حتما شما هم این حدیث را شنیده اید که که خداوند متعال در قیامت بدی ها را فقط به اندازه عمل حساب می کند و خوبی ها را چند برابر حساب می کند . ممکن است این سۆال برای شما مطرح شده باشد که این چه عدالتی است ؟ اگر خداوند متعال عادل است چرا باید اینگونه عمل کند ؟

بر اساس اعتقاد ما که خداوند متعال عالم و عادل و حکیم است و کاری نمی کند که خارج از این دایره باشد در پاسخ به این سوال نظر برخی از  عالمان و بزرگان دین را آورده تا ببینم دلیل اینکه خداوند در حساب و کتاب دقیق خود که بنا بر فرموده قرآن کریم «مثقال ذره خیر یره » محاسبه می شود چرا در موعد حساب و کتاب اینگونه عمل می شود ؟

بررسی نظرات

نظر ابن بابویه :

ابن بابویه مى‏گوید که خدا به عدل به آدمى فرمان مى‏دهد ولى با چیزى بهتر از عدل، یعنى عنایت و لطف، با او رفتار مى‏کند سپس حدیثى از حضرت پیغمبر (صلی الله علیه و آله) نقل مى‏کند که گفت: هیچ کس تنها با عمل نیک وارد بهشت نمى‏شود، بلکه با بخشایش خدا چنین مى‏شود ««رساله»، ص 87- 86، ف 71- 70»

نظر شیخ مفید

شیخ مفید با این نظر موافق است و مفهوم لطف را یک گام پیشتر مى‏برد. مى‏گوید که مبناى همه حقوق انسان لطف و عنایت خداست، زیرا که خدا به لطف کردن نسبت به بندگان مبادرت مى‏ورزد و هیچ کس نمى‏تواند چنانکه شایسته است از این بابت سپاسگزارى کند . پس همه حقوق آدمى عبارت از بخششهاى الهى است، و لطف اساس و پایه عدل میان خدا و انسان است‏ «اندیشه‏هاى کلامى شیخ مفید، ص: 467»

نظر علامه طباطبایی (ره)

عدل و قسط الهى- که یکى از صفات فعل او است- اجازه نمى‏دهد که در درگاه او دوغ و دوشاب یکسان باشد، با آن کسى که با ایمان آوردن در برابرش خضوع نموده، و اعمال صالح کرده و با آن کسى که بر حضرتش استکبار و به خود و به آیاتش کفر ورزیده یک جور معامله کند. این دو طایفه در دنیا که بطور یکسان در تحت سیطره اسباب و علل طبیعى قرار داشتند، اسبابى که به اذن خدا یا سود مى‏رسانید، و یا ضرر اگر قرار باشد در آخرت هم بطور یکسان با آنان معامله شود ظلم خواهد بود. پس، جز این باقى نمى‏ماند که خداى تعالى بین این دو طایفه در زمانى که به سوى او بر مى‏گردند فرق بگذارد، به این معنا که مۆمنین نیکوکار را جزاى خیر، و کفار بد کار را سزاى بد دهد، تا ببینى آنان از چه چیز لذت مى‏برند، و اینان از چه چیز متالم و ناراحت مى‏شوند.(تفسیر المیزان ج 10)

نظر علامه طهرانی(ره)

عفو خداوند نسبت‌ به‌ جمیع‌ بندگان‌، یک‌ قانون‌ حتمی‌ و عقلی‌ نیست‌؛ قاعده‌ عفو در اختیار خدا و به‌ اراده‌ اوست‌، هر کس‌ را که‌ بخواهد عفو میکند. و البتّه‌ بر اساس‌ حکمت‌، کسانی‌ هستند که‌ استحقاق‌ عفو و مغفرت‌ را دارند.

و هر کس‌ را که‌ بخواهد عفو نمی‌کند، و این‌ نیز بر مبنای‌ مصلحت‌ است‌ نسبت‌ به‌ مردمی‌ که‌ متعدّی‌ و متجرّی‌ بوده‌ و کوس‌ انانیت‌ و کبریائیت‌ زده‌، و در مقابل‌ پروردگار ایستادگی‌ نموده‌ و خود را حائز مقام‌ انانیت‌ و شخصیت‌ و استکبار دانسته‌اند.

البتّه عدل‌ یک‌ قانون‌ کلّی‌ است‌ که‌ خداوند میتواند بر اساس‌ آن‌ رفتار کند، ولی‌ الزامی‌ ندارد که‌ حتماً بطور عدل‌ در مجازات‌ عمل‌ ‌ نماید و بنده‌ را مورد رحمت‌ قرار ندهد. پس‌ قاعده‌ و قانون‌ اوّلی‌، عدل‌ است‌، و عفو و اغماض‌ امر ثانوی‌ است‌ که‌ در تحت‌ اختیار و اراده حاکم‌ است‌. و بنابراین‌ نادیده‌ گرفتن‌ حسنات‌ مخالف‌ عدل‌ است‌، امّا نادیده‌ گرفتن‌ سیئات‌ موافق‌ عفو است‌. (معاد شناسی علامه طهرانی ص 243)

رحمت واسعه الهی

امام صادق‏علیه السلام فرمودند: «اِذا كَانَ یومُ القِیامَةِ نَشَرَ اللّهُ تَبارَكَ وَ تَعالى‏ رَحمَتَهُ حَتّى یطمَعَ اِبلِیسَ فِى رَحمَتِهِ»(1) هنگامى كه قیامت فرا مى‏رسد، خداوند به قدرى رحمت خودش را به روى مردم گسترش مى‏دهد كه حتّى ابلیس در اینكه مورد لطف قرار گیرد به طمع مى‏افتد.

در سوره فرقان مى‏خوانیم: «فَاُولئِكَ یبَدِّلُ اللّهُ سَیئاتِهِم حَسَناتٍ»(2) خداوند گناهان آنان را به كار نیك و حسنه تبدیل مى‏كند.

در روایات متعدّدى كه در تفسیر این آیه آمده چنین مى‏خوانیم: روز قیامت گناهان مۆمن بر او عرضه مى‏شود و از ناراحتى به لرزه مى‏افتد، ولى به‏خاطر آنكه او اهل ایمان، حیا، صدق، اخلاص، حسن خلق و در خط رهبرى معصوم و اولیاى خدا بوده، مورد لطف مخصوص قرار مى‏گیرد و به فرمان خداوند گناهان او به عبادت تبدیل مى‏شود.(3)

 علاّمه طباطبائى‏قدس سره مى‏فرماید: روایات بسیار زیادى از شیعه و سنّى درباره تبدیل گناه به كار خیر در قیامت وارد شده است.(4)

در بعضى روایات نیز مى‏خوانیم: روز قیامت همین كه گناهكار را به دوزخ مى‏برند، مى‏گوید: خدایا! گمان نداشتم مرا بسوزانى! خداوند مى‏فرماید: او را مورد عفو خود قرار دادم، او را به بهشت ببرید و همان حسنِ ظنّ به خدا، وسیله نجاتش مى‏شود.(5)

چکیده :

عدل یکی از صفات خداوند و یک قانون کلی است به این معنا  که در رفتار با بندگانش عادل است . اما خداوند محکوم ومجبور به آن نیست ، بلکه به هنگام مجازات بنده ای که اهل عمل خیر بوده اورا مورد لطف قرار داده و  با استفاده از قاعده  لطف با او برخورد می کند .

پی نوشت ها :

 1) بحار، ج 643، ص‏236.

2) سوره‏فرقان، آیه‏70.

3) تفاسیر نورالثقلین، ج‏4، ص‏33 و صافى، ج‏2، ص‏205.

4) تفسیرالمیزان، ج‏15، ص‏269.

5) تسلیةالفۆاد، ص‏179.

منابع :

1 - تفسیر المیزان ج 10

2 -کتاب معاد شناسی علامه طهرانی ج 4

3 - پایگاه اطلاع رسانی حجت الاسلام قرائتی 

4- کتاب اندیشه های کلامی شیخ مفید