قصاید مسعود سعد سلمان

نهاد زلف تو بر مه ز کبر و ناز قدم

کراست دست بر آن مشک گون غالیه شم

چو بود عارض تو لاله طبیعی رنگ

مگر نمود مرا عنبر طبیعی خم

بهاری روی تو از زلف تو فزون گشته ست

بهای دیبا آری فزون شود ز علم

ز خون دلها خطی نوشت خامه حسن

که آن به حلقه و خالست معرب و معجم

ز ضم نهادند اعرابش از چه شد مکسور

به جزم کردند او را چرا بود مدغم

تو را صفت به مه و گل نکرد یارم از آنک

مهت ز جمع عبیدست و گل زخیل خدم

شکیب و صبرم در دل نگر که روز و شبست

یکی فزون نشود تا یکی نگردد کم

چو پر شود به دماغم ز تف عشق بخار

ز ابر چشم فرود آیدم چو باران نم

ستام شب را خیری کند به طرف سرشک

چو زیر زین کشد او پشت باره ادهم

همی به حیرت و حسرت زنم دمی که زنم

از آنکه باز پسین دم گمان برم که زنم

وگر دلم ز دم سرد گرم گشت رواست

نه سرد باشد در گرم کوره ها هر دم

اگر دژم شدم از روزگار غم نخورم

که زود دولت خواجه مرا کند خرم

عماد دولت بوسعد مایه همه سعد

که هدیه است ز گردون و تحفه عالم

مضای عزمش بر روی باد بست جناح

ثبات حزمش در مغز کوه کوفت قدم

زهی فروخته و افراخته چو مهر و سپهر

بنای ملک به حد حسام و نوک قلم

تویی که رادی و انصاف تو بکند و ببست

به مال چشم نیاز و به عدل دست ستم

دیم به جود چو ثنا گفت کف راد تو بود

دو بهره بیش نباشد همیشه همه ز دیم

بر آشکار و نهان واقفست خاطر تو

که رهنمای وجودست و پیشوای عدم

بود زبانی و هستت صدف زمانه بلی

تو بوده ای غرض از گوهر بنی آدم

به پیش نور ضمیر تو ملک را مظلم

به نزد حل بیان تو چرخ را مبهم

چو هست ضد خداوند طالع تو به طبع

زحل نتیجه نوحه ست و مادر ماتم

چگونه باشد زنده مخالف تو از آنک

فسرده گشتش در تن ز هول کین تو دم

نساختندی در تن چهار دشمن ضد

اگر نگشتی مهر تو در میانه حکم

به اره گر ز سرش تا قدم فرود آرند

دو نیمه گردد زو ناچکیده خون چو بقم

چنانکه مهر درم باژگونه دارد نقش

درست خیزد ازو گاه ضرب نقش درم

شگفت نیست ازین طبع سست کژ که مراست

همه مناقب تو راست آید و محکم

همی به وصف تو جنبد ضمیرم اندر دل

همی به مدح تو گردد زبانم اندر فم

همیشه تا ز عدو در عقود هست نشان

همیشه تا ز طمع بر طبایعست رقم

نشاط را به دل و دولت تو باد امید

امید را به سر همت تو باد قسم

سماحت تو مثل گشته چون سخای عرب

کفایت تو سمر گشته چون دهای عجم

به شکر و مدحت تو تیز گشته طبع و زبان

به مال و نعمت تو سیر کرده آز شکم

از کرده خویشتن پشیمانم

جز توبه ره دگر نمی دانم

کارم همه بخت بد بپیچاند

در کام زبان همی چه پیچانم

این چرخ به کام من نمی گردد

بر خیره سخن همی چه گردانم

در دانش تیز هوش برجیسم

در جنبش کند سیر کیوانم

گه خسته آفت لهاوورم

گه بسته تهمت خراسانم

تا زاده ام ای شگفت محبوسم

تا مرگ مگر که وقف زندانم

یک چند کشید و داشت بخت بد

در محنت و در بلای الوانم

چون پیرهن عمل بپوشیدم

بگرفت قضای بد گریبانم

بر مغز من ای سپهر هر ساعت

چندین چه زنی که من نه سندانم

در خون چه کشی تنم نه زوبینم

در تف چه بری دلم نه پیکانم

حمله چه کنی که کند شمشیرم

پویه چه دهی که تنگ می دانم

رو رو که بایستاد شبدیزم

بس بس که فرو گسست خفتانم

سبحان الله مرا نگوید کس

تا من چه سزای بند سلطانم

در جمله من گدا کیم آخر

نه رستم زالم و نه دستانم

نه چرخ کشم نه نیزه پردازم

نه قتلغ بر تنم نه پیشانم

نه در صدد عیون اعمالم

نه از عدد وجوه اعیانم

من اهل مزاح و ضحکه و رنجم

مرد سفر و عصا و انبانم

از کوزه این و آن بود آبم

در سفره آن و این بود نانم

پیوسته اسیر نعمت اینم

همواره رهین منت آنم

آنست همه که شاعری فحلم

دشوار سخن شدست آسانم

در سینه کشیده عقل گفتارم

بر دیده نهاده فضل دیوانم

شاهین هنرم نه فاخته مهرم

طوطی سخنم نه بلبل الحانم

مر لؤلؤ عقل و در دانش را

جاری نظام و نیک ورانم

نقصان نکنم که در هنر بحرم

خالی نشوم که در ادب کانم

از گوهر دامنی فرو ریزد

گر آستیی ز طبع بفشانم

در غیبت و در حضور یکرویم

در انده و در سرور یکسانم

در ظلمت و عدل روشن اطرافم

در زحمت و شغل ثابت ارکانم

با عالم پیر قمار می بازم

داو سه سه و سه شش همی خوانم

وانگه بکشم همه دغای او

بنگر چه حریف آب دندانم

بسیار بگویم و برآسایم

زان پس که زبان بسی برنجانم

کس در من هیچ سر نجنباند

پس ریش چو ابلهان چه جنبانم

ایزد داند که هست همچون هم

در نیک و بد آشکار و پنهانم

والله که چو گرگ یوسفم والله

بر خیره همی نهند بهتانم

گر هرگز ذره ای کژی باشد

در من نه ز پشت سعد سلمانم

بر بیهده باز مبتلا گشتم

آورد قضا به سمج ویرانم

بکشفت سپهر باز بنیادم

بشکست زمانه باز پیمانم

در بند ز شخص روح می کاهم

از دیده ز اشک مغز می رانم

بیهش نیم و چو بیهشان باشم

صرعی نیم و به صرعیان مانم

غم طبع شد و قبول غم ها را

چون تافته ریگ زیر بارانم

چون سایه شدم ضعیف در محنت

وز سایه خویشتن هراسانم

با خنجر زخم یافته گویم

با کوژی خم گرفته چوگانم

اندر زندان چو خویشتن بینم

تنها گویی که در بیابانم

در زاویه فرخج و تاریکم

با پیرهن سطبر و خلقانم

گوریست سیاه رنگ دهلیزم

خوکیست کریه روی دزبانم

گه انده جان به یأس بگسارم

گه آتش دل به اشک بنشانم

تن سخت ضعیف و دل قوی بینم

امید به لطف و صنع یزدانم

باطل نکند زمانه ام زیرا

من بنده روزگار پیمانم

والله که چو عاجزان فرو مانم

هر گه که به نظم وصف او رانم

حری که من از عنایت رایش

با حاصل و دستگاه امکانم

رادی که من از تواتر برش

در نور عطا و ظل احسانم

ای آنکه همیشه هر کجا هستم

بر خوان سخاوت تو مهمانم

بی جرم نگر که چون در افتادم

دانی که کنون چگونه حیرانم

بر دل غم و انده پراکنده

جمع است ز خاطر پریشانم

زی درگه تو همی رود بختم

در سایه تو همی خزد جانم

مظلومم و خیزد از تو انصافم

بیمارم و باشد از تو درمانم

آخر وقتی به قوت جاهت

من داد ز چرخ سفله بستانم

از محنت باز خر مرا یک ره

گرچند به دست غم گروگانم

چون بخریدی مرا گران مشمر

دانی که بهر بهایی ارزانم

از قصه خویش اندکی گفتم

گرچه سخنست بس فراوانم

پیوسته چو ابر و شمع می گریم

وین بیت چو حر زو ورد می خوانم

فریاد رسیدم ای مسلمانان

از بهر خدای اگر مسلمانم

گر بیش به شغل خویش برگردم

هم پیشه هدهد سلیمانم

اوصاف جهان سخت نیک دانم

از بیم بلا گفت کی توانم

نه آنچه دانم همی بگویم

نه آنچه بگویم همی بدانم

کز تن به قضا بسته سپهرم

وز دل به بلا خسته جهانم

از خواری ویحک چرا زمینم

ار من به بلندی بر آسمانم

بر جایم و هر جایگه رسیده

گویی ز دل بخردان گمانم

از واقعه جور هفت گردون

پنداری در حرب هفت خوانم

دایم ز دم سرد و آتش دل

چون کوه تفته بود دهانم

بفسرد همه خون دل ز اندوه

بگداخت همه مغز استخوانم

نشگفت که چون فاخته بنالم

زیرا که درین تنگ آشیانم

از بس که ز چشم آب و خون ببارم

پیوسته من این بیت را بخوانم

پیراهنم از خون آب دیده

چون توز کمانست و من کمانم

چون بافته پرنیانم ایراک

بیچاره تر از نقش پرنیانم

در و گهر طبع و خاطر من

کمتر نشود زانکه بحر و کانم

هر گونه چرا داستان طرازم

کامروز بهر گونه داستانم

بختم چو نخواهد خریدن از غم

این چرخ بها می کند گرانم

زین پیش تنم قوتی گرفتی

چون در دل و جان گفتمی جوانم

امروز هوازی به راه پیری

همچون ره از پیش کاروانم

بر عمر همی جاه و سود جستم

امروز من از عمر بر زیانم

بس باک ندارم همی ز محنت

مغبون من ازین عمر رایگانم

ای جان برادر ورا نمودی

با عهد نبودی چو دوستانم

در دوستی من عجب بمانی

در چرخ همی من عجب بمانم

دانی که به باطل چگونه بندم

دانی که به حق من چه مهربانم

گفتی که همانی که دیده بودم

یک بهره نبوده همی همانم

آنم به ثبات و وفا که دیدی

در چهره و قامت اگر جز آنم

پیچان و توان نحیف و زردم

گویی به مثل شاخ خیزرانم

از عجز چو بی جان فکنده شخصم

در ضعف چو بی شخص گشته جانم

خفتن همه بر خاک و از ضعیفی

بر خاک نگیرد همی نشانم

هست این همه محنت که شرح دادم

با این همه پیوسته ناتوانم

هر چند که پژمرده ام ز محنت

در عهد یکی تازه بوستانم

بالله که نه رنجورم و نه غمگین

بس خرم و نیکو و شادمانم

با مفخر آزادگان بخوانم

با رتبت آزادگان بیانم

در معرکه روزگار دونم

با هر چه همی آورد توانم

مانده خرد پر دل از رکابم

رنجه هنر سرکش از عنانم

برقم که کشیده یکی حسامم

دودم که زدوده یکی سنانم

وانگه که مرا زخم کرد باید

شمشیر کشیده زد و زبانم

پیداست هنرهای من به گیتی

گر چند من از دیده ها نهانم

گیرم که من از روزگار ماندم

امروز درین حبس امتحانم

والله که ز جور فلک نترسم

کز عدل شهنشاه در امانم

در حبس آرایش نخیزد از من

برنامه بماندست تر زبانم

ور هیچ بخواهد خدای روزی

از بخت چه انصافها ستانم

اندر دم دولت زمین بدرم

گر مرگ نگیرد دم روانم

بر سیم به خامه گهر ببارم

در سنگ به پولاد خون برانم

فردا به حقیقت بهار گردم

امروز به گونه اگر خزانم

وین بار به لوهور چون درآیم

گر بگذرم از راه قلتبانم

اندوه تو هم پیش چشم دارم

گر من چه در اندوه بیکرانم

ارجو که چو دیدار تو ببینم

بر روی تو زین گوهران فشانم

ترسم که تلافی بود و زان پس

گر رنج و عنا کم شود توانم

تو مشک به کافور بر فشانی

من عاج به شمشاد در نشانم

دانم سخن من عزیز داری

داری سخن من عزیز دانم

دانی تو که چه مایه رنج بینم

تا نظمی و نثری به تو رسانم

تو را بشارت باد ای خدایگان عجم

به جاه کسری و ملک قباد و دولت جم

پیام داد مرا دولت خجسته به تو

که ای دو دیده و جان شهنشه اعظم

تو را بشارت دادم به ملک هفت اقلیم

که تیغ تیز تو خواهد گشادن این عالم

به چین کنند به مدح تو خطبه بر منبر

به مصر و بصره به نامت زنند زر و درم

به شهر مکه به امرت روند سوی غزا

به روم و زنگ به نامت کنند جامه عمل

روان آدم شادان شد از تو شاه از آنک

به چرخ بردی از قدر گوهر آدم

به چون تو شاه به آیین شدست کار جهان

به چون تو خسرو روشن شدست چشم حشم

سرای ملکت محکم به تو شده عالی

بنای دولت عالی به تو شده محکم

برنده تیغ تو آسان کننده دشوار

رونده کلک تو پیدا کننده مبهم

برد سنان تو از روی پادشاهی چین

دهد حسام تو مر پشت کافری را خم

زده است بازوی تو در عنان دولت چنگ

نهاده پای تو اندر رکاب ملک قدم

چو شهریار تو باشی و پادشاه جهان

ندید خواهد چشم زمانه روی ستم

میان هند ببندی روان ز خون جیحون

کنون که گردد تیغت میان هند حکم

چو شد فروزان خورشید روشن از مشرق

کجا برآید از جایگاه تیره ظلم

تهی شود همه بیشه ز آهو و خرگوش

چو از نشیب که از خود برون شود ضیغم

زمین ز خون عدو گردد احمر و اشقر

چو کار زار تو گردد بر اشهب و ادهم

چو تیز ناوک تو با کمان بپیوندد

تن و روان مخالف جدا شوند از هم

چو آفتاب حسامت در آید از در هند

ز خون نماند اندر تن عدوی تونم

کنون که تیغ تو مانند ابر خون بارد

جهان سراسر گردد چون بوستان ارم

به هر کجا که نهد روی رایت عالیت

به دولت تو نیاید فتوح و دولت کم

شوند از آمد و رفتن مبارزان مانده

ز فتحنامه نوشتن شود ستوه قلم

به خنجر ای ملک اکنون تو خسته ای دل کفر

که کرده ای تو چه بسیار خسته را مرهم

به جود باطل کردی سخاوت حاتم

به تیغ باطل کردی شجاعت رستم

هر آنکه جز رقم بندگی کشد بر خود

برو کشد ز فنا دست روزگار رقم

جهان فلک را بر تارکش فرود آرد

اگر برآرد جز بر مراد رای تو دم

همیشه تا به جهان اندرون غم و شادیست

تو شاد بادی و وانکو به تو نه شاد به غم

تو پادشاه جهان و جهان به تو یاور

ملوک عصر تو را بنده تو ولی نعم

همیشه قدر تو عالی و بخت تو پیروز

همیشه عمر تو افزون و جاه تو خرم

خواجه بوطاهر ای سپهر کرم

کرمت در جهان چو علم علم

می بنازد روان آدم از آنک

چون تویی خاست از بنی آدم

ای ز فضل تو نامدار عرب

وی ز جود تو سرفراز عجم

در جهان کش به سروری دامن

بر فلک نه به افتخار قدم

شد زمستان و نوبهار آمد

تازه شد باز چهره عالم

در هوا نیز باز نزدیکست

که کمان ره به زه کند رستم

گشته از سبزه دشت پر دیبا

شده از لاله کوه پر میرم

بر چمن بارور کند هر شب

شاخ را عون باد و قوت نم

بی گمان روز بنده نو شده است

دل چه داری ز روزگارم دژم

چه نشانی به باغ عزت خار

چه نمانی به جای شادی غم

عیش ناخوش همی کنی به سخط

سود بی خود چرا کشی به ستم

روزگاری چنین تر و تازه

نوبهاری چنین خوش و خرم

می خور و می ده و ببال و بناز

کامجو عیش ران بناز و بچم

اندرین روزگار پر گوهر

اگر امروز مانده ای بر کم

چون گهر سخت روی بفروزی

با جهانی هنر کما اعلم

چون تو کس را که بخت یاری کرد

نعمت و کام در نیابد کم

من به عقل اندرو همی نگرم

که جهان زود گرددت ز خدم

تا ز چرخ و فلک سجود آرند

پیش تو چون شمن به پیش صنم

دشمنان را به عنف کامی کف

دوستان را به لطف و شادی دم

جانستانی چو موسی عمران

جان دهی همچو عیسی مریم

پس ازین نیز هیچ خم ندهد

پشت جاه تو را سپهر به خم

در سر کلک تو کند خسرو

روزی لکر و سپاه و حشم

نزند چرخ جز به حکم تو پی

نزند ابر جز به امر تو دم

شغل هایی به رسم و قاعده ها

بنهی بس به رسم و بس محکم

برگشایی به طبع هر مشکل

بر فروزی برای هر مبهم

همه ارکان سروری را باز

نقش دیبا کنی و مهر درم

بر همه خلق باز بگشاید

در انعام تو کلید نعم

فضل ورزی چو صاحب عباد

مال بخشی چو صاحب مکرم

بخل را در زنی به چشم انگشت

آز را پر کنی به جود شکم

خدمت مادحان دهی به سلف

صله سایلان دهی به سلم

بر نگارد به جای مهر شرف

نام تو بر نگینه خاتم

که ز مدحت کند زمانه حدیث

گه به جانت خورد سپهر قسم

قصه بخت خود نخوانم نیز

غصه حال خود نگویم هم

هر جراحت که روزگارم کرد

سعی اقبال تو کند مرهم

کانچه گویم همی خبر دهدت

از نهاد و جود کون و عدم

زین سخن ها به گوش حرص شنو

از چو من مادح و چو من محرم

وانچه دیگر کسان تو را گویند

ماهتابست و قصه میرم

تا به باغ ارم زنند مثال

باد بختت به فر باغ ارم

بسته بر همت تو مهر نشان

زده بر دولت تو بخت رقم

با بقای تو کامرانی جفت

با مراد تو شادمانی ضم

چون مشرفست همت بر رازم

نفسم غمی نگردد از آزم

چون در به زیر پاره الماسم

چون زر پخته در دهن گازم

بسته دو پای و دوخته دو دیده

تا کی بوم صبور که نه بازم

با هر چه آدمیست همی گویی

در هر غمی کش افتد انبازم

من گوهرم ز آتش دل ترسم

ناگاهی آشکاره شود رازم

نه نه که گر فلک بودم بوته

وآتش بود اثر بنگدازم

روی سفر نبینم و از دانش

گه در حجاز و گاه در اهوازم

ابرم که در و لؤلؤ بفشانم

چون رعد در جهان بود آوازم

از راستی چو تیره بود بیتم

دشمن کشم از آن چو بیندازم

زان شعر کایچ خامه نپردازد

کانرا به یک نشست نپردازم

بادم به نظم و نثر و نه نمامم

مشکم به خلق و جود و نه غمازم

مقصود می نیابم و می جویم

مقصد همی نبینم و می تازم

بر عمر و بر جوانی می گریم

کانچم ستد فلک ندهد بازم

با چرخ در قمارم و می مانم

وین دست چون نگر که همی بازم

هر آن جواهر کز روزگار بستانم

چرا دهم به خس و خار ار نه بستانم

به دست چپ بدهم آن گهر که در یک سال

بهای صد گهر از دست راست بستانم

چو تیر هر جا ناخوانده گر همی نروم

چرا که دایم سر کوفته چو پیکانم

بدان جهت همه کس را چو خویشتن خواهم

که من به دست و دل و تیغ گوهر افشانم

سخن نتیجه جانست جان چرا کاهم

گمان مبر که چو پروانه دشمن جانم

اگر جهان خرد خوانیم رواست که من

هم آخشیجم و هم مرکزم هم ارکانم

بلی به فرمان گویم اگر هجا گویم

از آنکه قول خداوند را به فرمانم

بخوان ز قرآن بر از یحب و ما یظلم

بدان طریق روم زانکه اهل قرآنم

کسی که خانه و خوانش ندیده ام هرگز

به مدح او سخن چرب و خوش چرا رانم

به گاه خدمت بر دستها چو بوسه دهم

چنان بگریم گویی که ابر نیسانم

چهار گوهر و هفت اخر و دوازده برج

هر آنچه بینی من صد هزار چندانم

من از دوازده و هفت و چار بگذشتم

چه گر به صورت با خلق عصر یکسانم

علوم عالم دانم ولیکن اندر عصر

اگر دو مردم دانم بدان که نادانم

خرد پشیمان نبود ز مدح گفتن من

ز مدح گفتن این مهتران پشیمانم

سزد که فخر کند روزگار بر سخنم

از آنکه در سخن از نادران گیهانم

خدای داند کز شعر نام جویم و بس

وگرنه جز به شهادت زبان نگردانم

بگفتم این وز من سر به سر سماع کنند

درست و راست که مسعود سعد سلمانم

آمد صفر امروز چو دی رفت محرم

این شادیت آورد گر آن بود همه غم

تا بر عقب ماه محرم صفر آید

شادیت فزون باد و همه ساله غمت کم

ای بار خدایی که تو را یار نباشد

در حرمت و در مکرمت از تخمه آدم

تا هست تو را دولت و اقبال پیاپی

تو جام می لعل همی خواه دمادم

من بنده یکی فال نکو خواهم گفتن

اندر خور ایام تو ای مفخر عالم

خواهم ز خدا تا بود این گردش ایام

بهتر بودت حال مؤخر ز مقدم

ای بوالفرجی کز تو فرح یافته احرار

وی بونصری کز تو شده نصرت محکم

تا لاجرم افلاک همی گوید و ایام

احسنت زهی پور گرانمایه رستم

همواره تو را دولت و اقبال قرین باد

تا جز به خداوندی و رادی نزنی دم

تا روی بتان باشد چون چشم سمن سرخ

تا پشت سمن باشد چون زلف بتان خم

پایندگیت داد به عز اندر ایزد

کاندر دل احرار عزیزی و مکرم

تا شاد همی باش بدین فرو بدین شان

با حشمت اسکندر و با مرتبت جم

همواره بر اعدای تو ایام دژم باد

روز تو به انواع همیشه خوش و خرم

از قد تو سرو بوستان سازم

وز خد تو ماه آسمان سازم

از نرگس چشم باغت آرایم

وز زلف تو تار ضیمران سازم

نه نه رویت به بوستان ماند

وز روی تو رخ چو ارغوان سازم

در باغ نکو رخ تو روز و شب

دیدار تو راحت روان سازم

چون عشق تو هست کاهش جانم

دیدار تو را غذای جان سازم

از بهر گلت گلاب می ریزم

وز دیده همی گلابدان سازم

تا قامت همچو تیر تو دیدم

من این تن زار چون کمان سازم

از هندو رخ ظریف تر داری

در هند مکان خود از آن سازم

میل تو همه به زعفران بینم

از رخ ز برات زعفران سازم

تو ساخته ای دو نار بر سوسن

من باز دو دیده ناردان سازم

گر انده عشق کاروان گردد

من در دل جای کاروان سازم

فرتوت به عشقت ای صنم گشتم

خود را چه سبب همی جوان سازم

کی باشد دل ز تو بپردازم

با مدح عمید شه قران سازم

خورشید زمانه نصربن رستم

کز وی در هند خان و مان سازم

طبعم گهر مدیح او سازد

نشگفت اگر ز طبع کان سازم

مدحش سپه است و من همی در وی

از خاطر خویش پهلوان سازم

گردونش چو صاحب جهان کردست

زان از وی صاحب جهان سازم

از ابر سخاش باغ دل دایم

ماننده روضه جنان سازم

باد سبکست طبع او دایم

من از حلمش کهی گران سازم

از هفتم چرخ اگر گذر یابم

از همت او برو مکان سازم

من جوزا را به بندگیش آرم

از زر کمریش بر میان سازم

وانگاه به سوی زهره بشتابم

از مدحش در دهان زبان سازم

ای آنکه ز نعمت و ز فر تو

من در تن مغز استخوان سازم

بس روز بود ز دولت و فرت

بر چرخ ز جاه سایبان سازم

در دل هوات روشنی دارم

بر سر ز سخات طیلسان سازم

ایرا که ز تست بر تنم جامه

در جامه هم از تو سو زیان سازم

هستند کسان که من مر ایشان را

از دولت تو به خان و مان سازم

روبه بودم بلا و هور اکنون

خود را شیر نر ژیان سازم

جود تو ز نعمتم کند قارون

زانکه نغمات بی گمان سازم

جاوید بقای جاه تو خواهم

تا شغل ثنات جاودان سازم

کردست مرا مدیح تو پیدا

چون یاد مدیح تو نهان سازم

هر جا که سم ستور تو آید

من قبله خویش خاک آن سازم

هر در که در ورود نکو خواهت

من تکیه خود همی بر آن سازم

در خانه به بندگیت بنشینم

وز دانش باغ غیب دان سازم

سپاس ازو که مر او را بدو همی دانیم

وزانچه هست نگردیم و دل نگرانیم

چنانکه دانیم او را به عقل کی باشد

چنانکه باشد او را به وهم کی دانیم

چگونه انکار آریم هستی او را

که ما به هستی او را دلیل و برهانیم

چو مستحیلان شوم و حرامخواره نه ایم

ازین سبب همه ساله اسیر حرمانیم

اگر به خواسته یکسان نه ایم شاید از آنک

نه آدمیم و به اصل و نژاد یکسانیم

ز رنج بر ما خانه بسان زندان شد

به دست انده ازین روی را گروگانیم

زبان و دیده فضل و فضاحتیم همه

چو دیده و چو زبان در میان زندانیم

شدست بر ما گردان سپهر پنداری

از آن چو مرکز بر جا همی فرومانیم

هزاردستان گشتیم در روایت شعر

از آن ز خلق جهان چون هزار دستانیم

نیاز نیست به ما خلق را همی به جهان

چنانکه گویی ما همچنان از ارکانیم

اگر ز خاک نگشته ست خوب صورت ما

شگفت نیست از آن در میان دیوانیم

اگر نه دیوند این مردمان دیو نشان

چرا چو مردم مصروع گشته حیرانیم

به کان حکمت مانند نور خورشیدیم

به بحر دانش مانند ابر نیسانیم

چنانکه تابش خورشید و ابر و باران ما

گهی به شوره ستانیم و گه به بستانیم

خیال آن بت خورشید روی نادیده

چو مه به آخر اندر محاق و نقصانیم

ندیده خوبی گشته اسیر عاشقی ایم

ندیده وصلی مانده اسیر هجرانیم

نه عاشق صنمانیم عاشق کیشیم

نه از نگارین دوریم دور از اقرانیم

بخاصه ناصر مسعود شمس نادر دهر

که ما به یکجا در مهر چون تن و جانیم

اگر نه روز و شب اندر ستایش اوییم

یقین بدانکه نه از پشت سعد سلمانیم

ز بهر حضرت غزنین و اهل فضلش را

غلام و بنده گردیز و زابلستانیم

بسان آدم دوراوفتاده ایم از خلد

از آن ز لهو و نشاط و سرور عریانیم

چنانکه آدم از کرد خود پشیمان شد

ز کردهای خود امروز ما پشیمانیم

چو شاخ بیدیم از راستی همیشه از آنک

ز باده هر کس چون برگ بید لرزانیم

نه بنده ایم خداوند دانش و هنریم

که بندگان خداوند شاه کیهانیم

امیر غازی محمود سیف دولت و دین

که او چو احمد مکی و ما چو حسانیم

ز بس که بر ما زو رحمت است پنداری

که کف رادش ابرست و ما گلستانیم

ز روزگار نداریم هیچگونه گله

که سخت خرم و بانعمت و تن آسانیم

جواب ناصر مسعود شمس گفتم ازین

که بهر آن سخنان را چنین همی رانیم

که از قصیده ما حاصل آمد این معنی

زبان ندارد اگر قافیه برگردانیم

عطای یعقوب ای روشن از تو عالم علم

تو آفتابی و ما ذره را همی مانیم

کنون که دوریم از تو زروی و رای تو ما

چو ذره بی مهر از چشم عدل پنهانیم

عجب نداریم از روزگار خویش که ما

نه چون دگر کس در نعمت فراوانیم

بر زمانه ز ما این گنه بسنده بود

که نیک شعر و قوی خاطر و سخندانیم

ثنا نگوییم الا خدایگانی را

که ما ز دولت او زیر بر و احسانیم

نه از درودگر و از کفشگر خبر داریم

نه بر فقاعی و پالیزبان ثنا خوانیم

سخن بر تو فرستم از آنکه تو دانی

که ما به دانش نه چون فلان و بهمانیم

به شعر داد بدادیم داد ما تو بده

که ما چو داد بدادیم داد بستانیم

شب دراز و ره دور و غربت و احزان

چگونه ماند تن یا چگونه ماند جان

بسان مردم بی هوش گشته زار و نزار

دلم ز درد غریبی تن از غم بهتان

مرا دو دیده به سیر ستارگان مانده

که کی برآید مه کی فرو شود سرطان

بنات نعش بگیرد ز هفت کوکب بیم

که باشد از سپری لاجوردگون تابان

رهی دراز و درو جای جای یخ بسته

درین دو خاک به کردار را کاهکشان

مرا ز سودا دل در هزار گونه هوس

به کار خویش فرومانده عاجز و حیران

ز روی گنبد خضرا نهان شده پروین

مه چهارده تابان شده ز چرخ کیان

چو روی خسرو محمود سیف دولت و دین

که افتخار زمین است و اختیار زمان

مظفری ملکی خسروی خداوندی

که جاه و قدرش بگذشته است از کیوان

شهی که هند شد از فر او بسان بهشت

چو روی داد ز غزنین به سوی هندستان

خدایگانا دانی که بنده تو چه کرد

به شهر غزنین با شاعران چیره زبان

هر آن قصیده که گفتیش را شدی یک ماه

جواب گفتم زان بر بدیهه هم بزمان

اگر نه بیم تو بودی شها به حق خدای

که راشدی را بفکندمی ز نام و نشان

اگر دو تن را جنگ اوفتادی اندر شعر

ز شعر بنده بدیشان شواهد و برهان

یکی به دیگر گفتی که این درست نبود

اگر بگوید مسعود سعد بن سلمان

چو پایگاهم دیدند نزد شاهنشه

که داشتم بر او جاه و رتبت و امکان

به پیش شاه نهادند مر مرا تهمت

به صد هزاران نیرنگ و حیلت و دستان

مگر ز پایگه خود بیفکنند مرا

به پیش همه شه سود مرا کنند زیان

چو من جریده اشعار خویش عرضه کنم

نخست یابم نام تو بر سر دیوان

سزد که نام من این نامدار ثبت کنی؟

به ملک غفلت در متن دفتر نیسان

مرا مدار به طبع و هنر گران و سبک

که من به مایه سبک نیستم به طبع گران

همیشه تا به جهان سالی و تهی نبود

جواهر از اعراض و عناصر از الوان

دو حال نیک و بد آید همی ز سمت ملک

بهفت کوکب و از پنج و حس چار ارکان

چو سرو و لاله بناز و چو صبح و باغ بخند

چو ماه و مهر بتاب و چو عقل و روح بمان

خجسته دولت و فرخنده بخت تو هر سال

چو آفتاب منیر و چو نوبهار جوان

بخر مرا و نکویم بدار زیرا من

بهر نکویی حقم به هر بها ارزان

همیشه بادی در ملک بی کرانه عزیز

همیشه بادی از بخت جاودان شادان

نشاط کن ملکا بر سماع نای علی

نبید رنگین خور بر کنار آب روان

چنانکه چرخ بپاید تو همچو چرخ بپای

چنانکه کوه بماند تو همچو کوه بمان

دولت جوان و ملک جوان و ملک جوان

ملک جهان گرفتن و دادن نکو توان

ای ترک باد جنگ برون کنی یکی ز سر

برخیز و باده در ده بر فتح جنگوان

بنمود خسروان جهان را نموده نی

تیغ علاء دولت و دین خسرو جهان

مسعود پادشاهی کز فر ملک او

آرایش بهار ستد صورت خزان

شاهی که رخش او را دولت بود دلیل

شاهی که تیغ او را نصرت بود فسان

اندر پی گمانش پی بگسلد یقین

واندر دم یقینش بی بفکند گمان

تا جود او به راه امل گشته بدرقه

نگسست کاروان مکارم ز کاروان

درماندگان کم درمی را سخای او

از دل همی به حاصل هستی کند ضمان

ترسیدگان بی نظیری را امید او

بر درج اعتماد نویسد همی امان

شاها زمین ز قوت اقبال ملک تو

ممکن بود که دست برآرد به آسمان

شاخ گل از نشاط دل افروز بزم تو

واجب بود که جانور آید به بوستان

امنست در حوالی ملک تو کار بند

عدلست در حوالی ملک تو قهرمان

دستت همی زمین را مفلس کند به زر

تیغت همی هوا را قارون کند ز جان

موجود شد ز کوشش تو در شاهوار

معلوم شد ز بخشش تو گنج شایگان

ملک تو عدل را پسری سخت نیک بخت

عدل تو ملک را پدری نیک مهربان

از دست تو ندیده مگر تیغ تو بلای

بر کار تو نکرده مگر گنج تو زیان

گیتی ز کارکرد تو گوید همی خبر

زیرا که دستبرد تو بیند همی عنان

بیند جلالت تو و گوید ثنای تو

گردون و روزگار تو بی چشم و بی دهان

از زخم گام باره تو در صمیم دی

بر کوه لاله رسته و بر دشت ضیمران

تو سوی شیر تاخته از حرص صید شیر

بر سخته زور و قوت بازو به امتحان

برده دو زخم حربه به یک خاستن به کار

کرده دو شیر شرزه به یک حمله بی روان

بگشادشان دو روزن جانکاه بر دو یال

ریزان از آن دو روزن از خون دو ناودان

آغاز کرده خاک زمین را ز خون این

آهار داده سنگ سیه را ز مغز آن

این را نبوده کاری دندان عمر خوار

وان را نداده یاری چنگال جانستان

این سست پنجه گشته از آن بازوی قوی

وان کندیشک مانده از آن خنجریمان

حفظ خدای و تقویت چرخ و سعی بخت

بوده تو را پناه و معین و نگاهبان

تا فتح جنگوان تو در داستان فرود

گم شد حدیث رستم دستان ز داستان

اسباب غزو ساخته چون جد و چون پدر

چون جد و چون پدر کمر فتح بر میان

ره پیش برگرفتی و ناگاه پیش تو

مردان کار دیده و گردان کاردان

بر باره زمانه گذار و زمین نورد

تندر صهیل و اختر سیر و قضا توان

در لعب کر و فر تو گردان چو گردباد

بر عطف طعن و ضرب تو پیچان چو خیزران

خوش بگسلد چو خیزد زنجیر آهنین

باز ایستد به جای به یک تار پرنیان

حزم تو را ز فرق گذشته لب سپر

عزم تو را به گوش رسیده زه کمان

راندی چنانکه خاک نشورید بر زمین

رفتی چنانکه مرغ نجنبید ز آشیان

نادیده راههای تو را روزها اثر

نا داده گرزهای تو را بادها نشان

گه کوه زیر پای تو گه ابر زیردست

گه چرخ همرکاب تو گه وهم همعنان

آن کوه را که خاصه تو را جنگ جای بود

در پیش سجده کرد همی گنبد کیان

پرداختی طریقی مشکل به هفت روز

بر کوفتی ثغوری هایل چو هفت خوان

بر کشوری زدی که درو کیش کافری

سالی هزار بوده به تاریخ باستان

خلقی نه مردم آسا نه آدمی سرشت

با دیو هم سجیت و با غول همزبان

آنجا شراب تیغ چشیدند ناشتا

آنجا غریو کوس شنیدند ناگهان

بسته کمر ز هیبت و ز بیم تیغ تو

جز تیغ آفتاب نیفکنده زیر ران

چون بنگریستند به دستی نبود بیش

از راه کهکشانش تا راه کهکشان

یک خرده یادم آمد و این نیک خرده ایست

شاید که در سخن کنم این خرده را بیان

نمرود ساخت کرکس و آگه نبود از آنک

دارد سپهر گردون زانگونه نردبان

شمشیر آبدار تو در چین فکند زود

فرشی و سایبانی از آتش و دخان

از خون تازه یافت زمین لعل مقنعه

وز گرد تیره یافت هوا مشک طیلسان

گشتی چو شرزه شیر سپاهی به یک نفس

شستی ز کفر و شرک جهانی به یک زمان

نیلوفری حسام تو کشت آن گروه را

بر پشت و سینه لاله و بر چهره زعفران

در هر تنی پراکند آن پرنیان پرند

خاکی کزو نروید جز دار پرنیان

شد غورغار ژرف یک آهنگ رود خون

شد صحن دشت پهن همه کوه استخوان

سعی قوی نمود بیک بیک ضعیف

زخم سبک گزارد همی خنجر گران

خسته ز پیش تیغ تو و نعل رخش تو

خونش به نهروان شد و گردش به قیروان

خاکستری شد آن کوه از آتش نبرد

دودی سیه برآمد زان تیره دودمان

روح الامین فریشتگان را چه گفت گفت

خشنود گشت بار خدای از خدایگان

این چاشنیست شربت تیغ تو هند را

باقی دهد که باقی بادی تو جاودان

بخت جوان یکی شد با رای پیر تو

ای کرده باز پیر جهان را ز سر جوان

اکنون یکی به پیشگه عدل برنشین

یک هفته حرص جنگ ز خاطر فرونشان

بستان چو ناردان و چو گلنار باده ای

زان کش رخ و لبست چو گلنار و ناردان

شهزاده میزبان و تو مهمان روزگار

بسته میان به خدمت مهمان و میزبان

تا دایمست جنبش گردون و آفتاب

تا واجبست گردش نوروز و مهرگان

از چرخ حل و عقد زمانست بر زمین

وز دهر امر و نهی مکین است بر مکان

از بخت هر مراد که خواهی همی بیاب

وز دهر هر نشاط که داری همی بران

همه زمین و زمان خرمست و آبادان

به پادشاه زمین و به شهریار زمان

ابوالمظفر سلطان عالم ابراهیم

که روزگار نبیند به حق چو او سلطان

خدایگانی توقیع و ذکر او منشور

جهان ستانی نامه ست و نام او عنوان

ز دست فتنه برآید به رزم او چنگال

به کام مرگ برآید ز تیغ او دندان

یکی حصاری گیرد چو بر گشاد دو چنگ

یکی سپاهی خاید چو باز کرد دهان

بکوبد آنکه خلاف خدایگان خواهد

که کارنامه بی مغز را یکی برخوان

نگاه کن که چه بر خویشتن بپیچد از وی

چگونه روی بدو داد محنت و حرمان

شدش فرامش آن حال کامد از جاجرم

نمد قبایی پوشیده پاره و خلقان

به راه مرکب او بود پیر لاشه خری

ز چوب کرده رکاب و ز لیف کرده عنان

همه فراغت او آنکه گرم خفتی شب

همه تنعم او آنکه سیر خوردی نان

لباس خوبش پشم و بساط نرمش خاک

سلیح و آلت خاشاک و خون او انبان

به فر و دولت و اقبال شهریار اجل

به قدر و رتبت بگذاشت تارک از کیوان

چو یافت از ملک شرق زور و زهره شیر

بدو سپرد ملک مرغزار هندستان

ز رزم جویان دادش چهل هزار سوار

چو تیغ آخته قد و چو نیزه بسته میان

ولایتی که بدو داد خسرو عالم

هزار رای فزون بود در نواحی آن

به طول بود ز مهیاره تا به آسا سرو

به عرض بود ز کشمیر تا به سیبستان

چو مار پیچان بودی ز حد تیغش رای

چو برگ لرزان بودی ز نوک تیرش خان

چو از قبایل نسبت همی به شیبان کرد

شدند بر فلک از مفخرش بنی شیبان

بدان سپاه و بدان خواسته فریفته شد

بگشت در سر بی هوش و مغز او عصیان

به نیم ساعت کفران ز هر چه نعمت داشت

تهی نشاندش آری چنین کند کفران

به پای ها بر بندی شدی دوال رکاب

به گردن اندر طوقی شدش ز خفتان

طلوع بودش چون نجم و نجم نام ویست

غروب باشد آری پس از طلوع بدان

به قرب خسرو شد محترق چنین باشد

هر آن ستاره که با آفتاب کرد قران

کدام حصن ز هند او حصار خواست گرفت

که نه به دولت سلطان برو شدی زندان

نه پند بودش از حال قتلغ و بیرنی

نه عبرت افتاد او را ز بی خرد به میان

نه از ستادن یاد آمدش که در سنور

چه ره گرفت چو اصرار کرد بر طغیان

ز راجه پیران و ز رایکان چه لشکر داشت

بر آن حصار برافراخته چو چرخ کیان

چو فوجی از سپه شاه روی داد بدو

مه نشاط وی اندوه گشت و سود زیان

شدش فرامش از بویه لباح و دمن

فرو گرفت به نیرنگ و تنیل و دستان

همی به قوت گردن فراخت همچون شیر

همی به کوشش آتش فشاند چون ثعبان

غریو مرکب خسرو چو گرد حصن بتاخت

گرفت سخت گریبان بخت او خذلان

سعادت ملک او را فرو کشید ز حصن

به غل دو دست و همی خواست زینهار و امان

شکوه شاه به خم کرد چون کمان پشتش

گلوی او به زه اندر کشید همچو کمان

ز نور و ساده نه محکمترست فرهنده

کزین دو جای حصین تر نبود در کیهان

خیال آن را گردون نکرده بود قیاس

سپاه آن را گیتی ندیده بود کران

نه در دیارش بادی وزیده از اسلام

نه در زمینش بویی رسیده از ایمان

چو رأیت ملک آن جایگاه سایه فکند

زنای موکب عالی بخاست بانگ و فغان

سری نبود که آنرا نبود هوش وخرد

تنی نماند که آن را نخست جان و روان

خدای عزوجل نصرتیش داد که چرخ

به خسروان گذشته نداده بود نشان

هزار بتکده هر یک هزار ساله فزون

سپاه خسرو کردش به یک زمان ویران

دگر فتوح ملک یاد چون توانم کرد

که عاجزست ز اوصاف او بنان و بیان

بگویم اکنون زان جمله مختصر لختی

که نیست قادر اندیشه در تمامی آن

ز فتح بودیه گرده یکی به نظم آرم

حقیقتست که افزون شود ز صد دیوان

عمر چو دید که آمد سپاه خسرو شرق

بتاب آتش سوزان و زور باد وزان

ز گرد ایشان خورشید و ماه گشته سیاه

ز بار ایشان ماهی و گاو گشته گران

در آب جست چو ماهی از آنکه دانست او

که تیغ خسرو مرگست و رست ازو نتوان

ز بهر جنگ ملک مرکبان چوبین ساخت

نهنگ وار در افکندشان به آب روان

نشسته در شکم هر یکی دویست سوار

به زیر ایشان آن مرکبان بر آب سنان

بر آب کشتی خسرو روان چو کشتی نوح

زمین گرفته ز شمشیر تیز او طوفان

چو شد زمانی اندر میان آب حسام

فروخت آتشی از خون و جان شرار و دخان

در آب غرق عمر با سپاه چون فرعون

ملک مظفر گشته چو موسی عمران

عدو شکسته و سحرش همه فرو خورده

به دست شاه جهان آن حسام چون ثعبان

ز فتح غور و ز حال محمد علاش

چه شرح دانم دادن به صد هزار زبان

چو کوه ثهلان آسوده بود از جنبش

چو چرخ گردان بی باک بود از حدثان

نه از فراخی پهنای او برون شده باد

نه بر بلندی بالای او زده باران

چو قصد کرد به پیکار رزم او خسرو

چو حلقه بست سپه گرد آن حصار کلان

ز بس که خون راند آنجا سپاه خسرو گشت

جبال غور همه پر شقایق نعمان

نه دیر دیدند او را سراییان ملک

به پالهنگ کشان پیش خسرو ایران

خدای داند تا از خزانه های ملوک

از آن حصار چه برداشت شهریار جهان

زهی به دولت ملک تو چرخ کرد زمین

زهی به نصرت و فتح تو دهر کرده ضمان

نه بی رضای تو اختر همی کند تأثیر

نه بی هوای تو گردون همی کند دوران

کدام کار که رایج نبودت از گردون

کدام کام که حاصل نگشتت از یزدان

کدام شاه است از شاهزادگان بزرگ

که او نبوسید آن فر خجسته شادروان

همیشه تا بود اندر زمین ضیا و ظلام

همیشه تا رسد اندر جهان بهار و خزان

چو آفتاب بتاب و چو نوبهار بخند

چو روزگار بگرد و چو کوهسار بمان

به بزم بنده نواز و به رزم خسرو بند

به جود گیتی بخش و به تیغ ملک ستان

خدای عزوجل مستجاب گرداناد

به خیر دعوت مسعود سعد بن سلمان