افکار خبر/ آیت‌الله‌العظمی سبحانی با برشمردن دیدگاه‌های مختلف متکلمان و فلاسفه درباره تجسم اعمال، به روایتی از امام باقر(ع) اشاره کرد و گفت: سلوک واقعی در نظر گرفتن رضایت خدا در همه امور است البته این مسئله به معنای بی‌توجهی به افکار عمومی نیست.
تجسم اعمال بحث مفصلی در کلام و فلسفه است کسانی که قائل‌اند ثواب و عقاب از قبیل تجسم عمل است سه نظر دارند اول اینکه اعمال ما در این جهان دو یا سه تجلی دارد؛ گاهی با لباس دنیوی تجلی دارد و گاهی در آخرت، مثلا نماز در آخرت لباس نور دارد بنابراین تجسم چیزی جز خود عمل نیست؛ کسی که غیبت می‌کند زبانش حرکت و هتک حرمت دارد و در برزخ و آخرت همین عمل لباس دیگری دارد و بهشت و جهنم همین اعمال ما هستند.
آیت الله سبحانی عنوان کرد: شاهد بر این مسئله آیه کنز است؛ قرآن فرمود روز قیامت، خداوند کسانی را که گنج دارند و آن را برای خود ذخیره کرده و انفاق نمی‌کنند برای آنان عذاب دردناکی است؛ یعنی قرآن تاکید فرموده این عذاب، همان طلا و نقره دنیاست که بر بدن آنان داغ می‌شود.
وی ادامه داد: برخی دیگر گفته‌اند تجسم عمل به گونه دیگری است و آن اینکه در دنیا می‌کاریم و در آخرت ثمره را می چینیم و اعمال به منزله شجره در دنیاست و میوه آن در آخرت چیده می‌شود.
این مرجع تقلید بیان کرد: این دیدگاه رقیق تر از دید اول است و قول سوم قول عرفاست و می‌گویند انسان وقتی در این جهان مومن باشد نفسش پاک است و در آخرت متناسب با آن بهشت و دوزخ را می سازد یعنی نفوس طیبه سازنده بهشت و نفوس خبیثه سازنده دوزخ است.
وی ادامه داد: ما منکر دیدگاه اهل معرفت نیستیم اما قایل به انحصار هم نیستیم؛ غالب متکلمین معتقدند ثواب و عقاب از مجعولات شرعی و قراردادی است یعنی خدا با بندگان این قرارداد را نهاده است تا در مقابل کار خوب به آنان پاداش بدهد و بهترین دلیل آیه «من جاء بالحسنه فله عشر امثالها»است؛ البته ما حقی بر گردن خدا نداریم و همه جنبه تفضلی دارد.
این مفسر قرآن عنوان کرد: قایلان به استحقاق قرارداد را منکر نیستند ولی اینها استحقاق را بیان کرده و استدلال می‌کنند که عمل صالح مشقت دارد و عمل با مشقت بدون ثواب، ظلم است.
رد دلیل مکتب استحقاقی
آیت‌الله سبحانی بیان کرد: البته مکتب قراردادی استحقاقی دلیلشان باطل است، دلیل دوم آنها نیز استفاده مکرر از کلمه «اجر» در قرآن است و اجر نیز در استحقاق گفته می شود ولی اینها با منطق قرآن اشنا نیستند زیرا خدا می خواهد با بندگان از طریق ملاطفت سخن بگوید و می‌فرماید«من ذالذی یقرض الله قرضا حسنا»؛ خدایی که خلاق ملکوت و ملک است نیازی به وام و قرض ندارد بلکه با بیانی زیبا می خواهد انسان را به خیر دعوت کند بنابراین اجر نوعی استعاره برای ترغیب بندگان در ترویج روحیه ایثار است.
این مفسر قرآن گفت: نسبت به مکتب اول، چون ما از غیب خبر نداریم نمی‌دانیم که واجب نفسی دوزخ و بهشت را می سازد و یا واجب غیری نیز می تواند که این مسئله در آیات قرآن مبهم است و نمی توان با قایل بودن به این دیدگاه گفت حتما واجب غیری هم ثواب دارد یا ندارد.
وی افزود: متکلمی که قایل به قول دوم است باید بحث کند که آیا قرآن به واجب غیری، ثوابی می دهد یا نه؟ در روایات برای اعمال غیری مانند رفتن به مسجد و تشییع میت و ... نیز ثواب قایل شده است.
آیت الله سبحانی با تاکید براینکه ایشان دیدگاه تفضلی را پذیرفته است اظهار کرد: در این دیدکاه قول واحدی است و آن رجوع به قرآن و سنت است و ثواب برای همه اعمال قایل است ولی در دیدگاه استحقاقی اقوال اربعه و متضاد وجود دارد.
رضای خدا در امور
وی با تبریک موالید رجب با اشاره به روایتی از امام معصوم(ع)بیان کرد: روایتی از امام باقر(ع) وارد شده است که فرمود اگر عملی را انجام دادی ببین مورد رضایت خدا هست یا نیست اگر واقعا مورد رضای او است خوشا به حال تو ولو اینکه مردم پشت سر تو بد بگویند؛ دلگرم به رضایت خدا باش؛ ولی اگر برعکس باشد و مردم برای تو کف بزنند این راه، راه خطرناکی است بنابراین در تشخیص باید ببینیم راه الهی است یا شیطانی.
آیت الله سبحانی عنوان کرد: البته این معرفت عجیب الهی است که انسان در همه امور اول خدا را در نظر بگیرد؛ مرد سالک واقعی کسی است که میزان او رضای خدا اشد البته این به معنای بی توجهی به افکار عمومی نیست و اگر عملی مباح باشد و ببینیم خوشایند مردم نیست نباید انجام بدهیم.
