قطعات قاآنی

ز فیض رحمت حق دمبدم فزون گردد

جمال هستی ما را فروغ رونق و رنگ

چو در برابر خورشید نور آیینه

که لمحه لمحه به صیقل ازو زدایی زنگ

مردی که حریص آمد هرگز نشود قانع

از لقمهٔ گوناگون وز جامهٔ رنگارنگ

گویا نشنیدستی کان خواجه به زن فرمود

کای زن چکنی زینت برخیز و بنه نیرنگ

خلقی که کریه آمد از جامه نیابد زیب

فرجی که فراخ افتد از وسمه نگردد تنگ

مردی که حریص آمد هرگز نشود قانع

از لقمهٔ گوناگون وز جامهٔ رنگارنگ

گویا نشنیدستی کان خواجه به زن فرمود

کای زن چکنی زینت برخیز و بنه نیرنگ

خلقی که کریه آمد از جامه نیابد زیب

فرجی که فراخ افتد از وسمه نگردد تنگ

چون زبانت نیست با دل آشنا

لاف ایمان محض کفرست و دغل

زشت باشد پارسایی خودپرست

سبحه‌اش در دست و مینا در بغل

چنان بیغوله دشتی آدمی‌کش

که نگذشتی در آن اندیشه از هول

تعالی‌الله بدانسان وحشت‌انگیز

که شیطان اندرو می‌گفت لاحول

جهان ز حوصلهٔ آرزو فراخ‌ترست

ولیک بر تو بود تنگ‌تر ز چشم بخیل

تراکه خوشهٔ خرما به دست می‌نرسد

به غیر خار چه قسمت بری همی ز بخیل

شنیدستم که بوتیمار مرغیست

که‌ هست‌ از عشق آبش در درون غم

نشیند در کنار آب و گوید

که گر نوشم شود آب اندکی کم

بخل بدکنش را در زمانه

توگویی این صفت باشد مسلم

ز فرط حرص‌ مال خویشتن را

همی بر خویشتن دارد محرم

به هرحال از برای غیر جاوید

ز هر سو سیم و زر آرد فراهم

ای داور زمانه که از وصف رای تو

خاطر شدست مطلع خورشید انورم

از وصف خلق و رای تو تا گفته‌ام حدیث

مجلس منور آمد و مشکو معطّرم

عرضیست مر مرا که زداید ز دل ملال

لیکن به شرط آنکه دهدگوش‌ داورم

اکنون دو هفته است که دار ملک فارس

بی‌ آفتاب عون تو از ذره کمترم

نه والی ولایت و نه عامل عمل

نه خازن خزینه نه سردار لشکرم

نه میر و نه وزیر و نه سالار و نه سپاه

نه ایلخان نه ایل‌بگی نه کلانترم

نه میر بهبهان و نه خان برازجان

نه قاید زیاره و نه شیخ بندرم

نه ضابط کوار و نه بگلربگیّ لار

نه دزدگیر معبر و نه دزد معبرم

نه کدخدا نه شحنه نه پاکار و نه عسس

نه محتسب نه شیخ نه مفتی نه داورم

نه صاحب ضیاعم و نه مالک عقار

نه برزگر نه راعی گوساله و خرم

نواب نیستم که دهندم به صدر جای

بوّاب هم نیم که نشانند بر درم

نه مرده‌شو نه گورکنم نه کفن‌نویس

نه ذکرخوان مرده نه دزد کفن‌ برم

نه تاجر خسیسم و نه فاجر خبیث

نه غرچهٔ لئیم و نه قوّاد منکرم

بقّال نیستم که نمایم ز بقل سود

نقال هم نیم که از آن نقل برخورم

نه شعرباف شهر نه صباغ مملکت

نه موزه‌دوز ملک نه دباغ کشورم

نه کاسه گر نه کاسه‌فروشم نه کاسه‌لیس‌

نه کیسه‌بر نه راه‌نشین نه قلندرم

نه مرد تیغ‌سازم و نه گُرد تیغ‌باز

نه مهتر قبیله و نه میر عسکرم

نه شانه‌بین نه ماسه‌کشم من نه فالگیر

نه سیمیانگارم و نه کیمیاگرم

رمال نیستم که به قانون ابجدی

از نوک خامه نقطهٔ اعداد بشمرم

نه قاضیم که درگه تقسیم ارث شوی

بینی مساهم پسر و دخت و همسرم

نه واعظم که بینی به هر فریب خلق

تحت الحنک فکنده به بالای منبرم

نه مفتیم که همچو حروف قسم ز کبر

یابی به صدر بزم بزرگان مصدرم

هم روضه‌خوان نیم که پی کسب سیم و زر

فتح یزید و شمر روان بینی از برم

منت خدای را که ز یمن قبول تو

با هیچ فن به صاحب هر فن برابرم

قناد نیستم ولی اندر مذاق خلق

شیرین‌سخن به است ز قند مکرّرم

عطار نیستم ولی اندر مشام روح

مشکین مداد به بود از مشک اذفرم

فصّاد نیستم ولی ای ششتری قلم

در سفک خون خصم تو ماند به نشترم

ضراب نیستم ولی از پاکی عیار

نقد سخن گواژه‌زن زر جعفرم

نساج نیستم ولی آمد هزار بار

خوشتر نسیج نظم ز دیباب ششترم

معمار نیستم که گذارم زگِل اساس

کز قدر خود مؤسس‌ افلاک دیگرم

سلاخ نه ولیک عدو را چو گوسفند

در مسلح ستیزه به تن پوست بردرم

صباغ نه ولی چو ثیاب از خم خیال

هردم هزار معنی رنگین برآورم

استاد شعرباف مخوان مر مراکه من

استاد شعرباف شعور مصوّرم

با این همه صناعت و با این همه کمال

در پارس بی‌نشان چو به شب مهر انورم

گر در دیار فارس غریبم عجب مدار

کاندر درون رشتهٔ خرمهره گوهرم

ای داور زمانه ز رفتار اهل فارس

چون بدسگال جاه تو دایم در آذرم

یک تن مرا نگفت که چونی درین دیار

تا بر رخش به دیدهٔ امید بنگرم

یک تن مرا نخواند شبی بر بخوان خویش

از بیم آن گمان که ز خوان لقمه‌ای خورم

جز چند تن که بر سر این ملک افسرند

گر شیخ و شاب را نکنم قدح کافرم

زان چند تن هم ارچه بود خاطرم ملول

لیکن به آنکه راه مکافات نسپرم

حاشاکه سرکشم ز خط حکمشان برون

ور جای تاج تیغ گذارند بر سرم

فردا بر آستان شهنشه ز دستشان

دست هجا ز جیب شکایت برآورم

زین چند تن گذشته کشم خنجر زبان

وآتش کشد زبانه چون دوزخ ز خنجرم

با حنجری چنان که کشد شعله بر سپهر

پروا نبینی از زره و خود و مغفرم

آخر نه من به دیدهٔ این ملک مردمم

آخر نه من به تارک این شهر افسرم

یارب چه روی داده که اینک به چشمشان

از خار خوارتر شده از خاک کمترم

اینان تمام قطره و من بحر قلزمم

اینان تمام ذرّه و من مهر خاورم

اینان ز تیرگی ظلماتند و من کنون

چون چشمهٔ حیات به ظلمات اندرم

قرن دگر نماند از ایشان نشان و من

نام و نشان بماند تا روز محشرم

بودی دو هفت سال به کرمان و خاوران

صیت جلال برشده از چ‌رخ اخضرم

اکون دو هفته نیست که در دار ملک فارس

پنهان ز چشم خلق چوگوگرد احمرم

این شهر قوم لوط و من ایدون چو جبرئیل

زیر و زبر همی کنم آن را به شهپرم

بوجهل‌وار دشمن جان منند ازآنک

مدحت‌گر پیمبر و آل پیمبرم

با رأفت تو باک ندارم زکینشان

کاینان تمام مار سیه من فسونگرم

شاهین اگر شوند نیارند از هراس

کردن نظر به سایهٔ بال کبوترم

ور شیر نر شوند نیارند از نهیب

کردن گذر به جانب روباه لاغرم

ایران به شعر من کند امروز افتخار

در پارس چون گدا بر مشتی توانگرم

آنان که گرد اشقرمنشان به فرق تاج

درگردشان نمی‌رسد امروز اشقرم

معروف برّ و‌ بحر جهانم به نظم و نثر

اینک گواه من سخن روح‌پرورم

کشتی فضلمی به محیط سخنوری

از عزم بادبانم و از حزم لنگرم

گر فی‌المثل ز من به تو آرند داوری

حالی مرا طلب که نپایند در برم

آری تویی به جاه سلیمان روزگار

اینان چو پشه‌اند و من آن تند صرصرم

ایدون دو مدعاست مرا از جناب تو

کز شوق آن دو رقص کند جان به پیکرم

یا خدمتی خجسته بفرمای مر مرا

کز رشک خون خورند حسودان ابترم

یا همتی که با دل مجموع و جان شاد

بگذارم این عیال و ازین شهر بگذرم

پویم پی تظلم این ظالمان ب‌ری

تا داد دل دهد ملک دادگسترم

باده ستور چون کنم و چارده عیال

کآرد هجوم هر شب و هر روز بر سرم

با خرج بی‌نهایت و با دخل بی‌نشان

مطعون هر کسانم و مردود هر درم

اکنون کنم دعای تو تا در دعای تو

خرم مگر شود دل بیمار در برم

عمرت چنان دراز که گوید سپهر پیر

خود نامه درنوشت خداوند اکبرم

هرچه بر من زمانه گیرد تنگ

من ترا تنگتر به بر گیرم

گر به سر آیدم زمان بقا

از لقایت بقا ز سر گیرم

توان گریخت به جایی ز دشمنان لیکن

چو خود عدوی خودستم چگونه بگریزم

ز خویش لاجرمم چون‌‌ گریز ممکن نیست

جز این چه چاره که با خود همیشه بستیزم

ای که جویی جمال شاهد جان

جان نهانست زیر پردهٔ جسم

این جهان و آنچه در جهان بینی

عدمی خودنماست همچو طلسم

یک معمّاست آنچه خوانی لفظ

یک مسمّاست آنچه دانی اسم

درویش قناعت گر و سلطان توانگر

پیوند نیابند به صدکاسه سریشم

هرکس که تند تار طمع پیش و پس خویش

خود دشمن خویش‌ آید چون کرم بریشم

کم‌خور ای‌ نادان‌ و بر این گفته کم‌جو اعتراض

زانکه بر این قول گفتار حکیمستم حکم

آنکه را صرف شکم شد حاصل عمر عزیز

قیمتش کمتر بود زان چیزکاید از شکم

هزار سال که ضحاک پادشاهی کرد

ازو نماند به جز نام زشت در عالم

اگرچه دولت کسری بسی نماند ولی

به عدل و داد شدش نام در زمانه علم

دوستی گفت عیب من با غیر

من خود از عیب خود ابا نکنم

چون وی آهسته عیب من می‌گفت

من همش عیب برملا نکنم

گویدم گر هزار عیب دگر

طبع بر عیب او رضا نکنم

آفریدش خدا به صورت هجو

همجو او بنده چون خدا نکنم

ندهم شرح مختصرگویم

من هجا را دگر هجا نکنم