگر یک خدای

به ایران چنان آمدم باز جای

که ما را به هر جای دشمن نماند

به بتخانه‌ها در برهمن نماند

به تنها تن خویش جستم نبرد

به پرخاش تیمار من کس نخورد

سخنها به ما بر کنون شد دراز

اگر تشنه‌ای جام می را فراز

چنین گفت رستم به اسفندیار

که کردار ماند ز ما یادگار

کنون داده باش و بشنو سخن

ازین نامبردار مرد کهن

اگر من نرفتی به مازندران

به گردن برآورده گرز گران

کجا بسته بد گیو و کاوس و طوس

شده گوش کر یکسر از بانگ کوس

که کندی دل و مغز دیو سپید

که دارد به بازوی خویش این امید

سر جادوان را بکندم ز تن

ستودان ندیدند و گور و کفن

ز بند گران بردمش سوی تخت

شد ایران بدو شاد و او نیکبخت

مرا یار در هفتخوان رخش بود

که شمشیر تیزم جهان‌بخش بود

وزان پس که شد سوی هاماوران

ببستند پایش به بند گران

ببردم ز ایرانیان لشکری

به جایی که بد مهتری گر سری

بکشتم به جنگ اندرون شاهشان

تهی کردم آن نامور گاهشان

جهاندار کاوس کی بسته بود

ز رنج و ز تیمار دل خسته بود

بیاوردم از بند کاوس را

همان گیو و گودرز و هم طوس را

به ایران بد افراسیاب آن زمان

جهان پر ز درد از بد بدگمان

به ایران کشیدم ز هاماوران

خود و شاه با لشکری بی‌کران

شب تیره تنها برفتم ز پیش

همه نام جستم نه آرام خویش

چو دید آن درفشان درفش مرا

به گوش آمدش بانگ رخش مرا

بپردخت ایران و شد سوی چین

جهان شد پر از داد و پر آفرین

گر از یال کاوس خون آمدی

ز پشتش سیاوش چون آمدی

وزو شاه کیخسرو پاک و راد

که لهراسپ را تاج بر سر نهاد

پدرم آن دلیر گرانمایه مرد

ز ننگ اندران انجمن خاک خورد

که لهراسپ را شاه بایست خواند

ازو در جهان نام چندین نماند

چه نازی بدین تاج گشتاسپی

بدین تازه آیین لهراسپی

که گوید برو دست رستم ببند

نبندد مرا دست چرخ بلند

که گر چرخ گوید مراکاین نیوش

به گرز گرانش بمالم دو گوش

من از کودکی تا شدستم کهن

بدین گونه از کس نبردم سخن

مرا خواری از پوزش و خواهش است

وزین نرم گفتن مرا کاهش است

ز تیزیش خندان شد اسفندیار

بیازید و دستش گرفت استوار

بدو گفت کای رستم پیلتن

چنانی که بشنیدم از انجمن

ستبرست بازوت چون ران شیر

برو یال چون اژدهای دلیر

میان تنگ و باریک همچون پلنگ

به ویژه کجا گرز گیرد به چنگ

بیفشارد چنگش میان سخن

ز برنا بخندید مرد کهن

ز ناخن فرو ریختش آب زرد

همانا نجنبید زان‌درد مرد

گرفت آن زمان دست مهتر به دست

چنین گفت کای شاه یزدان‌پرست

خنک شاه گشتاسپ آن نامدار

کجا پور دارد چو اسفندیار

خنک آنک چون تو پسر زاید او

همی فر گیتی بیفزاید او

همی گفت و چنگش به چنگ اندرون

همی داشت تا چهر او شد چو خون

همان ناخنش پر ز خوناب کرد

سپهبد بروها پر از تاب کرد

بخندید ازو فرخ اسفندیار

چنین گفت کای رستم نامدار

تو امروز می خور که فردا به رزم

بپیچی و یادت نیاید ز بزم

چو من زین زرین نهم بر سپاه

به سر بر نهم خسروانی کلاه

به نیزه ز اسپت نهم بر زمین

ازان پس نه پرخاش جویی نه کین

دو دستت ببندم برم نزد شاه

بگویم که من زو ندیدم گناه

بباشیم پیشش به خواهشگری

بسازیم هرگونه‌ای داوری

رهانم ترا از غم و درد و رنج

بیابی پس از رنج خوبی و گنج

بخندید رستم ز اسفندیار

بدو گفت سیر آیی از کارزار

کجا دیده‌ای رزم جنگاوران

کجا یافتی باد گرز گران

اگر بر جزین روی گردد سپهر

بپوشید میان دو تن روی مهر

به جای می سرخ کین آوریم

کمند نبرد و کمین آوریم

غو کوس خواهیم از آوای رود

به تیغ و به گوپال باشد درود

ببینی تو ای فرخ اسفندیار

گراییدن و گردش کارزار

چو فردا بیایی به دشت نبرد

به آورد مرد اندر آید به مرد

ز باره به آغوش بردارمت

ز میدان به نزدیک زال آرمت

نشانمت بر نامور تخت عاج

نهم بر سرت بر دل‌افروز تاج

کجا یافتستم من از کیقباد

به مینو همی جان او باد شاد

گشایم در گنج و هر خواسته

نهم پیش تو یکسر آراسته

دهم بی‌نیازی سپاه ترا

به چرخ اندر آرم کلاه ترا

ازان پس بیابم به نزدیک شاه

گرازان و خندان و خرم به راه

به مردی ترا تاج بر سر نهم

سپاسی به گشتاسپ زین بر نهم

ازان پس ببندم کمر بر میان

چنانچون ببستم به پیش کیان

همه روی پالیز بی خو کنم

ز شادی تن خویش را نو کنم

چو تو شاه باشی و من پهلوان

کسی را به تن در نباشد روان

چنین پاسخ آوردش اسفندیار

که گفتار بیشی نیاید به کار

شکم گرسنه روز نیمی گذشت

ز گفتار پیکار بسیار گشت

بیارید چیزی که دارید خوان

کسی را که بسیار گوید مخوان

چو بنهاد رستم به خوردن گرفت

بماند اندر آن خوردن اندر شگفت

یل اسفندیار و گوان یکسره

ز هر سو نهادند پیشش بره

بفرمود مهتر که جام آورید

به جای می پخته خام آورید

ببینیم تا رستم اکنون ز می

چه گوید چه آرد ز کاوس کی

بیاورد یک جام می میگسار

که کشتی بکردی بروبر گذار

به یاد شهنشاه رستم بخورد

برآورد ازان چشمهٔ زرد گرد

همان جام را کودک میگسار

بیاورد پر بادهٔ شاهوار

چنین گفت پس با پشوتن به راز

که بر می نیاید به آبت نیاز

چرا آب بر جام می بفگنی

که تیزی نبیند کهن بشکنی

پشوتن چنین گفت با میگسار

که بی‌آب جامی می افگن بیار

می آورد و رامشگران را بخواند

ز رستم همی در شگفتی بماند

چو هنگامهٔ رفتن آمد فراز

ز می لعل شد رستم سرفراز

چنین گفت با او یل اسفندیار

که شادان بدی تا بود روزگار

می و هرچ خوردی ترا نوش باد

روان دلاور پر از توش باد

بدو گفت رستم که ای نامدار

همیشه خرد بادت آموزگار

هران می که با تو خورم نوش گشت

روان خردمند را توش گشت

گر این کینه از مغز بیرون کنی

بزرگی و دانش برافزون کنی

ز دشت اندرآیی سوی خان من

بوی شاد یک چند مهمان من

سخن هرچ گفتم بجای آورم

خرد پیش تو رهنمای آورم

بیاسای چندی و با بد مکوش

سوی مردمی یاز و بازآر هوش

چنین گفت با او یل اسفندیار

که تخمی که هرگز نروید مکار

تو فردا ببینی ز مردان هنر

چو من تاختن را ببندم کمر

تن خویش را نیز مستای هیچ

به ایوان شو و کار فردا بسیچ

ببینی که من در صف کارزار

چنانم چو با باده و میگسار

چو از شهر زاول به ایران شوم

به نزدیک شاه و دلیران شوم

هنر بیش بینی ز گفتار من

مجوی اندرین کار تیمار من

دل رستم از غم پراندیشه شد

جهان پیش او چون یکی بیشه شد

که گر من دهم دست بند ورا

وگر سر فرازم گزند ورا

دو کارست هر دو به نفرین و بد

گزاینده رسمی نو آیین و بد

هم از بند او بد شود نام من

بد آید ز گشتاسپ انجام من

به گرد جهان هرک راند سخن

نکوهیدن من نگردد کهن

که رستم ز دست جوانی بخست

به زاول شد و دست او را ببست

همان نام من بازگردد به ننگ

نماند ز من در جهان بوی و رنگ

وگر کشته آید به دشت نبرد

شود نزد شاهان مرا روی زرد

که او شهریاری جوان را بکشت

بدان کو سخن گفت با او درشت

برین بر پس از مرگ نفرین بود

همان نام من نیز بی‌دین بود

وگر من شوم کشته بر دست اوی

نماند به زاولستان رنگ و بوی

شکسته شود نام دستان سام

ز زابل نگیرد کسی نیز نام

ولیکن همی خوب گفتار من

ازین پس بگویند بر انجمن

چنین گفت پس با سرافراز مرد

که اندیشه روی مرا زرد کرد

که چندین بگویی تو از کار بند

مرا بند و رای تو آید گزند

مگر کاسمانی سخن دیگرست

که چرخ روان از گمان برترست

همه پند دیوان پذیری همی

ز دانش سخن برنگیری همی

ترا سال برنامد از روزگار

ندانی فریب بد شهریار

تو یکتادلی و ندیده‌جهان

جهانبان به مرگ تو کوشد نهان

گر ایدونک گشتاسپ از روی بخت

نیابد همی سیری از تاج و تخت

به گرد جهان بر دواند ترا

بهر سختئی پروراند ترا

به روی زمین یکسر اندیشه کرد

خرد چون تبر هوش چون تیشه کرد

که تا کیست اندر جهان نامدار

کجا سر نپیچاند از کارزار

کزان نامور بر تو آید گزند

بماند بدو تاج و تخت بلند

که شاید که بر تاج نفرین کنیم

وزین داستان خاک بالین کنیم

همی جان من در نکوهش کنی

چرا دل نه اندر پژوهش کنی

به تن رنج کاری تو بر دست خویش

جز از بدگمانی نیایدت پیش

مکن شهریارا جوانی مکن

چنین بر بلا کامرانی مکن

دل ما مکن شهریارا نژند

میاور به جان خود و من گزند

ز یزدان و از روی من شرم‌دار

مخور بر تن خویشتن زینهار

ترا بی‌نیازیست از جنگ من

وزین کوشش و کردن آهنگ من

زمانه همی تاختت با سپاه

که بر دست من گشت خواهی تباه

بماند به گیتی ز من نام بد

به گشتاسپ بادا سرانجام بد

چو بشنید گردنکش اسفندیار

بدو گفت کای رستم نامدار

به دانای پیشی نگر تا چه گفت

بدانگه که جان با خرد کرد جفت

که پیر فریبنده کانا بود

وگر چند پیروز و دانا بود

تو چندین همی بر من افسون کنی

که تا چنبر از یال بیرون کنی

تو خواهی که هرکس که این بشنود

بدین خوب گفتار تو بگرود

مرا پاک خوانند ناپاک رای

ترا مرد هشیار نیکی‌فزای

بگویند کو با خرام و نوید

بیامد ورا کرد چندی امید

سپهبد ز گفتار او سر بتافت

ازان پس که جز جنگ کاری نیافت

همی خواهش او همه خوار داشت

زبانی پر از تلخ گفتار داشت

بدانی که من سر ز فرمان شاه

نتابم نه از بهر تخت و کلاه

بدو یابم اندر جهان خوب و زشت

بدویست دوزخ بدو هم بهشت

ترا هرچ خوردی فزاینده باد

بداندیشگان را گزاینده باد

تو اکنون به خوبی به ایوان بپوی

سخن هرچ دیدی به دستان بگوی

سلیحت همه جنگ را ساز کن

ازین پس مپیمای با من سخن

پگاه آی در جنگ من چاره‌ساز

مکن زین سپس کار بر خود دراز

تو فردا ببینی به آوردگاه

که گیتی شود پیش چشمت سیاه

بدانی که پیکار مردان مرد

چگونه بود روز جنگ و نبرد

بدو گفت رستم که ای شیرخوی

ترا گر چنین آمدست آرزوی

ترا بر تگ رخش مهمان کنم

سرت را به گوپال درمان کنم

تو در پهلوی خویش بشنیده‌ای

به گفتار ایشان بگرویده‌ای

که تیغ دلیران بر اسفندیار

به آوردگه بر، نیاید به کار

ببینی تو فردا سنان مرا

همان گرد کرده عنان مرا

که تا نیز با نامداران مرد

به خویی به آوردگه بر، نبرد

لب مرد برنا پر از خنده شد

همی گوهر آن خنده را بنده شد

به رستم چنین گفت کای نامجوی

چرا تیز گشتی بدین گفت و گوی

چو فردا بیابی به دشت نبرد

ببینی تو آورد مردان مرد

نه من کوهم و زیرم اسپی چوکوه

یگانه یکی مردمم چون گروه

گر از گرز من باد یابد سرت

بگرید به درد جگر مادرت

وگر کشته آیی به آوردگاه

ببندمت بر زین برم نزد شاه

بدان تا دگر بنده با شهریار

نجوید به آوردگه کارزار

چو رستم بدر شد ز پرده‌سرای

زمانی همی بود بر در به پای

به کریاس گفت ای سرای امید

خنک روز کاندر تو بد جمشید

همایون بدی گاه کاوس کی

همان روز کیخسرو نیک‌پی

در فرهی بر تو اکنون ببست

که بر تخت تو ناسزایی نشست

شنید این سخنها یل اسفندیار

پیاده بیامد بر نامدار

به رستم چنین گفت کای سرگرای

چرا تیز گشتی به پرده‌سرای

سزد گر برین بوم زابلستان

نهد دانشی نام غلغلستان

که مهمان چو سیر آید از میزبان

به زشتی برد نام پالیزبان

سراپرده را گفت بد روزگار

که جمشید را داشتی بر کنار

همان روز کز بهر کاوس شاه

بدی پرده و سایهٔ بارگاه

کجا راه یزدان همی بازجست

همی خواستی اختران را درست

زمین زو سراسر پرآشوب بود

پر از خنجر و غارت و چوب بود

کنون مایه‌دار تو گشتاسپ است

به پیش وی اندر چو جاماسپ است

نشسته به یک دست او زردهشت

که با زند واست آمدست از بهشت

به دیگر پشوتن گو نیک مرد

چشیده ز گیتی بسی گرم و سرد

به پیش اندرون فرخ اسفندیار

کزو شاد شد گردش روزگار

دل نیک‌مردان بدو زنده شد

بد از بیم شمشیر او بنده شد

بیامد بدر پهلوان سوار

پس‌اندر همی دیدش اسفندیار

چو برگشت ازو با پشوتن بگفت

که مردی و گردی نشاید نهفت

ندیدم بدین گونه اسپ و سوار

ندانم که چون خیزد از کارزار

یکی ژنده پیل است بر کوه گنگ

اگر با سلیح اندر آید به جنگ

اگر با سلیح نبردی بود

همانا که آیین مردی بود

به بالا همی بگذرد فر و زیب

بترسم که فردا ببیند نشیب

همی سوزد از مهر فرش دلم

ز فرمان دادار دل نگسلم

چو فردا بیاید به آوردگاه

کنم روز روشن بروبر سیاه

پشوتن بدو گفت بشنو سخن

همی گویمت ای برادر مکن

ترا گفتم و بیش گویم همی

که از راستی دل نشویم همی

میازار کس را که آزاد مرد

سر اندر نیارد به آزار و درد

بخسب امشب و بامداد پگاه

برو تا به ایوان او بی‌سپاه

بایوان او روز فرخ کنیم

سخن هرچ گویند پاسخ کنیم

همه کار نیکوست زو در جهان

میان کهان و میان مهان

همی سر نپیچد ز فرمان تو

دلش راست بینم به پیمان تو

تو با او چه گویی به کین و به خشم

بشوی از دلت کین وز خشم چشم

یکی پاسخ آوردش اسفندیار

که بر گوشهٔ گلستان رست خار

چنین گفت کز مردم پاک‌دین

همانا نزیبد که گوید چنین

گر ایدونک دستور ایران توی

دل و گوش و چشم دلیران توی

همی خوب داری چنین راه را

خرد را و آزردن شاه را

همه رنج و تیمار ما باد گشت

همان دین زردشت بیداد گشت

که گوید که هر کو ز فرمان شاه

بپیچد به دوزخ بود جایگاه

مرا چند گویی گنهکار شو

ز گفتار گشتاسپ بیزار شو

تو گویی و من خود چنین کی کنم

که از رای و فرمان او پی کنم

گر ایدونک ترسی همی از تنم

من امروز ترس ترا بشکنم

کسی بی‌زمانه به گیتی نمرد

نمرد آنک نام بزرگی ببرد

تو فردا ببینی که بر دشت جنگ

چه کار آورم پیش چنگی پلنگ

پشوتن بدو گفت کای نامدار

چنین چند گویی تو از کارزار

که تا تو رسیدی به تیر و کمان

نبد بر تو ابلیس را این گمان

به دل دیو را راه دادی کنون

همی نشنوی پند این رهنمون

دلت خیره بینم همی پر ستیز

کنون هرچ گفتم همه ریزریز

چگونه کنم ترس را از دلم

بدین سان کز اندیشه‌ها بگسلم

دو جنگی دو شیر و دو مرد دلیر

چه دانم که پشت که آید به زیر

ورا نامور هیچ پاسخ نداد

دلش گشت پر درد و سر پر ز باد

کمان برگرفتند و تیر خدنگ

ببردند از روی خورشید رنگ

ز پیکان همی آتش افروختند

به بر بر زره را همی دوختند

دل شاه ایران بدان تنگ شد

بروها و چهرش پر آژنگ شد

چو او دست بردی به سوی کمان

نرستی کس از تیر او بی‌گمان

به رنگ طبرخون شدی این جهان

شدی آفتاب از نهیبش نهان

یکی چرخ را برکشید از شگاع

تو گفتی که خورشید شد در شراع

به تیری که پیکانش الماس بود

زره پیش او همچو قرطاس بود

چو او از کمان تیر بگشاد شست

تن رستم و رخش جنگی بخست

بر رخش ازان تیرها گشت سست

نبد باره و مرد جنگی درست

همی تاخت بر گردش اسفندیار

نیامد برو تیر رستم به کار

فرود آمد از رخش رستم چو باد

سر نامور سوی بالا نهاد

همان رخش رخشان سوی خانه شد

چنین با خداوند بیگانه شد

به بالا ز رستم همی رفت خون

بشد سست و لرزان که بیستون

بخندید چون دیدش اسفندیار

بدو گفت کای رستم نامدار

چرا گم شد آن نیروی پیل مست

ز پیکان چرا پیل جنگی بخست

کجا رفت آن مردی و گرز تو

به رزم اندرون فره و برز تو

گریزان به بالا چرا برشدی

چو آواز شیر ژیان بشندی

چرا پیل جنگی چو روباه گشت

ز رزمت چنین دست کوتاه گشت

تو آنی که دیو از تو گریان شدی

دد از تف تیغ تو بریان شدی

زواره پی رخش ناگه بدید

کزان رود با خستگی در کشید

سیه شد جهان پیش چشمش به رنگ

خروشان همی تاخت تا جای جنگ

تن مرد جنگی چنان خسته دید

همه خستگیهاش نابسته دید

بدو گفت خیز اسپ من برنشین

که پوشد ز بهر تو خفتان کین

بدو گفت رو پیش دستان بگوی

کزین دودهٔ سام شد رنگ و بوی

نگه کن که تا چارهٔ کار چیست

برین خستگیها بر آزار کیست

که گر من ز پیکان اسفندیار

شبی را سرآرم بدین روزگار

چنان دانم ای زال کامروز من

ز مادر بزادم بدین انجمن

چو رفتی همی چارهٔ رخش ساز

من آیم کنون گر بمانم دراز

زواره ز پیش برادر برفت

دو دیده سوی رخش بنهاد تفت

به پستی همی بود اسفندیار

خروشید کای رستم نامدار

به بالا چنین چند باشی به پای

که خواهد بدن مر ترا رهنمای

کمان بفگن از دست و ببر بیان

برآهنج و بگشای تیغ از میان

پشیمان شو و دست را ده به بند

کزین پس تو از من نیابی گزند

بدین خستگی نزد شاهت برم

ز کردارها بی‌گناهت برم

وگر جنگ جویی تو اندرز کن

یکی را نگهبان این مرز کن

گناهی که کردی ز یزدان بخواه

سزد گر به پوزش ببخشد گناه

مگر دادگر باشدت رهنمای

چو بیرون شوی زین سپنجی سرای

چنین گفت رستم که بیگاه شد

ز رزم و ز بد دست کوتاه شد

شب تیره هرگز که جوید نبرد

تو اکنون بدین رامشی بازگرد

من اکنون چنین سوی ایوان شوم

بیاسایم و یک زمان بغنوم

ببندم همه خستگیهای خویش

بخوانم کسی را که دارم به پیش

زواره فرامرز و دستان سام

کسی را ز خویشان که دارند نام

بسازم کنون هرچ فرمان تست

همه راستی زیر پیمان تست

بدو گفت رویین تن اسفندیار

که ای برمنش پیر ناسازگار

تو مردی بزرگی و زور آزمای

بسی چاره دانی و نیرنگ و رای

بدیدم همه فر و زیب ترا

نخواهم که بینم نشیب ترا

به جان امشبی دادمت زینهار

به ایوان رسی کام کژی مخار

سخن هرچ پذرفتی آن را بکن

ازین پس مپیمای با من سخن

بدو گفت رستم که ایدون کنم

چو بر خستگیها بر افسون کنم

چو برگشت از رستم اسفندیار

نگه کرد تا چون رود نامدار

چو بگذشت مانند کشتی به رود

همی داد تن را ز یزدان درود

همی گفت کای داور داد و پاک

گر از خستگیها شوم من هلاک

که خواهد ز گردنکشان کین من

که گیرد دل و راه و آیین من

چو اسفندیار از پسش بنگرید

بران روی رودش به خشکی بدید

همی گفت کین را مخوانید مرد

یکی ژنده پیلست با دار و برد

گذر کرد پر خستگیها بر آب

ازان زخم پیکان شده پرشتاب

شگفتی بمانده بد اسفندیار

همی گفت کای داور کامگار

چنان آفریدی که خود خواستی

زمان و زمین را بیاراستی

بدانگه که شد نامور باز جای

پشوتن بیامد ز پرده‌سرای

ز نوش‌آذر گرد وز مهر نوش

خروشیدنی بود با درد و جوش

سراپردهٔ شاه پر خاک بود

همه جامهٔ مهتران چاک بود

فرود آمد از باره اسفندیار

نهاد آن سر سرکشان برکنار

همی گفت زارا دو گرد جوان

که جانتان شد از کالبد با توان

چنین گفت پس با پشوتن که خیز

برین کشتگان آب چندین مریز

که سودی نبینم ز خون ریختن

نشاید به مرگ اندر آویختن

همه مرگ راایم برنا و پیر

به رفتن خرد بادمان دستگیر

به تابوت زرین و در مهد ساج

فرستادشان زی خداوند تاج

پیامی فرستاد نزد پدر

که آن شاخ رای تو آمد به بر

تو کشتی به آب اندر انداختی

ز رستم همی چاکری ساختی

چو تابوت نوش‌آذر و مهرنوش

ببینی تو در آز چندین مکوش

به چرم اندر است گاو اسفندیار

ندانم چه راند بدو روزگار

نشست از بر تخت با سوک و درد

سخنهای رستم همه یادکرد

چنین گفت پس با پشوتن که شیر

بپیچد ز چنگال مرد دلیر

به رستم نگه کردم امروز من

بران برز بالای آن پیلتن

ستایش گرفتم به یزدان پاک

کزویست امید و زو بیم و باک

که پروردگار آن چنان آفرید

بران آفرین کو جهان آفرید

چنین کارها رفت بر دست او

که دریای چین بود تا شست او

همی برکشیدی ز دریا نهنگ

به دم در کشیدی ز هامون پلنگ

بران سان بخستم تنش را به تیر

که از خون او خاک شد آبگیر

ز بالا پیاده به پیمان برفت

سوی رود با گبر و شمشیر تفت

برآمد چنان خسته زان آبگیر

سراسر تنش پر ز پیکان تیر

برآنم که چون او به ایوان رسد

روانش ز ایوان به کیوان رسد

چو شد روز رستم بپوشید گبر

نگهبان تن کرد بر گبر ببر

کمندی به فتراک زین‌بر ببست

بران بارهٔ پیل پیکر نشست

بفرمود تا شد زواره برش

فراوان سخن راند از لشکرش

بدو گفت رو لشکر آرای باش

بر کوههٔ ریگ بر پای باش

بیامد زواره سپه گرد کرد

به میدان کار و به دشت نبرد

تهمتن همی رفت نیزه به دست

چو بیرون شد از جایگاه نشست

سپاهش برو خواندند آفرین

که بی‌تو مباد اسپ و گوپال و زین

همی رفت رستم زواره پسش

کجا بود در پادشاهی کسش

بیامد چنان تا لب هیرمند

همه دل پر از باد و لب پر ز پند

سپه با برادر هم آنجا بماند

سوی لشکر شاه ایران براند

چنین گفت پس با زواره به راز

که مردیست این بدرگ دیوساز

بترسم که بااو نیارم زدن

ندانم کزین پس چه شاید بدن

تو اکنون سپه را هم ایدر بدار

شوم تا چه پیش آورد روزگار

اگر تند یابمش هم زان نشان

نخواهم ز زابلستان سرکشان

به تنها تن خویش جویم نبرد

ز لشکر نخواهم کسی رنجه کرد

کسی باشد از بخت پیروز و شاد

که باشد همیشه دلش پر ز داد

گذشت از لب رود و بالا گرفت

همی ماند از کار گیتی شگفت

خروشید کای فرخ اسفندیار

هماوردت آمد برآرای کار

چو بشنید اسفندیار این سخن

ازان شیر پرخاشجوی کهن

بخندید و گفت اینک آراستم

بدانگه که از خواب برخاستم

بفرمود تا جوشن و خود اوی

همان ترکش و نیزهٔ جنگجوی

ببردند و پوشید روشن برش

نهاد آن کلاه کیی بر سرش

بفرمود تا زین بر اسپ سیاه

نهادند و بردند نزدیک شاه

چو جوشن بپوشید پرخاشجوی

ز زور و ز شادی که بود اندر اوی

نهاد آن بن نیزه را بر زمین

ز خاک سیاه اندر آمد به زین

بسان پلنگی که بر پشت گور

نشیند برانگیزد از گور شور

سپه در شگفتی فروماندند

بران نامدار آفرین خواندند

همی شد چو نزد تهمتن رسید

مر او را بران باره تنها بدید

پس از بارگی با پشوتن بگفت

که ما را نباید بدو یار و جفت

چو تنهاست ما نیز تنها شویم

ز پستی بران تند بالا شویم

بران گونه رفتند هر دو به رزم

تو گفتی که اندر جهان نیست بزم

چو نزدیک گشتند پیر و جوان

دو شیر سرافراز و دو پهلوان

خروش آمد از بارهٔ هر دو مرد

تو گفتی بدرید دشت نبرد

چنین گفت رستم به آواز سخت

که ای شاه شادان‌دل و نیک‌بخت

ازین گونه مستیز و بد را مکوش

سوی مردمی یاز و بازآر هوش

اگر جنگ خواهی و خون ریختن

برین گونه سختی برآویختن

بگو تا سوار آورم زابلی

که باشند با خنجر کابلی

برین رزمگه‌شان به جنگ آوریم

خود ایدر زمانی درنگ آوریم

بباشد به کام تو خون ریختن

ببینی تگاپوی و آویختن

چنین پاسخ آوردش اسفندیار

که چندین چه گویی چنین نابکار

ز ایوان به شبگیر برخاستی

ازین تند بالا مرا خواستی

چرا ساختی بند و مکر و فریب

همانا بدیدی به تنگی نشیب

چه باید مرا جنگ زابلستان

وگر جنگ ایران و کابلستان

مبادا چنین هرگز آیین من

سزا نیست این کار در دین من

که ایرانیان را به کشتن دهم

خود اندر جهان تاج بر سر نهم

منم پیشرو هرک جنگ آیدم

وگر پیش جنگ نهنگ آیدم

ترا گر همی یار باید بیار

مرا یار هرگز نیاید به کار

مرا یار در جنگ یزدان بود

سر و کار با بخت خندان بود

توی جنگجوی و منم جنگخواه

بگردیم یک با دگر بی‌سپاه

ببینیم تا اسپ اسفندیار

سوی آخور آید همی بی‌سوار

وگر بارهٔ رستم جنگجوی

به ایوان نهد بی‌خداوند روی

نهادند پیمان دو جنگی که کس

نباشد بران جنگ فریادرس

نخستین به نیزه برآویختند

همی خون ز جوشن فرو ریختند

چنین تا سنانها به هم برشکست

به شمشیر بردند ناچار دست

به آوردگه گردن افراختند

چپ و راست هر دو همی تاختند

ز نیروی اسپان و زخم سران

شکسته شد آن تیغهای گران

چو شیران جنگی برآشوفتند

پر از خشم اندامها کوفتند

همان دسته بشکست گرز گران

فروماند از کار دست سران

گرفتند زان پس دوال کمر

دو اسپ تگاور فروبرده سر

همی زور کرد این بران آن برین

نجنبید یک شیر بر پشت زین

پراگنده گشتند ز آوردگاه

غمی گشته اسپان و مردان تباه

کف اندر دهانشان شده خون و خاک

همه گبر و برگستوان چاک‌چاک

وزان روی رستم به ایوان رسید

مر او را بران گونه دستان بدید

زواره فرامرز گریان شدند

ازان خستگیهاش بریان شدند

ز سربر همی کند رودابه موی

بر آواز ایشان همی خست روی

زواره به زودی گشادش میان

ازو برکشیدند ببر بیان

هرانکس که دانا بد از کشورش

نشستند یکسر همه بر درش

بفرمود تا رخش را پیش اوی

ببردند و هرکس که بد چاره‌جوی

گرانمایه دستان همی کند موی

بران خستگیها بمالید روی

همی گفت من زنده با پیر سر

بدیدم بدین سان گرامی پسر

بدو گفت رستم کزین غم چه سود

که این ز آسمان بودنی کار بود

به پیش است کاری که دشوارتر

وزو جان من پر ز تیمارتر

که هرچند من بیش پوزش کنم

که این شیردل را فروزش کنم

نجوید همی جز همه ناخوشی

به گفتار و کردار و گردنکشی

رسیدم ز هر سو به گرد جهان

خبر یافتم ز آشکار و نهان

گرفتم کمربند دیو سپید

زدم بر زمین همچو یک شاخ بید

نتابم همی سر ز اسفندیار

ازان زور و آن بخشش کارزار

خدنگم ز سندان گذر یافتی

زبون داشتی گر سپر یافتی

زدم چند بر گبر اسفندیار

گراینده دست مرا داشت خوار

همان تیغ من گر بدیدی پلنگ

نهان داشتی خویشتن زیر سنگ

نبرد همی جوشن اندر برش

نه آن پارهٔ پرنیان بر سرش

سپاسم ز یزدان که شب تیره شد

دران تیرگی چشم او خیره شد

به رستم من از چنگ آن اژدها

ندانم کزین خسته آیم رها

چه اندیشم اکنون جزین نیست رای

که فردا بگردانم از رخش پای

به جایی شوم کو نیاید نشان

به زابلستان گر کند سرفشان

سرانجام ازان کار سیر آید او

اگرچه ز بد سیر دیر آید او

بدو گفت زال ای پسر گوش دار

سخن چون به یاد آوری هوش دار

همه کارهای جهان را در است

مگر مرگ کانرا دری دیگر است

یکی چاره دانم من این را گزین

که سیمرغ را یار خوانم برین

گر او باشدم زین سخن رهنمای

بماند به ما کشور و بوم و جای

چو رستم بیامد به ایوان خویش

نگه کرد چندی به دیوان خویش

زواره بیامد به نزدیک اوی

ورا دید پژمرده و زردروی

بدو گفت رو تیغ هندی بیار

یکی جوشن و مغفری نامدار

کمان آر و برگستوان آر و ببر

کمند آر و گرز گران آر و گبر

زواره بفرمود تا هرچ گفت

بیاورد گنجور او از نهفت

چو رستم سلیح نبردش بدید

سرافشاند و باد از جگر برکشید

چنین گفت کای جوشن کارزار

برآسودی از جنگ یک روزگار

کنون کار پیش آمدت سخت باش

به هر جای پیراهن بخت باش

چنین رزمگاهی که غران دو شیر

به جنگ اندر آیند هر دو دلیر

کنون تا چه پیش آرد اسفندیار

چه بازی کند در دم کارزار

چو بشنید دستان ز رستم سخن

پراندیشه شد جان مرد کهن

بدو گفت کای نامور پهلوان

چه گفتی کزان تیره گشتم روان

تو تا بر نشستی بزین نبرد

نبودی مگر نیک دل رادمرد

همیشه دل از رنج پرداخته

به فرمان شاهان سرافراخته

بترسم که روزت سرآید همی

گر اختر به خواب اندر آید همی

همی تخم دستان ز بن برکنند

زن و کودکان را به خاک افگنند

به دست جوانی چو اسفندیار

اگر تو شوی کشته در کارزار

نماند به زاولستان آب و خاک

بلندی بر و بوم گردد مغاک

ور ایدونک او را رسد زین گزند

نباشد ترا نیز نام بلند

همی هرکسی داستانها زنند

برآورده نام ترا بشکرند

که او شهریاری ز ایران بکشت

بدان کو سخن گفت با وی درشت

همی باش در پیش او بر به پای

وگرنه هم‌اکنون بپرداز جای

به بیغوله‌ای شو فرود از مهان

که کس نشنود نامت اندر جهان

کزین بد ترا تیره گردد روان

بپرهیز ازین شهریار جوان

به گنج و به رنج این روان بازخر

مبر پیش دیبای چینی تبر

سپاه ورا خلعت آرای نیز

ازو باز خر خویشتن را به چیز

چو برگردد او از لب هیرمند

تو پای اندر آور به رخش بلند

چو ایمن شدی بندگی کن به راه

بدان تا ببینی یکی روی شاه

چو بیند ترا کی کند شاه بد

خود از شاه کردار بد کی سزد

بدو گفت رستم که ای مرد پیر

سخنها برین گونه آسان مگیر

به مردی مرا سال بسیار گشت

بد و نیک چندی بسر بر گذشت

رسیدم به دیوان مازندران

به رزم سواران هاماوران

همان رزم کاموس و خاقان چین

که لرزان بدی زیر ایشان زمین

اگر من گریزم ز اسفندیار

تو در سیستان کاخ و گلشن مدار

چو من ببر پوشم به روز نبرد

سر هور و ماه اندرآرم به گرد

ز خواهش که گفتی بسی رانده‌ام

بدو دفتر کهتری خوانده‌ام

همی خوار گیرد سخنهای من

بپیچد سر از دانش و رای من

گر او سر ز کیوان فرود آردی

روانش بر من درود آردی

ازو نیستی گنج و گوهر دریغ

نه برگستوان و نه گوپال و تیغ

سخن چند گفتم به چندین نشست

ز گفتار باد است ما را به دست

گر ایدونک فردا کند کارزار

دل از جان او هیچ رنجه مدار

نپیچم به آورد با او عنان

نه گوپال بیند نه زخم سنان

نبندم به آوردگاه راه اوی

بنیرو نگیرم کمرگاه اوی

ز باره به آغوش بردارمش

به شاهی ز گشتاسپ بگذارمش

بیارم نشانم بر تخت ناز

ازان پس گشایم در گنج باز

چو مهمان من بوده باشد سه روز

چهارم چو از چرخ گیتی فروز

بیندازد آن چادر لاژورد

پدید آید از جام یاقوت زرد

سبک باز با او ببندم کمر

وز ایدر نهم سوی گشتاسپ سر

نشانمش بر نامور تخت عاج

نهم بر سرش بر دل‌افروز تاج

ببندم کمر پیش او بنده‌وار

نجویم جدایی ز اسفندیار

تو دانی که من پیش تخت قباد

چه کردم به مردی تو داری به یاد

بخندید از گفت او زال زر

زمانی بجنبید ز اندیشه سر

بدو گفت زال ای پسر این سخن

مگوی و جدا کن سرش را ز بن

که دیوانگان این سخن بشنوند

بدین خام گفتار تو نگروند

قبادی به جایی نشسته دژم

نه تخت و کلاه و نه گنج کهن

چو اسفندیاری که فعفور چین

نویسد همی نام او بر نگین

تو گویی که از باره بردارمش

به بر بر سوی خان زال آرمش

نگوید چنین مردم سالخورد

به گرد در ناسپاسی مگرد

بگفت این و بنهاد سر بر زمین

همی خواند بر کردگار آفرین

همی گفت کای داور کردگار

بگردان تو از ما بد روزگار

برین گوه تا خور برآمد ز کوه

نیامد زبانش ز گفتن ستوه

ببودند هر دو بران رای مند

سپهبد برآمد به بالا بلند

از ایوان سه مجمر پر آتش ببرد

برفتند با او سه هشیار و گرد

فسونگر چو بر تیغ بالا رسید

ز دیبا یکی پر بیرون کشید

ز مجمر یکی آتشی برفروخت

به بالای آن پر لختی بسوخت

چو پاسی ازان تیره شب درگذشت

تو گفتی چو آهن سیاه ابر گشت

همانگه چو مرغ از هوا بنگرید

درخشیدن آتش تیز دید

نشسته برش زال با درد و غم

ز پرواز مرغ اندر آمد دژم

بشد پیش با عود زال از فراز

ستودش فراوان و بردش نماز

به پیشش سه مجمر پر از بوی کرد

ز خون جگر بر دو رخ جوی کرد

بدو گفت سیمرغ شاها چه بود

که آمد ازین سان نیازت به دود

چنین گفت کاین بد به دشمن رساد

که بر من رسید از بد بدنژاد

تن رستم شیردل خسته شد

ازان خستگی جان من بسته شد

کزان خستگی بیم جانست و بس

بران گونه خسته ندیدست کس

همان رخش گویی که بیجان شدست

ز پیکان تنش زار و بیجان شدست

بیامد برین کشور اسفندیار

نکوبد همی جز در کارزار

نجوید همی کشور و تاج و تخت

برو بار خواهد همی با درخت

بدو گفت سیمرغ کای پهلوان

مباش اندرین کار خسته‌روان

سزد گر نمایی به من رخش را

همان سرفراز جهان‌بخش را

کسی سوی رستم فرستاد زال

که لختی به چاره برافراز یال

بفرمای تا رخش را همچنان

بیارند پیش من اندر زمان

چو رستم بران تند بالا رسید

همان مرغ روشن‌دل او را بدید

بدو گفت کای ژنده پیل بلند

ز دست که گشتی بدین سان نژند

چرا رزم جستی ز اسفندیار

چرا آتش افگندی اندر کنار

بدو گفت زال ای خداوند مهر

چو اکنون نمودی بما پاک چهر

گر ایدونک رستم نگردد درست

کجا خواهم اندر جهان جای جست

همه سیستان پاک ویران کنند

به کام دلیران ایران کنند

شود کنده این تخمهٔ ما ز بن

کنون بر چه رانیم یکسر سخن

نگه کرد مرغ اندران خستگی

بدید اندرو راه پیوستگی

ازو چار پیکان به بیرون کشید

به منقار از ان خستگی خون کشید

بران خستگیها بمالید پر

هم اندر زمان گشت با زیب و فر

بدو گفت کاین خستگیها ببند

همی باش یکچند دور از گزند

یکی پر من تر بگردان به شیر

بمال اندران خستگیهای تیر

بران همنشان رخش را پیش خواست

فرو کرد منقار بر دست راست

برون کرد پیکان شش از گردنش

نبد خسته گر بسته جایی تنش

همانگه خروشی برآورد رخش

بخندید شادان دل تاج‌بخش

بدو گفت مرغ ای گو پیلتن

توی نامبردار هر انجمن

چرا رزم جستی ز اسفندیار

که او هست رویین‌تن و نامدار

بدو گفت رستم گر او را ز بند

نبودی دل من نگشتی نژند

مرا کشتن آسان‌تر آید ز ننگ

وگر بازمانم به جایی ز جنگ

چنین داد پاسخ کز اسفندیار

اگر سر بجا آوری نیست عار

که اندر زمانه چنویی نخاست

بدو دارد ایران همی پشت راست

بپرهیزی از وی نباشد شگفت

مرا از خود اندازه باید گرفت

که آن جفت من مرغ با دستگاه

به دستان و شمشیر کردش تباه

اگر با من اکنون تو پیمان کنی

سر از جنگ جستن پشمان کنی

نجویی فزونی به اسفندیار

گه کوشش و جستن کارزار

ور ایدونک او را بیامد زمان

نیندیشی از پوزش بی‌گمان

پس‌انگه یکی چاره سازم ترا

به خورشید سر برفرازم ترا

چو بشنید رستم دلش شاد شد

از اندیشهٔ بستن آزاد شد

بدو گفت کز گفت تو نگذرم

وگر تیغ بارد هوا بر سرم

چنین گفت سیمرغ کز راه مهر

بگویم کنون باتو راز سپهر

که هرکس که او خون اسفندیار

بریزد ورا بشکرد روزگار

همان نیز تا زنده باشد ز رنج

رهایی نیابد نماندش گنج

بدین گیتیش شوربختی بود

وگر بگذرد رنج و سختی بود

شگفتی نمایم هم امشب ترا

ببندم ز گفتار بد لب ترا

برو رخش رخشنده را برنشین

یکی خنجر آبگون برگزین

چو بشنید رستم میان را ببست

وزان جایگه رخش را برنشست

به سیمرغ گفت ای گزین جهان

چه خواهد برین مرگ ما ناگهان

جهان یادگارست و ما رفتنی

به گیتی نماند به جز مردمی

به نام نکو گر بمیرم رواست

مرا نام باید که تن مرگ راست

کجا شد فریدون و هوشنگ شاه

که بودند با گنج و تخت و کلاه

برفتند و ما را سپردند جای

جهان را چنین است آیین و رای

همی راند تا پیش دریا رسید

ز سیمرغ روی هوا تیره دید

چو آمد به نزدیک دریا فراز

فرود آمد آن مرغ گردنفراز

به رستم نمود آن زمان راه خشک

همی آمد از باد او بوی مشک

بمالید بر ترکش پر خویش

بفرمود تا رستم آمدش پیش

گزی دید بر خاک سر بر هوا

نشست از برش مرغ فرمانروا

بدو گفت شاخی گزین راست‌تر

سرش برترین و تنش کاست‌تر

بدان گز بود هوش اسفندیار

تو این چوب را خوار مایه مدار

بر آتش مرین چوب را راست کن

نگه کن یکی نغز پیکان کهن

بنه پر و پیکان و برو بر نشان

نمودم ترا از گزندش نشان

چو ببرید رستم تن شاخ گز

بیامد ز دریا به ایوان و رز

بران کار سیمرغ بد رهنمای

همی بود بر تارک او به پای

بدو گفت اکنون چو اسفندیار

بیاید بجوید ز تو کارزار

تو خواهش کن و لابه و راستی

مکوب ایچ گونه در کاستی

مگر بازگردد به شیرین سخن

بیاد آیدش روزگار کهن

که تو چند گه بودی اندر جهان

به رنج و به سختی ز بهر مهان

چو پوزش کنی چند نپذیردت

همی از فرومایگان گیردت

به زه کن کمان را و این چوب گز

بدین گونه پرورده در آب رز

ابر چشم او راست کن هر دو دست

چنانچون بود مردم گزپرست

زمانه برد راست آن را به چشم

بدانگه که باشد دلت پر ز خشم

تن زال را مرغ پدرود کرد

ازو تار وز خویشتن پود کرد

ازان جایگه نیک‌دل برپرید

چو اندر هوا رستم او را بدید

یکی آتش چوب پرتاب کرد

دلش را بران رزم شاداب کرد

یکی تیز پیکان بدو در نشاند

چپ و راست پرها بروبر نشاند

سپیده همانگه ز که بر دمید

میان شب تیره اندر چمید

بپوشید رستم سلیح نبرد

همی از جهان آفرین یاد کرد

چو آمد بر لشکر نامدار

که کین جوید از رزم اسفندیار

بدو گفت برخیز ازین خواب خوش

برآویز با رستم کینه‌کش

چو بشنید آوازش اسفندیار

سلیح جهان پیش او گشت خوار

چنین گفت پس با پشوتن که شیر

بپیچد ز چنگال مرد دلیر

گمانی نبردم که رستم ز راه

به ایوان کشد ببر و گبر و کلاه

همان بارکش رخش زیراندرش

ز پیکان نبود ایچ پیدا برش

شنیدم که دستان جادوپرست

به هنگام یازد به خورشید دست

چو خشم آرد از جادوان بگذرد

برابر نکردم پس این با خرد

پشوتن بدو گفت پر آب چشم

که بر دشمنت باد تیمار و خشم

چه بودت که امروز پژمرده‌ای

همانا به شب خواب نشمرده‌ای

میان جهان این دو یل را چه بود

که چندین همی رنج باید فزود

بدانم که بخت تو شد کندرو

که کین آورد هر زمان نو به نو

بپوشید جوشن یل اسفندیار

بیامد بر رستم نامدار

خروشید چون روی رستم بدید

که نام تو باد از جهان ناپدید

فراموش کردی تو سگزی مگر

کمان و بر مرد پرخاشخر

ز نیرنگ زالی بدین سان درست

وگرنه که پایت همی گور جست

بکوبمت زین گونه امروز یال

کزین پس نبیند ترا زنده زال

چنین گفت رستم به اسفندیار

که ای سیر ناگشته از کارزار

بترس از جهاندار یزدان پاک

خرد را مکن با دل اندر مغاک

من امروز نز بهر جنگ آمدم

پی پوزش و نام و ننگ آمدم

تو با من به بیداد کوشی همی

دو چشم خرد را بپوشی همی

به خورشید و ماه و به استا و زند

که دل را نرانی به راه گزند

نگیری به یاد آن سخنها که رفت

وگر پوست بر تن کسی را بکفت

بیابی ببینی یکی خان من

روندست کام تو بر جان من

گشایم در گنج دیرینه باز

کجا گرد کردم به سال دراز

کنم بار بر بارگیهای خویش

به گنجور ده تا براند ز پیش

برابر همی با تو آیم به راه

کنم هرچ فرمان دهی پیش شاه

اگر کشتنیم او کشد شایدم

همان نیز اگر بند فرمایدم

همی چاره جویم که تا روزگار

ترا سیر گرداند از کارزار

نگه کن که دانای پیشی چه گفت

که هرگز مباد اختر شوم جفت

چنین داد پاسخ که مرد فریب

نیم روز پرخاش و روز نهیب

اگر زنده خواهی که ماند به جای

نخستین سخن بند بر نه به پای

از ایوان و خان چند گویی همی

رخ آشتی را بشویی همی

دگر باره رستم زبان برگشاد

مکن شهریارا ز بیداد یاد

مکن نام من در جهان زشت و خوار

که جز بد نیاید ازین کارزار

هزارانت گوهر دهم شاهوار

همان یارهٔ زر با گوشوار

هزارانت بنده دهم نوش‌لب

پرستنده باشد ترا روز و شب

هزارت کنیزک دهم خلخی

که زیبای تاج‌اند با فرخی

دگر گنج سام نریمان و زال

گشایم به پیش تو ای بی‌همال

همه پاک پیش تو گرد آورم

ز زابلستان نیز مرد آورم

که تا مر ترا نیز فرمان کنند

روان را به فرمان گروگان کنند

ازان پس به پیشت پرستارورا

دوان با تو آیم بر شهریار

ز دل دور کن شهریارا تو کین

مکن دیو را با خرد همنشین

جز از بند دیگر ترا دست هست

بمن بر که شاهی و یزدان پرست

که از بند تا جاودان نام بد

بماند به من وز تو انجام بد

به رستم چنین گفت اسفندیار

که تا چندگویی سخن نابکار

مرا گویی از راه یزدان بگرد

ز فرمان شاه جهانبان بگرد

که هرکو ز فرمان شاه جهان

بگردد سرآید بدو بر زمان

جز از بند گر کوشش (و) کارزار

به پیشم دگرگونه پاسخ میار

به تندی به پاسخ گو نامدار

چنین گفت کای پرهنر شهریار

همی خوار داری تو گفتار من

به خیره بجویی تو آزار من

چنین داد پاسخ که چند از فریب

همانا به تنگ اندر آمد نشیب

بدانگه که رزم یلان شد دراز

همی دیر شد رستم سرفراز

زواره بیاورد زان سو سپاه

یکی لشکری داغ‌دل کینه‌خواه

به ایرانیان گفت رستم کجاست

برین روز بیهوده خامش چراست

شما سوی رستم به جنگ آمدید

خرامان به چنگ نهنگ آمدید

همی دست رستم نخواهید بست

برین رزمگه بر نشاید نشست

زواره به دشنام لب برگشاد

همی کرد گفتار ناخوب یاد

برآشفت ازان پور اسفندیار

سواری بد اسپ‌افگن و نامدار

جوانی که نوش آذرش بود نام

سرافراز و جنگاور و شادکام

برآشفت با سگزی آن نامدار

زبان را به دشنام بگشاد خوار

چنین گفت کری گو برمنش

به فرمان شاهان کند بدکنش

نفرمود ما را یل اسفندیار

چنین با سگان ساختن کارزار

که پیچد سر از رای و فرمان او

که یارد گذشتن ز پیمان او

اگر جنگ بر نادرستی کنید

به کار اندرون پیش دستی کنید

ببینید پیکار جنگاوران

به تیغ و سنان و به گرز گران

زواره بفرمود کاندر نهید

سران را ز خون بر سر افسر نهید

زواره بیامد به پیش سپاه

دهاده برآمد ز آوردگاه

بکشتند ز ایرانیان بی‌شمار

چو نوش‌آذر آن دید بر ساخت کار

سمند سرافراز را بر نشست

بیامد یکی تیغ هندی به دست

یکی نامور بود الوای نام

سرافراز و اسپ‌افگن و شادکام

کجا نیزهٔ رستم او داشتی

پس پشت او هیچ نگذاشتی

چو از دور نوش‌آذر او را بدید

بزد دست و تیغ از میان برکشید

یکی تیغ زد بر سر و گردنش

بدو نیمه شد پیل‌پیکر تنش

زواره برانگیخت اسپ نبرد

به تندی به نوش‌آذر آواز کرد

که او را فگندی کنون پای دار

چو الوای را من نخوانم سوار

زواره یکی نیزه زد بر برش

به خاک اندر آمد همانگه سرش

چو نوش‌آذر نامور کشته شد

سپه را همه روز برگشته شد

برادرش گریان و دل پر ز جوش

جوانی که بد نام او مهرنوش

غمی شد دل مرد شمشیرزن

برانگیخت آن بارهٔ پیلتن

برفت از میان سپه پیش صف

ز درد جگر بر لب آورده کف

وزان سو فرامرز چون پیل مست

بیامد یکی تیغ هندی به دست

برآویخت با او همی مهرنوش

دو رویه ز لشکر برآمد خروش

گرامی دو پرخاشجوی جوان

یکی شاهزاده دگر پهلوان

چو شیران جنگی برآشوفتند

همی بر سر یکدگر کوفتند

در آوردگه تیز شد مهرنوش

نبودش همی با فرامرز توش

بزد تیغ بر گردن اسپ خویش

سر بادپای اندرافگند پیش

فرامرز کردش پیاده تباه

ز خون لعل شد خاک آوردگاه

چو بهمن برادرش را کشته دید

زمین زیر او چون گل آغشته دید

بیامد دوان نزد اسفندیار

به جایی که بود آتش کارزار

بدو گفت کای نره شیر ژیان

سپاهی به جنگ آمد از سگزیان

دو پور تو نوش‌آذر و مهرنوش

به خواری به سگزی سپردند هوش

تو اندر نبردی و ما پر ز درد

جوانان و کی‌زادگان زیر گرد

برین تخمه این ننگ تا جاودان

بماند ز کردار نابخردان

دل مرد بیدارتر شد ز خشم

پر از تاب مغز و پر از آب چشم

به رستم چنین گفت کای بدنشان

چنین بود پیمان گردنکشان

تو گفتی که لشکر نیارم به جنگ

ترا نیست آرایش نام و ننگ

نداری ز من شرم وز کردگار

نترسی که پرسند روز شمار

ندانی که مردان پیمان‌شکن

ستوده نباشد بر انجمن

دو سگزی دو پور مرا کشته‌اند

بران خیرگی باز برگشته‌اند

چو بشنید رستم غمی گشت سخت

بلرزید برسان شاخ درخت

به جان و سر شاه سوگند خورد

به خورشید و شمشیر و دشت نبرد

که من جنگ هرگز نفرموده‌ام

کسی کین چنین کرد نستوده‌ام

ببندم دو دست برادر کنون

گر او بود اندر بدی رهنمون

فرامرز را نیز بسته دو دست

بیارم بر شاه یزدان‌پرست

به خون گرانمایگانشان بکش

مشوران ازین رای بیهوده هش

چنین گفت با رستم اسفندیار

که بر کین طاوس نر خون مار

بریزیم ناخوب و ناخوش بود

نه آیین شاهان سرکش بود

تو ای بدنشان چارهٔ خویش ساز

که آمد زمانت به تنگی فراز

بر رخش با هردو رانت به تیر

برآمیزم اکنون چو با آب شیر

بدان تا کس از بندگان زین سپس

نجویند کین خداوند کس

وگر زنده مانی ببندمت چنگ

به نزدیک شاهت برم بی‌درنگ

بدو گفت رستم کزین گفت و گوی

چه باشد مگر کم شود آبروی

به یزدان پناه و به یزدان گرای

که اویست بر نیک و بد رهنمای

بدانست رستم که لابه به کار

نیاید همی پیش اسفندیار

کمان را به زه کرد و آن تیر گز

که پیکانش را داده بد آب رز

همی راند تیر گز اندر کمان

سر خویش کرده سوی آسمان

همی گفت کای پاک دادار هور

فزایندهٔ دانش و فر و زور

همی بینی این پاک جان مرا

توان مرا هم روان مرا

که چندین بپیچم که اسفندیار

مگر سر بپیچاند از کارزار

تو دانی که بیداد کوشد همی

همی جنگ و مردی فروشد همی

به بادافره این گناهم مگیر

توی آفرینندهٔ ماه و تیر

چو خودکامه جنگی بدید آن درنگ

که رستم همی دیر شد سوی جنگ

بدو گفت کای سگزی بدگمان

نشد سیر جانت ز تیر و کمان

ببینی کنون تیر گشتاسپی

دل شیر و پیکان لهراسپی

یکی تیر بر ترگ رستم بزد

چنان کز کمان سواران سزد

تهمتن گز اندر کمان راند زود

بران سان که سیمرغ فرموده بود

بزد تیر بر چشم اسفندیار

سیه شد جهان پیش آن نامدار

خم آورد بالای سرو سهی

ازو دور شد دانش و فرهی

نگون شد سر شاه یزدان‌پرست

بیفتاد چاچی کمانش ز دست

گرفته بش و یال اسپ سیاه

ز خون لعل شد خاک آوردگاه

چنین گفت رستم به اسفندیار

که آوردی آن تخم زفتی به بار

تو آنی که گفتی که رویین تنم

بلند آسمان بر زمین بر زنم

من از شست تو هشت تیر خدنگ

بخوردم ننالیدم از نام و ننگ

به یک تیر برگشتی از کارزار

بخفتی بران بارهٔ نامدار

هم‌اکنون به خاک اندر آید سرت

بسوزد دل مهربان مادرت

هم‌انگه سر نامبردار شاه

نگون اندر آمد ز پشت سپاه

زمانی همی بود تا یافت هوش

بر خاک بنشست و بگشاد گوش

سر تیر بگرفت و بیرون کشید

همی پر و پیکانش در خون کشید

همانگه به بهمن رسید آگهی

که تیره شد آن فر شاهنشهی

بیامد به پیش پشوتن بگفت

که پیکار ما گشت با درد جفت

تن ژنده پیل اندر آمد به خاک

دل ما ازین درد کردند چاک

برفتد هر دو پیاده دوان

ز پیش سپه تا بر پهلوان

بدیدند جنگی برش پر ز خون

یکی تیر پرخون به دست اندرون

پشوتن بر و جامه را کرد چاک

خروشان به سر بر همی کرد خاک

همی گشت بهمن به خاک اندرون

بمالید رخ را بدان گرم خون

پشوتن همی گفت راز جهان

که داند ز دین‌آوران و مهان

چو اسفندیاری که از بهر دین

به مردی برآهیخت شمشیر کین

جهان کرد پاک از بد بت‌پرست

به بد کار هرگز نیازید دست

به روز جوانی هلاک آمدش

سر تاجور سوی خاک آمدش

بدی را کزو هست گیتی به درد

پرآزار ازو جان آزاد مرد

فراوان برو بگذرد روزگار

که هرگز نبیند بد کارزار

جوانان گرفتندش اندر کنار

همی خون ستردند زان شهریار

پشوتن بروبر همی مویه کرد

رخی پر ز خون و دلی پر ز درد

همی گفت زار ای یل اسفندیار

جهانجوی و از تخمهٔ شهریار

که کند این چنین کوه جنگی ز جای

که افگند شیر ژیان را ز پای

که کند این پسندیده دندان پیل

که آگند با موج دریای نیل

چه آمد برین تخمه از چشم بد

که بر بدکنش بی‌گمان بد رسد

کجا شد به رزم اندرون ساز تو

کجا شد به بزم آن خوش آواز تو

کجا شد دل و هوش و آیین تو

توانایی و اختر و دین تو

چو کردی جهان را ز بدخواه پاک

نیامدت از پیل وز شیر باک

کنون آمدت سودمندی به کار

که در خاک بیند ترا روزگار

که نفرین برین تاج و این تخت باد

بدین کوشش بیش و این بخت باد

که چو تو سواری دلیر و جوان

سرافراز و دانا و روشن‌روان

بدین سان شود کشته در کارزار

به زاری سرآید برو روزگار

که مه تاج بادا و مه تخت شاه

مه گشتاسپ و جاماسپ و آن بارگاه

چنین گفت پر دانش اسفندیار

که ای مرد دانای به روزگار

مکن خویشتن پیش من بر تباه

چنین بود بهر من از تاج و گاه

تن کشته را خاک باشد نهال

تو از کشتن من بدین سان منال

کجا شد فریدون و هوشنگ و جم

ز باد آمده باز گردد به دم

همان پاک‌زاده نیاکان ما

گزیده سرافراز و پاکان ما

برفتند و ما را سپردند جای

نماند کس اندر سپنجی سرای

فراوان بکوشیدم اندر جهان

چه در آشکار و چه اندر نهان

که تا رای یزدان به جای آورم

خرد را بدین رهنمای آورم

چو از من گرفت ای سخن روشنی

ز بد بسته شد راه آهرمنی

زمانه بیازید چنگال تیز

نبد زو مرا روزگار گریز

امید من آنست کاندر بهشت

دل‌افروز من بدرود هرچ کشت

به مردی مرا پور دستان نکشت

نگه کن بدین گز که دارم به مشت

بدین چوب شد روزگارم به سر

ز سیمرغ وز رستم چاره‌گر

فسونها و نیرنگها زال ساخت

که اروند و بند جهان او شناخت

چو اسفندیار این سخن یاد کرد

بپیچید و بگریست رستم به درد

چنین گفت کز دیو ناسازگار

ترا بهره رنج من آمد به کار

چنانست کو گفت یکسر سخن

ز مردی به کژی نیفگند بن

که تا من به گیتی کمر بسته‌ام

بسی رزم گردنکشان جسته‌ام

سواری ندیدم چو اسفندیار

زره‌دار با جوشن کارزار

چو بیچاره برگشتم از دست اوی

بدیدم کمان و بر و شست اوی

سوی چاره گشتم ز بیچارگی

بدادم بدو سر به یکبارگی

زمان ورا در کمان ساختم

چو روزش سرآمد بینداختم

گر او را همی روز باز آمدی

مرا کار گز کی فراز آمدی

ازین خاک تیره بباید شدن

به پرهیز یک دم نشاید زدن

همانست کز گز بهانه منم

وزین تیرگی در فسانه منم

چنین گفت با رستم اسفندیار

که اکنون سرآمد مرا روزگار

تو اکنون مپرهیز و خیز ایدر آی

که ما را دگرگونه‌تر گشت رای

مگر بشنوی پند و اندرز من

بدانی سر مایه و ارز من

بکوشی و آن را بجای آوری

بزرگی برین رهنمای آوری

تهمتن به گفتار او داد گوش

پیاده بیامد برش با خروش

همی ریخت از دیدگان آب گرم

همی مویه کردش به آوای نرم

چو دستان خبر یافت از رزمگاه

ز ایوان چو باد اندر آمد به راه

ز خانه بیامد به دشت نبرد

دو دیده پر از آب و دل پر ز درد

زواره فرامرز چو بیهشان

برفتند چندی ز گردنکشان

خروشی برآمد ز آوردگاه

که تاریک شد روی خورشید و ماه

به رستم چنین گفت زال ای پسر

ترا بیش گریم به درد جگر

که ایدون شنیدم ز دانای چین

ز اخترشناسان ایران زمین

که هرکس که او خون اسفندیار

بریزد سرآید برو روزگار

بدین گیتیش شوربختی بود

وگر بگذرد رنج و سختی بود

چنین گفت با رستم اسفندیار

که از تو ندیدم بد روزگار

زمانه چنین بود و بود آنچ بود

سخن هرچ گویم بباید شنود

بهانه تو بودی پدر بد زمان

نه رستم نه سیمرغ و تیر و کمان

مرا گفت رو سیستان را بسوز

نخواهم کزین پس بود نیمروز

بکوشید تا لشکر و تاج و گنج

بدو ماند و من بمانم به رنج

کنون بهمن این نامور پور من

خردمند و بیدار دستور من

بمیرم پدروارش اندر پذیر

همه هرچ گویم ترا یادگیر

به زابلستان در ورا شاد دار

سخنهای بدگوی را یاد دار

بیاموزش آرایش کارزار

نشستنگه بزم و دشت شکار

می و رامش و زخم چوگان و کار

بزرگی و برخوردن از روزگار

چنین گفت جاماسپ گم بوده نام

که هرگز به گیتی مبیناد کام

که بهمن ز من یادگاری بود

سرافرازتر شهریاری بود

تهمتن چو بشنید بر پای خاست

ببر زد به فرمان او دست راست

که تو بگذری زین سخن نگذرم

سخن هرچ گفتی به جای آورم

نشانمش بر نامور تخت عاج

نهم بر سرش بر دلارای تاج

ز رستم چو بشنید گویا سخن

بدو گفت نوگیر چون شد کهن

چنان دان که یزدان گوای منست

برین دین به رهنمای منست

کزین نیکویها که تو کرده‌ای

ز شاهان پیشین که پرورده‌ای

کنون نیک نامت به بد بازگشت

ز من روی گیتی پرآواز گشت

غم آمد روان ترا بهره زین

چنین بود رای جهان‌آفرین

چنین گفت پس با پشوتن که من

نجویم همی زین جهان جز کفن

چو من بگذرم زین سپنجی سرای

تو لشکر بیارای و شو باز جای

چو رفتی به ایران پدر را بگوی

که چون کام یابی بهانه مجوی

زمانه سراسر به کام تو گشت

همه مرزها پر ز نام تو گشت

امیدم نه این بود نزدیک تو

سزا این بد از جان تاریک تو

جهان راست کردم به شمشیر داد

به بد کس نیارست کرد از تو یاد

به ایران چو دین بهی راست شد

بزرگی و شاهی مرا خواست شد

به پیش سران پندها دادیم

نهانی به کشتن فرستادیم

کنون زین سخن یافتی کام دل

بیارای و بنشین به آرام دل

چو ایمن شدی مرگ را دور کن

به ایوان شاهی یکی سور کن

ترا تخت سختی و کوشش مرا

ترا نام تابوت و پوشش مرا

چه گفت آن جهاندیده دهقان پیر

که نگریزد از مرگ پیکان تیر

مشو ایمن از گنج و تاج و سپاه

روانم ترا چشم دارد به راه

چو آیی بهم پیش داور شویم

بگوییم و گفتار او بشنویم

کزو بازگردی به مادر بگوی

که سیر آمد از رزم پرخاشجوی

که با تیر او گبر چون باد بود

گذر کرده بر کوه پولاد بود

پس من تو زود آیی ای مهربان

تو از من مرنج و مرنجان روان

برهنه مکن روی بر انجمن

مبین نیز چهر من اندر کفن

ز دیدار زاری بیفزایدت

کس از بخردان نیز نستایدت

همان خواهران را و جفت مرا

که جویا بدندی نهفت مرا

بگویی بدان پرهنر بخردان

که پدرود باشید تا جاودان

ز تاج پدر بر سرم بد رسید

در گنج را جان من شد کلید

فرستادم اینک به نزدیک او

که شرم آورد جان تاریک او

بگفت این و برزد یکی تیز دم

که بر من ز گشتاسپ آمد ستم

هم‌انگه برفت از تنش جان پاک

تن خسته افگنده بر تیره خاک

تهمتن بنزد پشوتن رسید

همه جامه بر تن سراسر درید

بر و جامه رستم همی پاره کرد

سرش پر ز خاک و دلش پر ز درد

همی گفت زار ای نبرده سوار

نیا شاه جنگی پدر شهریار

به خوبی شده در جهان نام من

ز گشتاسپ بد شد سرانجام من

چو بسیار بگریست با کشته گفت

که ای در جهان شاه بی‌یار و جفت

روان تو بادا میان بهشت

بداندیش تو بدرود هرچ کشت

زواره بدو گفت کای نامدار

نبایست پذرفت زو زینهار

ز دهقان تو نشنیدی آن داستان

که یاد آرد از گفتهٔ باستان

که گر پروری بچهٔ نره‌شیر

شود تیزدندان و گردد دلیر

چو سر برکشد زود جوید شکار

نخست اندر آید به پروردگار

دو پهلو برآشفته از خشم بد

نخستین ازان بد به زابل رسد

چو شد کشته شاهی چو اسفندیار

ببینند ازین پس بد روزگار

ز بهمن رسد بد به زابلستان

بپیچند پیران کابلستان

نگه کن که چون او شود تاجدار

به پیش آورد کین اسفندیار

بدو گفت رستم که با آسمان

نتابد بداندیش و نیکی گمان

من آن برگزیدم که چشم خرد

بدو بنگرد نام یاد آورد

گر او بد کند پیچد از روزگار

تو چشم بلا را به تندی مخار

یکی نغز تابوت کرد آهنین

بگسترد فرشی ز دیبای چین

بیندود یک روی آهن به قیر

پراگند بر قیر مشک و عبیر

ز دیبای زربفت کردش کفن

خروشان برو نامدار انجمن

ازان پس بپوشید روشن برش

ز پیروزه بر سر نهاد افسرش

سر تنگ تابوت کردند سخت

شد آن بارور خسروانی درخت

چل اشتر بیاورد رستم گزین

ز بالا فروهشته دیبای چین

دو اشتر بدی زیر تابوت شاه

چپ و راست پیش و پس‌اندر سپاه

همه خسته روی و همه کنده موی

زبان شاه گوی و روان شاه‌جوی

بریده بش و دم اسپ سیاه

پشوتن همی برد پیش سپاه

برو بر نهاده نگونسار زین

ز زین اندرآویخته گرز کین

همان نامور خود و خفتان اوی

همان جوله و مغفر جنگجوی

سپه رفت و بهمن به زابل بماند

به مژگان همی خون دل برفشاند

تهمتن ببردش به ایوان خویش

همی پرورانید چون جان خویش

به گشتاسپ آگاهی آمد ز راه

نگون شد سر نامبردار شاه

همی جامه را چاک زد بر برش

به خاک اندر آمد سر و افسرش

خروشی برآمد ز ایوان به زار

جهان شد پر از نام اسفندیار

به ایران ز هر سو که رفت آگهی

بینداخت هرکس کلاه مهی

همی گفت گشتاسپ کای پاک دین

که چون تو نبیند زمان و زمین

پس از روزگار منوچهر باز

نیامد چو تو نیز گردنفراز

بیالود تیغ و بپالود کیش

مهان را همی داشت بر جای خویش

بزرگان ایران گرفتند خشم

ز آزرم گشتاسپ شستند چشم

به آواز گفتند کای شوربخت

چو اسفندیاری تو از بهر تخت

به زابل فرستی به کشتن دهی

تو بر گاه تاج مهی برنهی

سرت را ز تاج کیان شرم باد

به رفتن پی اخترت نرم باد

برفتند یکسر ز ایوان او

پر از خاک شد کاخ و دیوان او

چو آگاه شد مادر و خواهران

ز ایوان برفتند با دختران

برهنه سر و پای پرگرد و خاک

به تن بر همه جامه کردند چاک

پشوتن همی رفت گریان به راه

پس پشت تابوت و اسپ سیاه

زنان از پشوتن درآویختند

همی خون ز مژگان فرو ریختند

که این بند تابوت را برگشای

تن خسته یک بار ما را نمای

پشوتن غمی شد میان زنان

خروشان و گوشت از دو بازو کنان

به آهنگران گفت سوهان تیز

بیارید کامد کنون رستخیز

سر تنگ تابوت را باز کرد

به نوی یکی مویه آغاز کرد

چو مادرش با خواهران روی شاه

پر از مشک دیدند ریش سیاه

برفتند یکسر ز بالین شاه

خروشان به نزدیک اسپ سیاه

بسودند پر مهر یال و برش

کتایون همی ریخت خاک از برش

کزو شاه را روز برگشته بود

به آورد بر پشت او کشته بود

کزین پس کرا برد خواهی به جنگ

کرا داد خواهی به چنگ نهنگ

به یالش همی اندرآویختند

همی خاک بر تارکش ریختند

به ابر اندر آمد خروش سپاه

پشوتن بیامد به ایوان شاه

خروشید و دیدش نبردش نماز

بیامد به نزدیک تختش فراز

به آواز گفت ای سر سرکشان

ز برگشتن بختت آمد نشان

ازین با تن خویش بد کرده‌ای

دم از شهر ایران برآورده‌ای

ز تو دور شد فره و بخردی

بیابی تو بادافره ایزدی

شکسته شد این نامور پشت تو

کزین پس بود باد در مشت تو

پسر را به خون دادی از بهر تخت

که مه تخت بیناد چشمت مه بخت

جهانی پر از دشمن و پر بدان

نماند بع تو تاج تا جاودان

بدین گیتیت در نکوهش بود

به روز شمارت پژوهش بود

بگفت این و رخ سوی جاماسپ کرد

که ای شوم بدکیش و بدزاد مرد

ز گیتی ندانی سخن جز دروغ

به کژی گرفتی ز هرکس فروغ

میان کیان دشمنی افگنی

همی این بدان آن بدین برزنی

ندانی همی جز بد آموختن

گسستن ز نیکی بدی توختن

یکی کشت کردی تو اندر جهان

که کس ندرود آشکار و نهان

بزرگی به گفتار تو کشته شد

که روز بزرگان همه گشته شد

تو آموختی شاه را راه کژ

ایا پیر بی‌راه و کوتاه و کژ

تو گفتی که هوش یل اسفندیار

بود بر کف رستم نامدار

بگفت این و گویا زبان برگشاد

همه پند و اندرز او کرد یاد

هم اندرز بهمن به رستم بگفت

برآورد رازی که بود از نهفت

چو بشنید اندرز او شهریار

پشیمان شد از کار اسفندیار

پشوتن بگفت آنچ بودش نهان

به آواز با شهریار جهان

چو پردخته گشت از بزرگان سرای

برفتند به آفرید و همای

به پیش پدر بر بخستند روی

ز درد برادر بکندند موی

به گشتاسپ گفتند کای نامدار

نیندیشی از کار اسفندیار

کجا شد نخستین به کین زریر

همی گور بستد ز چنگال شیر

ز ترکان همی کین او بازخواست

بدو شد همی پادشاهیت راست

به گفتار بدگوش کردی به بند

بغل گران و به گرز و کمند

چو او بسته آمد نیا کشته شد

سپه را همه روز برگشته شد

چو ارجاسپ آمد ز خلخ به بلخ

همه زندگانی شد از رنج تلخ

چو ما را که پوشیده داریم روی

برهنه بیاورد ز ایوان به کوی

چو نوش‌آذر زردهشتی بکشت

گرفت آن زمان پادشاهی به مشت

تو دانی که فرزند مردی چه کرد

برآورد ازیشان دم و دود و گرد

ز رویین دژ آورد ما را برت

نگهبان کشور بد و افسرت

از ایدر به زابل فرستادیش

بسی پند و اندرزها دادیش

که تا از پی تاج بیجان شود

جهانی برو زار و پیچان شود

نه سیمرغ کشتش نه رستم نه زال

تو کشتی مر او را چو کشتی منال

ترا شرم بادا ز ریش سپید

که فرزند کشتی ز بهر امید

جهاندار پیش از تو بسیار بود

که بر تخت شاهی سزاوار بود

به کشتن ندادند فرزند را

نه از دودهٔ خویش و پیوند را

چنین گفت پس با پشوتن که خیز

برین آتش تیزبر آب ریز

بیامد پشوتن ز ایوان شاه

زنان را بیاورد زان جایگاه

پشوتن چنین گفت با مادرش

که چندین به تنگی چه کوبی درش

که او شاد خفتست و روشن‌روان

چو سیر آمد از مرز و از مرزبان

بپذرفت مادر ز دین‌دار پند

به داد خداوند کرد او پسند

ازان پس به سالی به هر برزنی

به ایران خروشی بد و شیونی

ز تیر گز و بند دستان زال

همی مویه کردند بسیار سال