آيا خطبه امام علي(ع) در مورد نقصان عقل زنان معتبر است ؟

آيا خطبه امام علي(ع) در مورد نقصان عقل زنان معتبر است ؟

امروزه متاسفانه شبهات زيادي در مورد دين و آموزه هاي آن مطرح بوده و بعضا به روايات شفاهي رسيده از پيامبر(ص) و اهل بيت و يا گزارشات تاريخي موجود در كتب تاريخي مختلف ، استدلال ميشود كه بدون بررسي اعتبار اسناد آنها ، در همه فضاهاي مجازي در حال گسترش و پخش است .

آنچه كه  عقل انساني حكم ميكند و از پيامبر و اهل بيت (ع) نيز به ما رسيده است ، براي بررسي صحت و اعتبار روايات مذكور دو راه بيشتر وجود ندارد :

1. اعتبار زنجيره راويان روايت تا پيامبر(ص) و يا امام(ع)
2. تطبيق روايت با مضامين قرآن

پیامبر(ص) فرمودند :

اي مردم : هر حديثي از من نقل كردند و مطابق قرآن بود ، اعتراف ميكنم كه مال من است . در غير اينصورت از من نبوده و نسبت دروغ به من بسته اند . ¹

تذكر : شرط دوم ، در هر حال بايد مورد عنايت قرار گيرد ، حتي اگر سلسله راويان حديث ، به ما درست رسيده باشند ، چرا كه آنهايي كه در جعل احاديث خبره شده بودند ، قطعا در جعل سلسله راويان احاديث ، بيشترين همت را براي تثبيت آنها بكار برده اند .

يكي از خطبه هايي كه در نهج البلاغه ، به امام علي(ع) نسبت داده شده ، خطبه ايست كه ايشان بعد جنگ جمل ، براي مردم ايراد كرده و بشرح ذيل ، زنان را ناقص العقل قلمداد كرده است :

" ای مردم، زنها از لحاظ ایمان و ارث و خرد کم‏بهره هستند ، 2 ـ اما نقصان ایمانشان بجهت نماز نخواندن و روزه نگرفتن در روزهای حیض است،  3ـ و جهت نقصان خودشان این است که (در اسلام) گواهی دو زن به جای گواهی یک مرد است ، 4ـ و از جهت نقصان نصیب و بهره هم ارث آنها نصف ارث مردان می‏باشد، 5ـ پس از زنهای بد پرهیز کنید، و از خوبانشان برحذر باشید، 6ـ و در گفتار و کردار پسندیده از آنها پیروی نکنید، تا در گفتار و کردار ناشایسته طمع نکنند ." ²

براي بررسي صحت خطبه فوق ، كافيست كه واكاوي درستي در اسناد و تطابق مضموني آن با قرآن انجام شده و به جعلي بودن آن ، پي برد .

1. بررسي صحت اسناد خطبه

روایت فوق به صورت كامل و یا در برخی منابع بصورت ناقص و صرفا عبارت « ان النساء نواقص العقول » در منابع مختلف روايي آمده كه در تمامی منابع فوق روایت مذكور بصورت مرسل ³ یا مرفوع ⁴ وارد شده است و در يكي از منابع  نیز در سلسله سند آن ابوطالب مكی دیده میشود كه دچار جنون گردیده بود و قابل اعتماد نیست .

1. عرضه روایت به قران کریم

آیات قرآن كریم چه در مقام خلقت زن و مرد ، چه در مقام بیان مسئولیت ، چه در مقام مراتب ایمان و پذیرش عمل ، چه در مقام بیان كرامت انسانی ، چه در مقام بیان اغواء و فریب خوردن و گمراهی از حق و چه در مقام ارائه الگو و نمونه ایمانی ، زن و مرد را بصورت مساوی در كنار هم قرار داده و هنگام مراجعه به قرآن كریم و تلاوت این كتاب شریف و الهی ، هیچ تفاوتی از جهات مذكور میان زن و مرد دیده نمی شود :

• مقام خلقت: « یَا أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُواْ رَبَّكُمُ الَّذِی خَلَقَكُم مِّن نَّفْسٍ وَاحِدَةٍ وَ خَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا... ⁵
•  مقام بیان مسئولیت: « إِنَّ الْمُسْلِمِينَ وَ الْمُسْلِمَاتِ وَ الْمُوْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ وَ الْقَانِتِينَ وَ الْقَانِتَاتِ وَ الصَّادِقِينَ وَالصَّادِقَاتِ وَ الصَّابِرِينَ وَ الصَّابِرَاتِ وَ الْخَاشِعِينَ وَ الْخَاشِعَاتِ وَ الْمُتَصَدِّقِينَ وَ الْمُتَصَدِّقَاتِ وَ الصَّآئِمِينَ وَ الصَّآئِمَاتِ وَالْحَافِظِينَ فُرُوجَهُمْ وَ الْحَافِظَاتِ وَ الذَّاكِرِينَ اللَّهَ كَثِيراً وَ الذَّاكِرَاتِ أَعَدَّ اللَّهُ لَهُم مَّغْفِرَةً وَ أَجْراً عَظِيماً . ⁶
• مقام ایمان و پذیرش عمل: « وَمَنْ يَعْمَلْ مِنَ الصَّلِحَتِ مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثَى وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَأُوْلَِكَ يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ وَلَا يُظْلَمُونَ نَقِيراً . ⁷
• مقام بیان كرامت انسانی: « يَآ أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُم مِّن ذَكَرٍ وَ أُنثَى‏ وَ جَعَلْنَاكُمْ شُعُوباً وَ قَبَآئِلَ لِتَعَارَفُواْ إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ . ⁸

و آيات متعدد ديگر از جمله بقره آيات 35 و 36 ، تحريم آيات 11 و 12 .

لذا بر اساس آیات قرآن ، تفاوتی در ایمان و مسئولیت پذیری و كرامت انسانی و یا بالعكس فریب و گمراهی، میان زن و مرد دیده نمی شود و هرجا صحبت از كوتاهی در انجام مسئولیت یا گمراهی است، مساله دو سویه و بر زن و مرد اطلاق دارد و جنسیت بر اساس آیات قرآن كریم در ایمان و یا گمراهی افراد نقشی ندارد و بالعكس در آیات قرآن كریم تصریح شده است كه نفس انسانی مخاطب تقوا و فجور است نه جنسیت:

« وَنَفْسٍ وَمَا سَوَّاهَا * فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوَاهَا * قَدْ أَفْلَحَ مَن زَكَّاهَا * وَقَدْ خَابَ مَن دَسَّاهَا » ⁹

و در يك كلام :

آنچه كه از آيات قران بر مي آيد ، هيچگونه اهانت و يا ارزش درجه دومي براي زن بدست نمي آيد و از طرف ديگر امام علي(ع) كه به اقرار همه بزرگان دو فرقه مسلمان ، از مومن ترين مردم به قرآن بوده و بر اساس حديث ثقلين ، از معتبرترين شارحان دين و كتاب خدا بوده است ، هيچگاه ، سخني مخالف مضامين و اصول قرآني به زبان نياورده ، و يا از آيات قرآن در جهت تحقير جنس زن استفاده ننموده است .

زيرنويسها :

1. أيها الناس ما جاءكم عني يوافق كتاب الله فأنا قلته و ما جاء‌كم يخالف كتاب الله فلم أقله – 860 نهج الفصاحه  و وسائل الشيعه، ج 18، ص 79، ح 15
2. معاشر الناس، ان النساء نواقص الایمان، نواقص الحظوظ، نواقص العقول، 2ـ فاما نقصان ایمانهن فقعودهن عن الصلوة والصیام فی ایام حیضهن، 3ـ و اما نقصان عقولهن فشهادة أمرأتین کشهادة الرجل الواحد 4ـ و اما نقصان حظوظهن فمواریثهن علی الانصاف من مواریث الرجال، 5ـ فاتقوا شرار النساء، و کونوا من خیارهن علی حذرٍ، 6ـ ولا تطیعوهن فی المعروف حتی لایطمعن فی المنکر.» خطبه 79 نهج‏البلاغه
3. حديث مرسل- اصطلاحى در علم درایه و- حديثى است که راوی، آن را از معصوم نشنيده، ليکن بدون واسطه از وى نقل کرده باشد و يا با واسطه نقل کرده، امّا واسطه را فراموش کرده و به فراموشی تصریح نموده و يا از روى عمد يا سهو آن را نياورده باشد و يا واسطه را با ابهام ذکر کرده باشد، مانند تعبير «عن رجلٍ» يا «عَن بعض اصحابنا»  ( نهایة الدرایة (سیدحسن صدر)ص۱۸۹ )
4. حدیثی که یک- یا بیشتر از یک- راوی آن از میانه یا آخر سند آن افتاده باشد . ( نهایة الدرایة (سیدحسن صدر) ص۱۸۲-۱۸۳. )
5.  نساء ، آيه ۱ (ای مردم بترسید از آن خدایی كه شما را از نفس واحد آفرید و جفت او را از آن [ از همان نفس ] خلق كرد. )
6. احزاب، آيه ۳۵ (مردان و زنان مسلمان و مردان و زنان با ایمان و مردان و زنان عبادت‏ پیشه و مردان و زنان راستگو و مردان و زنان شكیبا و مردان و زنان فروتن و مردان و زنان صدقه‏دهنده و مردان و زنان روزه‏ دار و مردان و زنان پاكدامن و مردان و زنانى كه خدا را فراوان یاد مى ‏كنند خدا براى [همه] آنان آمرزشى و پاداشى بزرگ فراهم ساخته است.» )
7. نساء ، آيه ۱۲۴ (و هر كس كارهاى شايسته انجام دهد، چه مرد باشد و چه زن، در حالى كه مؤمن باشد پس آنان به بهشت وارد مى ‏شوند و كمترين ستمى به آنان نمى ‏شود. )
8. حجرات ، آيه ۱۳
9. شمس ، آيات ۷-۱۰

محمد صالحي – 30/1/95

@beshnofekrkon

http://mahsan.rasekhoonblog.com