مقطعات مسعود سعد سلمان

از خواجه مظفر کریوه

امروز هزار شکر دارم

غافل نیم و یکان یکان من

بر خود شب و روز می شمارم

سر جمله آن به طبع و خاطر

من بر دل و جان همی نگارم

چون ایزدم از بلا برآرد

آن از دل و جان همی برآرم

چون باد به مدح و شکر کوشم

چون ابر بر او ثنا ببارم

امروز چو عاجزم ز حقش

بعضی به دعا همی گزارم

روزی ز ثنا برآرد او را

این تخم که من همی بکارم

بی اصل و حرامزاده باشم

گر من حق او فرو گزارم

دانم که بدین که من بگفتم

دارد چو بخواند استوارم

و او هم نکند مرا فراموش

تا بسته به حبس این حصارم

فرزند سعادتم که او را

بنده ست بدو همی سپارم

در دولت طاهری زدم چنگ

زو روشنیی گرفت کارم

والله که به خدمتش نه بس دیر

گلها شکفد ز خشک خارم

در دولت او به دولت تو

از بخت همی امیدوارم

ضعیفم به جان وز ضعیفی چنانم

که از سختی جان کشیدن به جانم

به دل خونم آری به جان در گزندم

به رخ زردم آری به تن ناتوانم

همه شاخ خشکست در مرغزارم

همه نجم نحس است بر آسمانم

اگر آنچه هست اندرین دل برآرم

ز آتش چو انگشت گردد زبانم

ز بیم بلا آنچه دانم نگویم

ز رنج و عنا آنچه گویم ندانم

ز گردون جز این نیست سودم که هر شب

به یک روز از عمر خود بر زیانم

به هر معنیی کم بدان حاجت آید

سخن از ثری بر ثریا رسانم

وگر بر براعت سواری نمایم

سپهر برین بر نتابد عنانم

چه کین است با من فلک را بدل

که هر روز یک غم کند نیستم

ازین زیستن هیچ سودم نبود

هوایی همی بیهده زیستم

اگر مهربانی بپرسد مرا

چه گویم ازین عمر بر چیستم

از آن طیره گشتم که بخت بدم

بخندید بر من چو بگریستم

بدان حمل کردم که گردون همی

نداند حقیقت که من کیستم

چه خدمت کرد شاها بنده تو

که با توست این چنین اعزاز و اکرام

ولیکن خسروا تو آفتابی

که هست این گیتی از تو گشته پدرام

تو دریایی و از دریا همه کس

لالی و درر یابد به اقسام

تویی بارنده ابر و ابر دایم

ببارد یکسره بر خاص و بر عام

چه دانم گفت شاها من ز شکرت

کنم شکرت به طاقت تا سرانجام

خداوند جهان پاداش بدهد

تو را ای شه بدین انعام و اکرام

ببند شکر پای بنده بستی

به منت بنده را کردی تو احکام

همیشه یار بادت چرخ گردون

نگهدار تو باد ای شاه قسام

ای جوانی تو را کجا جویم

با که گویم غم تو گر گویم

یاسمین تو تا سمن گشته ست

سمن و یاسمین نمی بویم

نزد خوبان سیاه روی شوم

تا ز پیری سپید شد مویم

موی و رویم سپید گشت و سیاه

روی شد موی و موی شد رویم

نشود پاک رنگ هر دو همی

گر چه هر دو به خون همی شویم

گر مرا شهریار شهر گشای

بند کرده ست بنده اویم

مجلس او چرا نمی سپرم

گر ز باغ هنر همی رویم

گاه تازه چو لاله بر چمنم

گاه یازان چو سرو بر جویم

یاربم عفو او تو روزی کن

کز جهان عفو او همی جویم

ای بزرگی که همتت گوید

من به قدر آسمان دوارم

مهر مانند بر جهان تابم

ابر کردار بر زمین بارم

من که مسعود سعد سلمانم

خویش را بنده تو انگارم

خدمتت را به دیده کوشانم

مجلست را به جان خریدارم

ور چنین نیست اینکه می گویم

از خدا و رسول بیزارم

بی تو داند خدای عزوجل

کز همه شادیی بر انکارم

پس چه سازم که بس پریشانم

چیست حیلت که بس گرانبارم

من که دل پر ز نقطه ام بسیار

گر چه سرگشته تر ز پرگارم

همه آفاق می بباید گشت

راست گوئی سپهر سیارم

این همه هست و هیچ غم نخورم

طبع روشن به دیو نسپارم

من ز بی باک روزگار حرون

باک دارم که چون تویی دارم

لیک امروز هم به نعمت تو

که ز یک چیز بس دل افگارم

همه یادند و من فراموشم

تو چه گویی نباید آزارم

بس لطیفی و هم بدین معنی

که کنی آرزوی دیدارم

هر چه خواهی بکن که در همه عمر

نیست جز مدح و شکر تو کارم

ابرم که همی ز دریا بردارم

وآنگاه همی به دریا بر بارم

از خواجه عمید همی گیرم

مدحی که همی تو را دارم

مادح شدمش گر چه نه طماعم

بنده شدمش گر چه ز احرارم

در آفتاب دولت او دایم

مانند چرخ عالی مقدارم

روزی که من نبینم رویش را

آن روز از عمر می نانگارم

وانگاه بینمش به دو سه روزی

بس کوته ست عمر که من دارم

در ره همی نیابم تا یک ره

بر صد هزار حیله دهد بارم

دورم چرا کند که نه من جغدم

از من چرا رمد که نه من مارم

کردم بر آنکه خامه برگیرم

بس وهم بر خیالش بگمارم

کافور و مشک ناب برانگیزم

وآن صورت لطیفش بنگارم

هر گه که بار بدهد بنشینم

با صورتش غم دل بگسارم

ای صاحب موفق فرزانه

اندیشه می نداری از کارم

نه نیز بپرسی احوالم

نه بیش بخوانی اشعارم

بازار تیز گشت مرا زی تو

زیرا شدی به طبع خریدارم

از من چو جان و دل را بخریدی

نزدیک تو تبه شد بازارم

می جوی مر مرا که نوا جویم

باز آر مر مرا که دل آزارم

بادت بقا و دولت پیوسته

این خواهمت ز ایزد دادارم

از بخت همیشه سرنگونم

زیرا که چو دیگران نه دونم

زین عمر که کاست انده دل

هر روز همی شود فزونم

زیبد که منی کنم ازیراک

از دل میم و ز پشت نونم

ای چرخ تو چندم آزمایی

زر و گهری به آزمونم

پیوسته ز بهر تنگ زندان

چون مار همی کنی فسونم

جز بر تن و جان من نکویی

از خلق بر تن من زبونم

در حبس بدین چنین زمستان

ترسم که فزون شود جنونم

بگداخت ز گریه دیدگانم

در سر باشد فسرده خونم

پر پنبه و آرد شد در و بام

من گرسنه و برهنه چونم

هر چند به کام و رأی من نیست

بخت بد و دولت زبونم

گنگیست چو چوب همنشینم

کوریست چو سنگ رهنمونم

شکر ایزد را که اندرین حبس

از دیدن سفلگان مصونم

ای نسیم صبا تحیت من

برسان نزد خواجه ابراهیم

آنکه چون خلق او نداند بود

در بهاران به باغ بوی نسیم

ای کریمی که در کرم چون تو

مادر مکرمت نزاده کریم

ای ز تو برده منعمان نعمت

وای تو را بر مقدمان تقدیم

شده گیتی به چون تو راد بخیل

گشته گردون تو مرد عقیم

روی دولت به همت تو سپید

جسم دولت به همت تو جسیم

باز این شعر چون نعیم گرفت

پیش بر عزم من رهی چو جحیم

هیکلی زیر ران کشیدم باز

در تک و پوی چون عذاب الیم

نه چو او در شتاب طبع سفیه

نه چو او در درنگ رأی حلیم

پس از ایزد مراد بود چنانک

که کنم وصف او به طبع کریم

نتوانم ثناش کرد به حق

نتوانمش وصف کرد از بیم

که اگر وصف او براندیشم

شود اندیشه را میان بدو نیم

زو کنم حکم نیک و بد که دروست

گوهری چون حروف بر تقویم

وان یکی وصف دون اندیشه

تا بدو داد طبع را تعلیم

هفت سیاره در سفر کشدم

ناشده هفته ای به خانه مقیم

چه کنم چاره چون نمی سازد

چیره عزم صحیح و بخت سقیم

هم برون آرمش ز آهن و سنگ

عرضم ار در شود به تاب عظیم

ای بهر مفخرت که در گیتی است

کرده فرزانگان تو را تسلیم

زآتش کارزار و آب حسام

کیسه چون در شود به آتش و سیم

کس تو را در میان آتش و آب

باز نشناسد از خلیل و کلیم

عز تو گشت عصر تو ور نه

مانده بود این جهان سیاه و تمیم

کعبه دولت است فتح آثار

تا بود در مقام ابراهیم

کی بود کی که باز بینم باز

آن همایون لقا و فرخ دیم

از وفات امیر یعقوبم

تازه تر شد وقاحت عالم

آنچنان شخص را که یار نداشت

جان ستاند چه گویم اینت ستم

گوهری بود در هنر که ازو

فخر می کرد گوهر آدم

گفت و از گفته برنتافت عنان

کرده و از کرده برنداشت قدم

پشت عمرش به خم شد و هرگز

گردن نخوتش نگشت به خم

بر سخن بود نیک چیره سوار

در هنر بود بس بلند علم

در سرآوردش آخر ای عجبی

پویه اشهب و تگ ادهم

که کند پیش باز در که گشاد

گره و بند مشکل و مبهم

پس ازو روز فضل و دانش و علم

نبود هیچ روشن و خرم

نگشاید دهان به طبع دوات

به نبندد میان به طوع قلم

خشک شد خشک مرغزار ادب

تیره شد تیره جویبار حکم

تعزیت کرد کی تواند صبر

مرثیت گفت کی تواند غم

که نشسته ست وایستاده به جد

نثر در سوک و نظم در ماتم

جان ما را همی بپالد تف

جسم ما را همی بکوبد نم

ملک اهل فضل بی جان شد

چه شگفتی که بی دلند حشم

گردن و گوش غزل و مدح را

بی حد پیرایه و زیور زدیم

بی مر با بخت در آویختیم

با فلک سفله بسی سر زدیم

سود ندیدیم ز نوک قلم

دست بدان قبضه خنجر زدیم

خیره فرو ماند فلک زانکه ما

بر بت و بتخانه و بتگر زدیم

از قبل بچه آزر به تیغ

آتش در قبله آزر زدیم

وز پی این آهو چشمان باغ

با همه شیران جهان بر زدیم

چو من جریده اشعار خویش عرض کنم

نخست یابم نام تو بر سر دیوان

سزد که نام من ای نامدار ثبت کنی؟

به کلک غفلت در متن دفتر نسیان

مرا مدار به طبع هنر گران و سبک

که من به سایه سبک هستم و به طبع گران

بجز مراد نکویی نکو مدار که من

بهر نکویی حقم به هر بها ارزان

همیشه تا به جهان خالی و تهی نبود

جواهر از اعراض و عناصر از ارکان

دو حال نیک و بد آرد همی ز هفت فلک

به هفت کوکب در پنج حس و چار ارکان

چو سرو و لاله بناز و چو صبح و باغ بخند

چو مهر و ماه بتاب و چو عقل و روح بمان

خجسته دولت و فرخنده بخت تو همه سال

چو آفتاب منیر و چو نوبهار جوان

این چنین روز مر حریفان را

پای باید کشید در دامن

میزبان نیز کعبتین خزان

سیم آسا ز خانه روشن

این چه گوید که هفت بخشیده

وآن دگر گویدش بزن بر من

گویدش میز نصر آزاده

می نبینی سبک مترس و بزن

باز سرهنگ ابوالحسن گوید

بزن وگرنه کعبتین بفکن

این و آن را به دم علی ناییست

کند انکار ده و به زرق و به فن

سوسو اندر میان نشسته چو شیر

با یکی دوست با یکی دشمن

دستها را برهنه کرده تمام

راست چون دست های بابیزن

سخن از هفتم آسمان گوید

پنج شش جای پاره پیراهن

دعوی ده کند که در خانش

به خدای ار علف بود یک من

زخم های برهنه کرده بره

دست از دست باشدش بشکن

زان حلال و حرام باغ و زرع

می خورد همچو شکر و روغن

باز نور زیاده قمره زده

مانده بر بسته همچو چوب دهن

گاه گوید ز درد دل یارب

گاه خارد ز زخم بد گردن

پسران نجیب ایزد یار

کرد بیرون نهاده با دو سه تن

گر ببردند برجهند که بیش

نتوان بست پایشان به رسن

ور نمانند هیچ آن گویند

که بود راست بابت گلخن

دانی آنگاه تا چگونه رود

از ثناهای خوب و مادر و زن

وآن مجاهز شماره های جهیز

کرده و تازه گشته همچو سمن

ای برادر به گرد سیم برآی

بر نیاید جهیز تو به سخن

گر بخواهی که تخم جمع شود

بیش خویشش تریز چون خرمن

مایه باید که سود بربندی

ورنه برخیز و خیره ریش مکن

گر چه پیوسته همه از زر و سیم

گنجها پر کند این کوه کلان

طرف های کمرش برف و یخست

بخل از این بیش نباشد به جهان

ای بخت بد که هیچ نبودم من از تو شاد

هر لحظه ای ز زخم تو درد دگر کشم

بس آب گرم و باد خنک هر شبی که من

از دیدگان ببارم و از سینه برکشم

یا پاره کن به قهر گریبان عمر من

یا دامنی بده که بدان پای درکشم