در مجموعه مقالات تخت جمشید را بهتر بشناسیم، قسمت‌های مختلف این یادگار پرشکوه باستانی ایران را زیر ذره‌بین قرار می‌دهیم. در این مقاله با «کاخ ه» یا کاخ اردشیر یکم آشنا می‌شویم.
مقالات مرتبط:
کاخ اردشیر یکم که آن را به نام‌های کاخ ه یا کاخ H نیز می‌شناسند، یکی از کاخ‌های تخت جمشید است که در جنوب‌غربی تخت‌گاه و در سمت غربی کاخ هدیش بر پا مانده است. پلکان منقوشی که از دو جانب به این کاخ راهبر بوده است، اکنون با حالتی نیمه ویران بر جای مانده است. پلکان اصلی به گواهی قطعه مکتوبی که از آن به جای مانده، به بنایی تعلق دارد که خشایارشا آغاز و اردشیر یکم آن را تمام کرده است. لبه غربی و جنوبی بنای اصلی کنگره‌ای داشته که حالت شاخ و سر گاو نری بر آن نمایان است. تیلیا، مرمت‌گر تخت جمشید، و همسرش تعدادی از این کنگره‌ها را در پایین تخت‌گاه از زیر خاک بیرون آورده و سر جایشان نصب کرده‌اند. تعبیر این کنگره‌های کله گاوی روشن نیست و اینکه جان‌پناه بوده‌اند یا نماد هنوز نامشخص است. این کنگره‌ها یکی در میان بزرگ و کوچک و به نقوشی چون پیکان تیر و چلیپا مزین بوده‌اند.
طرح اصلی آن متشکل از دو گروه نیزه‌‌دار پارسی بوده است که هر گروه شانزده نفر، مقابل یکدیگر در کنار کتیبه‌ای به زبان فارسی باستان صف کشیده‌اند. پشت سر هر گروه، همان کتیبه باز تکرار شده است. همه این کتیبه‌ها، درست مانند کتیبه اردشیر سوم بر پلکان غربی کاخ تچر داریوش هستند و از این جهت بدیهی است که پلکان کنونی جنوب حیاط کاخ تچر در زمان اردشیر سوم ساخته شده بوده است، اما دلیلی در دست نیست که ثابت کند خود اردشیر سوم دستور نصب این پلکان را در این محل داده است، از دیگر سوی، اشمیت و دیگران متوجه شده‌اند که محل اصلی این پلکان منقوش، جنوب «کاخ ج» بوده و اردشیر سوم این پلکان منقوش را بر ساختمان دیگری از تخت جمشید به نام «کاخ ج» افزوده بوده، اما بعدها قطعات منقوش را از دیوار جنوبی این کاخ کنده، به حیاط تچر آورده و در دیوار شمالی «کاخ ه» نصب کرده‌اند. تحقیقات مفصل خانم و آقای تیلیا (دو تن از پژوهشگرانی که پیش از انقلاب بخش‌هایی از تخت جمشید را مرمت کرده‌اند) ثابت کرده است که به جای پلکان کنونی، در اصل پلکانی بسیار باشکوه و مزین به تصویر سی گروه هدیه‌آور بوده است که قسمت‌هایی از آن‌ها در گوشه و کنار پراکنده‌اند.
کتیبه اردشیر یکم در «کاخ ه»
کتیبه اردشیر یکم، یکی از چندین کتیبه موجود در تخت جمشید، در «کاخ ه» جای گرفته و از دوران هخامنشیان به جا مانده است. این کتیبه نشان می‌دهد اردشیر یکم نیز همچون پدر خود خشایارشا و نیایش داریوش بزرگ پیرو کیش اهورایی بوده‌است.
اردشیر یکم در کتیبه آورده‌است:
خدای بزرگ است اهورامزدا که آسمان را آفرید،
که این زمین را آفرید،
که مردم را آفرید،
که شادی را از برای مردم آفرید،
که اردشیر را شاه کرد.
به خواست و تأیید اهورامزدا، این کاخ را
که پدرم خشایارشاه بنایش را شروع کرده بود، تمام کردم.
باشد که اهورامزدا، مرا و شهریاری مرا
و آنچه را من کردم، جاودان دارد.
