قصاید محتشم کاشانی

نفیر مرغ سحر خوان چو شد بلندنوا

پرید زاغ شب از روی بیضهٔ بیضا

طلایه‌دار سپاه حبش که بود قمر

ربود رنگ ز رویش خروج شاه ختا

سوار یک تنه چین دواسبه تاخت چنان

که خیل زنگ شد از باد او به باد فنا

گریخت گاو شب از شیر بیشهٔ مشرق

وز آن گریز برآمد ز خامشان غزا

غراب شب که سحر شد کلاغ ابیض بال

عقاب خور ز سرش پوست کند از استیلا

هزار چشم ز انجم گشوده بود هنوز

که برد دزد سحر خال شب ز روی هوا

چو صبح بر محک شب کشیده شد زرمهر

به یکدم آن سیه آیینه گشت غرق جلا

ریاض چرخ ز انجم شکوفهٔ نارنج

چو ریخت در دو نفس شد برش ریاض آرا

ترنج دافع صفراست وین عجب که نبرد

ترنج مهر ز طبع جهان به جز سودا

به روی تختهٔ افلاک چون ز مهرهٔ مهر

بیاض صبح به آن طول و عرض یافت صفا

نشان میر ختن شد چنان نوشته که هیچ

نماند دوده درین کاسهٔ نگون برجا

سحر ز یوسف گم‌گشته پیرهن چو نمود

ز مهر دیدهٔ یعقوب دهر شد بینا

ز صبح سینه صافی نمود ماهی شب

که روی یونس خورشید بود ازو پیدا

گلیم تیره فرعون شب در آب انداخت

ید کلیم کزو یافت بر و بحر ضیا

گشود شب در صندوق آبنوس از صبح

وز آن نمود زری سکه‌اش به نام خدا

اگر نه سکه به نام خدا بر او بودی

چنین روان نشدی در بسیط ارض و سما

چه سکه است بر این زر که نیستش کاری

بکار خانه تغییر تا به روز جزا

چه داور است جهان را که سکهٔ خانهٔ اوست

رواق چرخ پرانجم به آن شکوه و بها

چه کردگار ستائیست این خموش ای نطق

بوادی به ازین کن روان سمند ثنا

زری که در خور آئین پادشاهی اوست

به جنب او زر مهر است کم ز سیم بها

زهی به ذات جلیلی که برقد صفتش

قصیر مانده لباس فصاحت فصحا

زهی به وجه جمیلی که شخص معرفتش

به صد حجاب کند جلوه پیش ذهن و ذکا

کشنده طبقات نه آسمان برهم

بهر یک از جهتی سیر مختلف فرما

برآورنده ز شرق و فرو برنده به غرب

لوای زرکش خورشید هر صباح و مسا

فزون کننده و کاهنده قمر به مرور

ره حساب شهور و سنین به خلق نما

به امتزاج عناصر ز عالی و سافل

وجود بخش خلایق ز اسفل و اعلا

به دست قابلی محرمان خلوت قرب

جمیله شاهد اعجاز را جمال آرا

برون کشنده حوا ز پهلوی آدم

خمیر مایهٔ ده نسل آدم از حوا

برنده بر فلک ادریس را و بر تن او

برنده رخت اقامت به قامت دنیا

نقاب بند ز طوفان به چهرهٔ عالم

به استغاثهٔ نوح از تنور چشمه گشا

ز قوم هود که یک نیمه در زمین رفتند

درو کننده نیمی دگر به داس صبا

ز سنگ خاره برون آورنده ناقه

دعای بندهٔ صالح شنو به سمع رضا

حرارت از دل آتش ستان برای خلیل

اثر ز دست مؤثر به دست صنع ربا

روان کننده به هنگام ذبح اسماعیل

بشیر حکم که گردد برندهٔ نابرا

برآورنده به عیوق شهر مردم لوط

نگون کننده ز وارونه رائی فسقی

لباس باصره پوشان بدیدهٔ یعقوب

ز بوی پیرهن یوسف فرشته لقا

بطی خشک و تر الیاس و خضر را چو ملک

ز خلق خاکی و آبی کننده مستثنی

عطا کننده به او وعدهٔ بعید به موت

بقا دهنده به این تا قریب صبح جزا

به بانگ صیحه روح‌الامین ز قوم شعیب

دهنده خرمن جانها به تند باد فنا

قوی کنندهٔ دست کلیم لجه شکاف

روان کنندهٔ احکام وی به چوب و عصا

در آب کوچه پدید آورنده از هر سو

به محض صنع مشبک کننده دریا

درآورنده موسی ز گرد راه به بحر

روان کنندهٔ فرعون مدبرش ز قفا

ز انتقام به زاری کشنده فرعون

وز التفات به ساحل کشنده موسی

به بطن حوت مقید کنندهٔ یونس

به جرم سرکشی از قوم مبتلا به بلا

دگر به لطف ز قید جسد گداز چنان

گرفته دست امید افکننده‌اش به عرا

به مال و ملک و باولاد و عترت ایوب

زننده برق فنا وز قفا دهندهٔ بقا

مزاج موم به آهن ده از ید داود

به زیر ران سلیمان ستور کش ز صبا

به عهد شیب ز همخوابه عقیم‌الطبع

به حضرت زکریا دهنده یحیا

ز ابر صلب بشر قطره ناچکانیده

صدف گران کن مریم ز گوهر عیسا

به یک اشاره ز انگشت آفتاب رسل

محمد عربی شاه یثرب و بطحا

شکاف در قمر افکن به آسمان بلند

به دهر غلغله افکن ز بانگ و اعجبا

مزاج آتش سوزنده را رماننده

ز قصد موی دلاویز بوی آن مولا

برای گفتن تسبیح خویش در کف وی

زبان دهنده و ناطق کننده حصبا

بذئب و ضب سخن آموز کز نبوت او

خبر دهنده به ناقاتلان آن دعوا

ز دشت سوی وی اشجار را دواننده

که ستر خویش کند آن یگانه دو سرا

مکان دهندهٔ آن مهر منجلی در غار

کشان ز تار عناکب بر او نقاب خفا

سر نیاز غضنفر نهنده بر ره عجز

بر کمینه محبش به کوری اعدا

به دست خادم وی چوبی از ارادهٔ او

بدل کننده به شمع منیر شعشعه زا

گه از میان دو انگشت معجز آثارش

به آب مرحمت آتش فشان مسرب‌ها

گه از کفش به طعام قلیل بخشنده

کفایتی که به خلق کثیر کرده وفا

هم از سحاب برد سایبان فرازنده

هم از تنش نرساننده سایه بر غبرا

برآورنده ز حنانه دور ازو ناله

چو تکیه‌گاه دگر شد ز منبرش پیدا

زبان به بره بریان دهنده تا نشود

ز شکر انا املح دهان به زهر آلا

لبن کش از بز پستان اثر ندیده ز شیر

به یمن مس سر انگشت آن طلم گشا

کننده شجر از جا برای معجز او

کننده ره سپرش سوی وی به یک ایما

دگر باره حکمش دو نیم سازنده

کشنده نیمی از آنجا و در کشنده به جا

مراجعت ده نیمی دگر به موضع خویش

که جلوه‌گر شود از هر دو وحدت اولا

به سرعتی گذراننده‌اش ز هفت سپهر

برای گفتن اسرار خود شب اسرا

که از حرارت بستر هنوز بود اثر

به خوابگه چو ز معراج شد رجوع نما

به یکدو چشم زدن ز آب چشمه دهنش

دهنده چشم رمد دیده را کمال شفا

ید مؤید حیدر علی عالی قدر

کننده در خیبر کننده در هیجا

عنان مهر ز مغرب کشنده تا نزند

نماز کامل او خیمه در فضای قضا

سخن به گوش رسان وی از زبان زمین

شب وقوع زفافش به بهترین نسا

پی جواب حسن در سؤال ابن اخی

به نطق ضبی زبان بسته را لسان آرا

غزاله را بندائی روان کننده ز دشت

به مسجد از پی تسکین سیدالشهدا

تکلم از حجرالاسود آورنده به فعل

به استغاثه سجاد آن محیط بکا

به باقر از لغت گرگ آگهاننده

حقیقت مرض جفت وی برای دوا

دهنده از دم صادق به چار طیر قتیل

حیات نو که خلیل این چنین نمود احیا

به آب چاه نداده که دلو افتاده

پی طهارت کاظم ز ته برد بالا

به شیر پرده حوالت کن هلاک عدو

پی رضای امام امم علی رضا

به محه‌ای ثمرتر ز نخل خشگ رسان

ز فیض آب وضوی تقی شد اتقا

صفای جان صعالیک ده ز حور و قصور

برغم باز رهان نقی در آن ماوا

به صیقل سر انگشت نور بخش ز کی

برون ز دیده اعمی برنده رنگ عما

هزار ساله شرافت به مهد مستی بخش

ز مهدی آن مه غایب به غیبت کبرا

ز نور مخفی او تا به انقراض جهان

فروغ ده به چراغ بقیه دنیا

در التفات نهانی به این اجله دین

که حصر معجزشان نیست کم ز حصر و حصا

اگر نه طی مباحث شود چگونه بود

به قدر شاهد معنی لباس لفظ رسا

درین قصیده که سر رشتهٔ کلام کشید

به یک خزانه گهر جمله ناگزیر احصا

ملول اگر نشدی باش مستمع که کنم

قصیده‌ای دگر از بحر معرفت انشاء

گرت هواست که دایم درین وسیع فضا

بود قضا به رضایت بده رضا به قضا

هوا بهر چه رضا ده شود مشو راضی

خدا بهر چه نه راضی بود مباش رضا

مریض جهلی از آن کت هوس بود نشکیب

که جز غذای مضر نیست مرضی مرضا

نشان رخصت عیشت نویسد ارشه دل

طلب نمای ز دستور عقل هم امضا

بگرد مفسد مسری مرض مرو که مدام

مریض مهر الهیست را ده مرضا

ز صولت صمدی باش همچو بید ز باد

مدام رعشه بر اندام و لرزه بر اعضا

چو بی گمان اجلت می‌رسد تو آب کسی

رضا نجسته مخور بر امید استرضا

مساز شعبده با آن که قدرتش هر شام

شکسته در کله چرخ بیضهٔ بیضا

چنان به خلق به آهستگی بزی که زند

فرشته بر تو برین بام چرخ کوس وفا

ز شش جهت نکشی دردسر اگر نکشی

نفس مبند درین هفت گنبد مینا

فراز قاف قناعت گر آشیان سازی

فروتنی نکشد پشه تو از عنقا

مباش عاشق افراط و مایل تفریط

کزین دو خصلت بد خسروان شوند گدا

نکوترین صور در معاشت از کم و بیش

توسطت که بخیرالامور اوسطها

ولی ز خرج تو گر بحر و بر شود بهتر

که قطره‌ای ز کف ممسکت شود دریا

گه سخا مکن ابرو ترش ز عادت کبر

تو چون حلاوه فروشی مباش سرکه نما

اگر نهی قدمی بی‌رضا دوست بنه

هزار بار جبین بر زمین به استعفا

به آب حلم بشو روی تابناک غضب

چو آتش تو نیاید به هیچ رو اطفا

به هیچ خلوتی از روی راز خلق مشو

نقابکش که محال است در زمانه خلا

به باغ روی کسی کز محرمات بود

چو محرمان مبر آهوی چشم را به چرا

مگرد گرد عروس جهان به خاطر جمع

که او عقیم نما جادوئیست تفرقه‌زا

به پای نفس جنون پیشه بند محکم نه

که این سرآمد دیوانه‌ایست سلسله خا

نظر به پوش ز خوان طمع که مائده‌ایست

پر از گرسنه ربا طعمه‌های جوع فزا

به دست صبر ز خالق نعیم باقی گیر

بخوان خلق بنانی مشو بنان آلا

به نفس بانگ زنان آگهش کن ازو یلی

که کس بر آن نکند غیر بانک واویلا

بگرد قلعهٔ دین آن‌چنان حصاری بند

که عاجز آید از آن صد هزار قلعه گشا

به تازیانه همت براق سان برسان

کمیت نفس به میدان عالم بالا

برای عزم تو زین بسته‌اند بر فرسی

که هست غاشیه‌اش چرخ را کتف فرسا

تو پای خود به رکابی رسان که چون مه نو

بود بنعل سمندت فرشته ناصیه سا

فکن گذار به جائی که نعل اگر فکند

تکاور تو مکرر شود هلال سما

گرت هواست ز شاخ بلند گل چیدن

مکش ز زیر قدم بوته‌های خار جفا

دلیر باش که صبرآزمائی است غرض

تو را چو بر سر خوان بلا زنند صلا

به درد کو مرض خود که درد چاربریست

به داغ سوزنشان و به زخم ریش دوا

چو گیردت تب شهوت به نیش نهی بزن

رگ هوس که بود فصد ماحی حما

بکوش کز چمن تن چو مرغ روح پرد

رسد ز سیر ریاض دگر به برگ و نوا

ازین منازل اسفل چنان گذر که شود

نزول گاه تو این طرفه غرفهٔ اعلا

نه آن چنان که قدم زین سرا نهی چو برون

کنی سرای دگر را ز نوحه نوحه‌سرا

متاز در عقب عیش دنیوی که هم اوست

برندهٔ تو بسوی عقوبت عقبا

چه حرص معصیت این که هیچ صید گنه

نمی‌شود ز کمند تعلق تو رها

به مشرب تو چنان شربت حرام خوش است

که شرب آب به طبع مریض استسقا

ز نشه‌های جزا غافلی و میسازی

مفرح گنه خویش را تمام اجزا

فغان از آن که شود نشهٔ بقا آخر

دمند بهر جزا صور نشهٔ اخرا

تو با بضاعتی از طاعت ریائی خویش

کزان کننده معاذالله ار رسد به سزا

چنان خجل ز احد سر برآوری ز لحد

که بیشتر کنی از حشر دوزخ استدعا

چو از عدم بوجود آمدی خطا پیشه

اگر به خطه اولا روی بود اولی

نعوذبالله اگر خود ز بیشه امروز

کنند بهر تو آماده توشهٔ فردا

کلاه ترک به دست نصیحتت بر سر

چنان نهم که تو را یک سر است و صد سودا

سر و کلاه عجب گر به باد بر ندهی

که چون حباب هوا در سری و سر به هوا

ریای محضی و محض ریا و هر عملی

که بی‌ریاست به کیش تو باطل است و هبا

اگر برابر مردم به طاعتی مشغول

نماز مغربت ار طول می‌کشد به عشا

و گر نمی‌کنی از نقص دین نماز تمام

نگشته در ته پای تو گرم روی روا

عبارت تو به شکل نخست بدشکلی است

پی فریب به رخ بسته به رقع زیبا

به صورت دوم آن زشت روی بی‌شرم است

که خویش را کند از پرده افکنی رسوا

به هیچ فعل دنی ننگرم ز افعالت

که نایدم به نظر دیگری از آن ادنا

دو روز اگر ملک از آب و نان کند منعت

نه وعده‌ای ز عطا و نه مژده‌ای ز سخا

نه آن خطر که اگر داد اکل و شرب دهی

به خلوتی که تو دانی از آن شود دانا

ز بس که خوف بری از سیاست قروقش

ز بس کزو بودت بیم در خلا و ملا

به آب لب نکنی تر زتاب اگر سوزی

بنان بنان ننهی گر شوی ز ضعف دوتا

ولی ز فعلی اگر آفریدگار ملوک

دهد به منع تو فرمان به وعده‌های عطا

تو را ز دست نیامد که در شب دیجور

به حیله جنبش موئی ازو کنی اخفا

ز شیشه‌های هوس از شراب کم حذری

ز بس که پر بودت کاسهٔ سر شیدا

چنان قروق شکن او شوی که پای نهد

به سبزه پدر خویش طفل ناپروا

چنین شعاری و اسلام شرم دار ای نفس

اگر رسی به جزا وای بر تو روز جزا

دگر به بزم شه اندر سلوک خویش نگر

ببین که طاعت او می‌کنی چگونه ادا

که موی بر بدنت از ادب نمی‌جنبد

مگر بر رعشه ز خوف وی وز فرط حیا

به صد هزار تعشق به جای می‌آری

هزار حکم اگر بر تو می‌کند اجرا

چو برگ بید زبانت ز بیم می‌لرزد

به عرض حاجتی از خود چو میشوی گویا

به آن شهی که شهان آفریدگان ویند

چو در نماز سخن می‌کنی صباح و مسا

ببین که صد یک آن بیم هست در دل تو

به آن ادب نفسی می‌شوی نفس پیما

به خویش هست گمانت که هرگز آن خدمت

ملول ناشده آورده‌ای تمام به جا

اگر بساط ریائی نبوده گسترده

ز سرعتت متمیز شدست دست از پا

از بن شعار تو صد ره صنم پرستی به

که با ملک به خلوصی و با خدا به ریا

روایت است که عبدالله مبارک داشت

هوای سرو قدی از بتان مه سیما

شبی که بود چنان برف از آسمان باران

که بر عباد پس از توبهٔ رحمت مولا

شبی که استره آبدار سرما بود

به دست باد ز رخسار مرد موی ربا

به پای منظر وی آنقدر به پای استاد

که شد بلند ز هر سو ندای حی علی

گمان به بانگ عشا برده بود تا در دید

رسانده بود به عیوق شاه صبح لوا

ز جان غریو برآورد و بانگ زد بر نفس

که ای ز بوالهوسی ننگ کافر و ترسا

گر از شبی دو نفس می‌کنی به طاعت صرف

نمی‌شوی نفس نفس را سکون فرما

هلاک سوره کوچکتری که زود ترک

ز امر حق بگریزی چو مجرم از ایذا

ور آیدت به زبان سوره قریب به طول

به آن رسد که کنی از ملال جبه قبا

ز شام تا سحر امشب برای بی‌خبری

ستاده‌ای نه ز سر باخبر نه از سرما

عجب‌تر آن که شبی رفته و تو یک ساعت

خیال کرده‌ای از شغل عشق وسوسه‌زا

به گفت این وره قبلهٔ حقیقی جست

نشان حسن ازل را به چشم سر جویا

بسی نرفت که دیدند خفته در چمنش

مگس نموده بر او از جوانب استیلا

گرفته ماری از اخلاص نرگسی به دهن

ز بس ملاحظه او را مگس پران ز قفا

تو هم اگر به خود افتی ز کوی بوالهوسی

شوی رهی و کنی دامن مجاز رها

تو هم به شهد حقیقت اگر لب آلائی

کند هوای مگس رانی تو بال هما

در آخر سخن ای نطق بهره‌ای برسان

به آن بهار هوس زان نصیحت عظما

الا یگانه جگرگوشه کز تو دارد و بس

فروغ نسل محقر چراغ دودهٔ ما

ایا نتیجهٔ آمال کز برادر من

تو مانده‌ای به من اندر امل سرای بقا

به نفس اگرچه خطائی که در نصایح تند

ز روی قصد تو بودی مخاطبش همه جا

بیا که ختم نصیحت کنم به حرف دگر

به شرط آن که به سمع رضا کنی اصغا

قدم نهاده‌ای اندر رهی که وادی امن

دروست منحصر اندر منازل اولا

به قطع پانزدهم منزلی در آن وادی

که بر تو نیست گرفتی ز کج روی قطعا

ز چار منزل دیگر چو بگذری و کنی

به باج خانهٔ تکلیف خیمه‌ها برپا

وزان تجارت کم مدت سبک مایه

اثر ز سود و زیان عمل شود پیدا

پی حساب تو خواهند طرح کرد به حکم

محرران فصول عمل مفصل‌ها

که گر خوری لب نانی بر آن شود مرقوم

و گر کشی دم آبی در آن بود مجرا

غرض همین که چو فارغ شوی ز شغل و عمل

تو را به فاضل و باقی دهند اجر و جزا

پس از تو گر عملی سر زند که به نشود

به فاضلت قلم کاتبان لسان فرسا

نه به بود که ز باقی به قیدهای الیم

تن الم زده فرسایدت هلال آسا

جزای بد عملی نیست تازیانه و چوب

که سوز آن بود امروز به شود فردا

جزای بد عملی تابه ایست تابیده

تن تو ماهی آن تابه خالدا ابدا

نه آنقدر ز مکافات می‌دهم بیمت

که بندی از رخ رحمت به یاس چشم رجا

نه آنقدر دلت از عفو می‌کنم ایمن

که کم زند در طوف دل تو خوف خدا

به صد ثواب ازو گر چه ایمنی غلط است

به صد هزار خطا ناامیدیست خطا

کسی که سجدهٔ او نارواست در کیشش

هزار باره ازو حاجتش شده است روا

تو کز سعادت اسلام بهره‌ای داری

عجب که تشنه روی از کنار بحر عطا

گناه بندهٔ نادم ز فعل نامرضی

اگر بزرگ‌تر از عالم است و مافیها

فتد به معرض عفو غفور چون شوید

به آب توجه رخ معصیت کمای رضا

ولی بدان که گناه و خطای توبه پذیر

ز غیر حق خدا خارج است و مستثنا

چو یافت موعظه اتمام سعی کن که تمام

بیاد داری و آری تمام عمر به جا

کشی هزار زیان گر یکی ازین سخنان

رود زیاد تو تا وقت رفتن از دنیا

به قصد تزکیه نفست از نصیحت و پند

چو گشت خاتمه یاب این قصیدهٔ عزا

به عهد کردم از آن ذکر دایمش تاریخ

که دایم این بودت ذکر در خلا و ملا

دگر تو دانی و رایت که رایت فکرت

بلند شد به مناجات حی بی‌همتا

بزرگوار خدایا که ذات بی‌چونت

که بسته عالمیان را زبان ز چون و چرا

به کنز مخفیت آن شاهد نهفته جمال

که تا ابد نکند جلوه بر دل عرفا

به اسم اعظمت آن گنج بی‌نشان که اگر

فتد به دست نهد غیر پا بکوی فنا

به آن گروه که از انقیاد فرمانت

به جنس خاک نکردند از سجود ابا

به انبیای اولوالعزم خاصه پاد شهی

که راند رخش عزیمت بر اوج او ادنا

به اولیای ذوالحزم خاصه کراری

که بر تو نقد بقا می‌فشاند روز دغا

بلابه لب لبیک گوی کعبه روان

به کعبه و عرفات و به مشعر و به منا

به مجرمان پشیمان که از حیا سوزند

اگر کنند سر از بهر معذرت بالا

به تائبان موفق که در رسند به عفو

ز گفت شان چو ظلمنا رسد به انفسنا

به بیگناهی زندانیان شحنهٔ عشق

به بی‌نشانی سرگشتگان دشت بلا

به پاکدامنی عاشقان عصمت دوست

که جیب خاطرشان کم کشیده دست هوا

به گریه‌های زمان غریو خیز وداع

که سنگ را اثر آن درآورد به بکا

به آب چشم یتیمان چهره گرد آلود

که تاب دیدنشان ناورد دل خارا

به بی‌زبانی طفلان مضطرب در مهد

که دردشان نپذیرد ز نطق بسته دوا

به مادران جگرگوشه در نظر مرده

که از فلک گذرانند بانگ واولدا

به آن کثیر عیالان بینوا که مدام

خیال بیع مصلی کنند و رهن ردا

بسوز قافله مبتلا به غارت جان

که آهشان نگذارد گیاه در صحرا

به درد پرد گیانی که دست حادثه‌شان

کشد ز هودج عصمت برون به ظلم و جفا

به طول طاعت ترسندگان ز صبح نشور

که روی خواب نبینند در شب یلدا

به غازیان مجاهد که در تکاور شوق

کنند جان خود از بهر نصرت تو فدا

بهر چه نزد تو دارد نشان خیر و بهی

بهر که پیش تو از اهل عزتست و بها

که چون لوای شفاعت نهی به دوش نبی

دوانی اهل گنه را به ظل آل عبا

چنان کنی که شود محتشم طفیل همه

یکی ز سایه نشینان آن خجسته لوا

که جرم کافر صد ساله می‌توان بخشید

به یک شفاعت او یا رسول اشفعنا

ناگهان بر گرد بخت ملک سر از مهد خواب

چشم تا میزد جهان بر هم برآمد آفتاب

آفتاب مشرق دولت که باشد نوربخش

شرق و غرب و بحر و بر را گر فرو گیرد سحاب

آفتاب مطلع رفعت که خواهد قرص مهر

بهر خود شکل هلالی تا شود او را رکاب

والی یم دل ولی سلطان که در دوران او

دفتر احسان حاتم را سراسر برد آب

داور دارا حشم دریا کف صاحب کرم

سرور بیضا علم گردنکش گردون جناب

بر سمند سخت سم گردافکنان لشگرش

لرزه در گورافکنان رستم و افراسیاب

می‌شود سیماب وش پنهان ز بیم ار می‌جهد

از کمان چرخ بی‌فرمان او تیر شهاب

بر زبردستان کند گر زیر دستان را دلیر

از عقاب و صعوه خیزد بانک و زنهار از عقاب

باد پروازش کند گوی زمین را بی‌سکون

گر نویسد بر پر خود آیت عونش ذباب

عنکبوتی را کند گر تقویت بالا کشد

چون شترکش گاو ماهی را به زنجیر لعاب

ناظران را نسخهٔ ایام می‌شد ذات او

نسخهٔ‌های آفرینش یافت صد بار انتخاب

پر شود در روز روشن عالم از خفاش ظلم

آفتاب عدلش ار یکدم بماند در نقاب

امتیاز بزم سلطانیش این بس کاندران

خون بدخواهش شرابست و دل خصمش کباب

گنج تمکینش که پا افشرده بر جا همچو کوه

باشد اندر خانه خود گر شود عالم خراب

اتفاق افتد ملک را صحبت مرغا بیان

آتش قهرش گر آید بر زمین در التهاب

ای ز رفعت سروران دهر را صاحب رئوس

وی ز شوکت گردنان ملک را مالک رقاب

یک سر مو کم شمردن یک جهان بی‌دانشی است

کامکاری چون تو را از خسروان کامیاب

کاسه‌های هفت دریا از کف در پاش تو

خالیند و سرنگون و باد در کف چون حباب

انتقامت پای پیچیده است در دامان صبر

بخششت سر کرده بیرون از گریبان شتاب

خاطر خصم تو را تسکین توان دادن ز خوف

گر توان بردن برون از طبع سیماب اضطراب

از ثبات خیمه‌گاه دشمن آرا که نه ای

روی دریا نیست پر از خیمه‌های بی‌طناب

تا عنان برتافتی زین بلده سرگردان شدند

چون سگ گم کرده صاحب صد گروه از شیخ شاب

منت ایزد را که آب رفته باز آمد به جو

و آمد از هر گلبنی بیرون به جای گل گلاب

کارهای خام یعنی پخته گردیدند و صبر

غوره را انگور کرد انگور را می‌های ناب

وان دعاها را که بد پای اجابت در وحل

یافت چون فرصت محل گشتند یک یک مستجاب

ای تو را هر راست پیمانی به ملکی در گرو

وی ترا هر لطف پنهانی به جائی در حساب

رخت عالم گشته بیش از حدتر از باران ظلم

آفتاب عالمی زین بیش به سر عالم به تاب

تا سمر گردی به اعجاز مسیحائی بریز

شربت لطفی به کام زهر نوشان عتاب

محتشم در پاس این دولت که بادا لم‌یزل

دعوتی کز حق گذاری کرده بی‌ریب ارتکاب

از کسی جز وی نمی‌آید که شب بیداریش

آشنائی برده بیرون از مزاج چشم و خواب

تا شهان را ملک گردد منقلب دل مضطرب

ای ز شاهان کم نه کشور داریت در هیچ باب

تا محل کر و فر صور بادا مطمئن

خاطرت از اضطراب کشوری از انقلاب

سرورا ادعیه‌ات تا برسانم به نصاب

از دعا هر نفسم نقش جدیدیست بر آب

سپه ادعیه‌ام روی فلک می‌گیرد

تا تو را می‌رسد از روی زمین پا به رکاب

آنچنانست دلم بهر تو از ادعیه گرم

که فلک از نفسم می‌شنود بوی کباب

می‌کنم هر سو مویت به دعائی پیوند

من که پیوند بر دیدهٔ خویشم از خواب

کرده‌ای داعیهٔ حرب و حصارت شده است

آن قدر ادعیه کافزون ز شمار است و حساب

از که از گوشه‌نشینی که به بیداری کرد

چشم خود را تبه از بهر تو در عین شباب

بهر خود خصمت اگر قلعهٔ آهن سازد

عنکبوتیست که بر خود تند از لعب لعاب

ای گزین طیر همایون که درین طرفه چمن

شاهبازی تو و بدخواه سیه بخت غراب

بادی از جنبش شهبال تو می‌باید و بس

که شود در صف هیجا سپه آشوب ذباب

بال بگشای که از گلشن روم آمده‌اند

فوجی از صعوه به صباغی چنگال عقاب

این مثل ورد زبانهاست که دیر آوردست

هست یعنی رهی از صوب تامل به صواب

کار چون هست به هنگامی و وقتی موقوف

چه تقدم چه تاخر چه تانی چه شتاب

تیر و شمشیر شوند از عمل خود معزول

در سپاهی که نگاهی کنی از عین عتاب

ذره ذره مگر از آتش غم افروزی

ورنه اجرام بر افلاک بسوزند ز تاب

موج بحر غضبت خیمه و خر گاه عدو

عنقریب است که آورده فرو همچو حباب

محتشم دعوت خود کن یزک لشگر و ساز

خانهٔ دشمن خان پیشتر از حرب خراب

جهان جهان دگر شد چو گشت زینت یاب

ز شهسوار بلند اختر هلال رکاب

زمان زمان دگر گشت چون رواج گرفت

ز شهریار فلک مسند رفیع جناب

سپهر طرح نسق ریخت چون مهم جهان

نصیب شد که رسد زان جهانستان به نصاب

بزرگ حوصلهٔ محراب بیک دریادل

که ابر همت او می‌دهد به دریا آب

مبارزی که چو تیعش علم شود در رزم

سپر ز واهمه در سر کشد فلک ز سحاب

تهمتنی که ز آشوب صیت رستمیش

گرفته تربت رستم طبیعت سیماب

اگر ز روی عتاب اندر آسمان نگرد

کند مهابت او آفتاب را مهتاب

و گر ز عین عنایت نظر کند به زمین

به آب خضر مبدل شود تراب سراب

رسیده حسن سکوتش به آنکه آموزند

ز داب او همه شاهان و خسروان آداب

مفاخرند به عهدش لیالی و ایام

مباهیند به ذاتش اسامی و القاب

چو سر به دعوی مالک رقابی افرازد

نهند گردن تسلیم مالکان رقاب

جهان نهفته ز اعمی نباشد ار باشد

جمال او به دل آفتاب عالمتاب

فروغ سلطنت او فرو گرفته جهان

هنوز اگرچه نهان است در نقاب حجاب

گشوده بر رخ عزمش زمانه صد در فتح

نکرده سلطنت او هنوز فتح‌الباب

به ناز گام به ره می‌نهد تصرف او

اگر چه سلطنت افتاده در پیش بشتاب

بسی نمانده که در چار رکن دهر کنند

خلایق دو جهان سجده پیش یک محراب

در آن امور که باشد قضا تقاضائی

قدر چکار کند جز تهیهٔ اسباب

ز آسمان به زمین سیم و زر شود باران

محیط همت او آب اگر دهد به سحاب

درنده بغل و دامن است آن زر و سیم

که سایلان درش می‌برند از همه باب

فلک اگر به در او رود بزر چیدن

کند ز ننگ زر آفتاب را پرتاب

سپهر منزلتا به هر عذر تقصیری

عریضه‌ایست رهی را به خدمت نواب

دمی کز آمدن موکب سبک جنبش

شد این زمین چو سپهر از نجوم زینت یاب

من فتاده بی‌قدرت گران حرکت

که پای جنبشم از بخت خفته بود به خواب

به علت دگرم نیز عذر لنگی بود

که بسته بود رهم را بر آن خجسته جناب

اگر چه خسته و بیمار آمدن بدرت

نبود نزد خرد خارج از طریق صواب

ولی ز غایت آزار بود در جنبش

ز جزو جزو تنم موجب هزار عذاب

کز آفت تف تابنده بودم اندر تب

وز آتش تب سوزنده بودم اندر تاب

کنون که شعلهٔ تب اندکی شکسته فرو

بهانه را چو مرض داده‌ام به حکم جواب

شود گر از عقب عذر باز کاهلی

ز محتشم به گناه اعتراف و از تو عقاب

همیشه تا خرد اندر حساب مدت عمر

به شام شیب رساند سخن ز صبح شباب

ز طول عهد سر از جیب شیب برنکند

حساب مدت عمر تو تا به روز حساب

جهان جهان دگر شد چو گشت زینت یاب

ز شهسوار بلند اختر هلال رکاب

زمان زمان دگر گشت چون رواج گرفت

ز شهریار فلک مسند رفیع جناب

سپهر طرح نسق ریخت چون مهم جهان

نصیب شد که رسد زان جهانستان به نصاب

بزرگ حوصلهٔ محراب بیک دریادل

که ابر همت او می‌دهد به دریا آب

مبارزی که چو تیعش علم شود در رزم

سپر ز واهمه در سر کشد فلک ز سحاب

تهمتنی که ز آشوب صیت رستمیش

گرفته تربت رستم طبیعت سیماب

اگر ز روی عتاب اندر آسمان نگرد

کند مهابت او آفتاب را مهتاب

و گر ز عین عنایت نظر کند به زمین

به آب خضر مبدل شود تراب سراب

رسیده حسن سکوتش به آنکه آموزند

ز داب او همه شاهان و خسروان آداب

مفاخرند به عهدش لیالی و ایام

مباهیند به ذاتش اسامی و القاب

چو سر به دعوی مالک رقابی افرازد

نهند گردن تسلیم مالکان رقاب

جهان نهفته ز اعمی نباشد ار باشد

جمال او به دل آفتاب عالمتاب

فروغ سلطنت او فرو گرفته جهان

هنوز اگرچه نهان است در نقاب حجاب

گشوده بر رخ عزمش زمانه صد در فتح

نکرده سلطنت او هنوز فتح‌الباب

به ناز گام به ره می‌نهد تصرف او

اگر چه سلطنت افتاده در پیش بشتاب

بسی نمانده که در چار رکن دهر کنند

خلایق دو جهان سجده پیش یک محراب

در آن امور که باشد قضا تقاضائی

قدر چکار کند جز تهیهٔ اسباب

ز آسمان به زمین سیم و زر شود باران

محیط همت او آب اگر دهد به سحاب

درنده بغل و دامن است آن زر و سیم

که سایلان درش می‌برند از همه باب

فلک اگر به در او رود بزر چیدن

کند ز ننگ زر آفتاب را پرتاب

سپهر منزلتا به هر عذر تقصیری

عریضه‌ایست رهی را به خدمت نواب

دمی کز آمدن موکب سبک جنبش

شد این زمین چو سپهر از نجوم زینت یاب

من فتاده بی‌قدرت گران حرکت

که پای جنبشم از بخت خفته بود به خواب

به علت دگرم نیز عذر لنگی بود

که بسته بود رهم را بر آن خجسته جناب

اگر چه خسته و بیمار آمدن بدرت

نبود نزد خرد خارج از طریق صواب

ولی ز غایت آزار بود در جنبش

ز جزو جزو تنم موجب هزار عذاب

کز آفت تف تابنده بودم اندر تب

وز آتش تب سوزنده بودم اندر تاب

کنون که شعلهٔ تب اندکی شکسته فرو

بهانه را چو مرض داده‌ام به حکم جواب

شود گر از عقب عذر باز کاهلی

ز محتشم به گناه اعتراف و از تو عقاب

همیشه تا خرد اندر حساب مدت عمر

به شام شیب رساند سخن ز صبح شباب

ز طول عهد سر از جیب شیب برنکند

حساب مدت عمر تو تا به روز حساب

چو گل ز صد طرفم چاک در گریبانست

نهال گلشن دردم من این گل آنست

من شکسته دل آن غنچه‌ام که پیرهنم

چو لالهٔ سرخ ز خوناب داغ پنهان است

گلی ز باغ جهان بهر من شکفت کزان

چو عندلیب مرا صد هزار افغانست

غمی که داده به چندین هزار کس دوران

مرا ز گردش دوران هزار چندانست

زمانه داد گریبان من به دست بلا

ولیک تا ابدش دست من به دامان است

به بحر خون شدم از موج خیز حادثهٔ غرق

نگفت یک متنفس که این چه طوفان است

ز آه و گریهٔ من خون گریست چشم جهان

کسی نگفت که آه این چه چشم گریان است

چو شانهٔ باد سر مدعی باره فکار

کزو چه زلف بتان خاطرم پریشان است

ز بس که مست می جهل بود می‌پنداشت

که شیشهٔ دل مردم شکستن آسان است

ز کینه ساخت مراپایمال و داشت گمان

که من ز بی‌مددی مورم او سلیمان است

ولی نداشت ازینجا خبر که صاحب من

امیر عادل اعظم محمدی خان است

اسد مخافت و ضیغم شکار و لیث مصاف

که صید ارقم تیغش هزار ثعبان است

قمر وجاهت و مریخ تیغ و زهرهٔ نشاط

که داغ بندگیش بر جبین کیوان است

یگانه‌ای که درین شش دری سرای سپنج

پناه شش جهة و پشت چار ارکان است

سکندری که ز سد متین معدلتش

همیشه خانهٔ یاجوج ظلم ویران است

زهی رسیده به جائی که کبریای تو را

نه ابتدا نه نهایت نه حد نه پایان است

محیط جود تو بحریست بی‌کران که در آن

حبابها چو سپهر برین فراوان است

ز لجه کرمت قلزمیست هر قطره

چه قلزمی که در آن صد هزار عمان است

تو آفتابی و کیوان بر آستانهٔ تو

به آستین ادب خاکروب ایوان است

ز عین مرتبه ذرات خاک پای تو را

هزار مرتبه بر آفتاب رجحان است

ز ترکتاز تو بر ران آسمان مه نو

نشان تازه‌ای از زخم نعل یکران است

تن فلک هدف ناوک زره بر تست

که از ستاره بر او صد هزار پیکان است

سپهر منزلتا سرو را اگرچه مرا

هزار گونه شکایت ز دست دوران است

ولی به خوشدلی دولت ملازمتت

هزار منتم از روزگار بر جان است

به یک عطیه ز لطف تو می‌شوم قانع

که فی‌الحقیقه به از صد هزار احسان است

اجازه ده که ز احوال خویش یک دو سه حرف

ادا کنم که سزاوار سمع سلطان است

عدوی سرکش من آتشی است تیز و مرا

برای کشتن او صد دلیل و برهان است

منم که در چمن مدح حیدر کرار

همیشه بلبل طبعم هزار دستان است

سیه دلی که بود در دلش عداوت من

بسان هیمهٔ دوزخ سزاش نیران است

منم فصیح زبان عندلیب خوش نفسی

که باغ منقبت از طبع من گلستان است

منافقی که هلاک من از خدا خواهد

هلاک ساختن او رواج ایمان است

منم فدائی آل علی و مدعیم

به این که دشمن من گشته خصم ایشان است

رعایت دل من واجبست کشتن او

گناه نیست که کفارهٔ گناهان است

شعار من شب و روزست مدح حیدر و آل

گواه دعوی من کردگار دیان است

فعال خصم بدافعال من ز اول عمر

چو ظاهر است چه حاجت به شرح تبیانست

دل مکدرش از زنگ جهل خالی نیست

ولی تنش ز لباس کمال عریان است

غرور مال چنان کرده غارت دینش

که غافل از غضب شاه و قهر سلطان است

به قبض روح پلیدش فرست قورچه‌ای

کنون که قابض تمغای ملک کاشان است

که از توجه پاکان و آه غمناکان

درین دو روزه به خاک سیاه یکسان است

به او مجال حکایت مده که هر نفسش

در آستین حیل صد هزار دستان است

بزرگوارا امیرا اگرچه نظم فقیر

نه در برابر شعر ظهیر و سلمان است

ولی به تربیت روزگار در دل کان

حجر که تیرهٔ جمادیست لعل رخشان است

عروس فکرت ایشان ز فکر شاه و امیر

به جلوه آمده در حجله گاه دیوان است

اگر تو نیز به اکسیر تربیت سازی

مس وجود مرا زر درین چه نقصان است

چه محتشم به طفیل سگ تو گشت انسان

گر از سگان تو دوری کند نه انسان است

همیشه تا ز تقاضای چرخ شعبده‌باز

زمانه حادثه انگیز و دهر فتان است

ز حادثات نهان سایهٔ حمایت شاه

پناه ذات تو بادا که ظل یزدان است