📗📘📙غزلیات صائب تبریزی📗📘📙

نیستم بلبل که بر گلشن نظر باشد مرا

باغهای دلگشا در زیر پر باشد مرا

تلخرویان را می روشن گوارا می کند

ابر بی می، کوه بر بالای سر باشد مرا

نیستم یک لحظه بی مشق جنون، هر جا که هست

نوخطی پیوسته در مد نظر باشد مرا

سرمه خاموشی من از سواد شهرهاست

چون جرس گلبانگ عشرت در سفر باشد مرا

هر چه غیر از ساده لوحی، دام پرواز من است

می فشانم، نقش اگر بر بال و پر باشد مرا

باده نتواند برون بردن مرا از فکر یار

دست دایم چون سبو در زیر سر باشد مرا

داغ دارد لنگ تمکین من گرداب را

صد کمند وحدت از موج خطر باشد مرا

می رسانم شبنم خود را به خورشید بلند

تا به چند از ژاله دندان بر جگر باشد مرا

سختی ایام نتواند مرا خاموش کرد

خنده ها چون کبک در کوه و کمر باشد مرا

در محیط رحمت حق، چون حباب شوخ چشم

بادبان کشتی از دامان تر باشد مرا

با خیال آن دهن از تلخکامی فارغم

تنگی دل در نظر تنگ شکر باشد مرا

منزل آسایش من، محو در خود گشتن است

گردبادی می تواند راهبر باشد مرا

کرد فارغ حیرت از آمد شد نظاره ام

پرده بیگانگی نور نظر باشد مرا

نیستم مرغی که باشم بر دل صیاد، بار

چشم دامی در کمین در هر گذر باشد مرا

از گرانسنگی نمی جنبم ز جای خویشتن

تیغ اگر چون کوه بر بالای سر باشد مرا

بر دلم گرد یتیمی نیست چون گوهر گران

روی دل با خاکساران بیشتر باشد مرا

نیست چون نازک میانی در نظر، آشفته ام

رشته شیرازه از موی کمر باشد مرا

می گذارم دست خود را چون صدف بر روی هم

قطره آبی اگر همچون گهر باشد مرا

در دل چاکم سراسر می رود آب حیات

تا خرام یار در مد نظر باشد مرا

نیست از کوته زبانی بر لبم مهر سکوت

تیغ ها پوشیده در زیر سپر باشد مرا

می کنم صائب ز صندل پرده پوشی درد را

حاش لله شکوه ای از درد سر باشد مرا

بلبل خوش نغمه ام، با گل سخن باشد مرا

سرمه خاموشی از زاغ و زغن باشد مرا

از نوای خویش چون بلبل شود روشن دلم

شعله آواز، شمع انجمن باشد مرا

نیست با آیینه روی حرف من چون طوطیان

هر کجا باشم، سخن با خویشتن باشد مرا

صحبت من گرم با خونابه نوشان می شود

چون سهیل این شوخ چشمی در یمن باشد مرا

در فلاخن می گذارد بیستون را تیشه ام

کارفرمایی اگر چون کوهکن باشد مرا

بر نمی آید صدا در گوشه خلوت ز من

بی قراری چون سپند از انجمن باشد مرا

می توانم داد پشت خود به دیوار قفس

گر نسیم آشنایی در چمن باشد مرا

دشمن ناساز را خونین جگر دارم به صبر

می کنم گل، خار اگر در پیرهن باشد مرا

آتش دوزخ شود بر من گلستان خلیل

داغ عشق او اگر زیب بدن باشد مرا

در هوای حلقه زلفش همان خون می خورم

گر قدح ناف غزالان ختن باشد مرا

می کنم باد صبا را حلقه بیرون در

راه اگر در زلف آن پیمان شکن باشد مرا

می برم گوی سعادت از میان عاشقان

بر سر بالین گر آن سیب ذقن باشد مرا

در غریبی قطره من آب گوهر می شود

آب دریایم که تلخی در وطن باشد مرا

می زنم خود را بر آتش بر امید پختگی

چون ثمر تا کی رگ خامی رسن باشد مرا

مرگ نتواند ز کویش پای من کوتاه کرد

جامه احرام صائب از کفن باشد مرا

چشم او چندان که مست خواب می سازد مرا

تاب آن موی میان بی تاب می سازد مرا

تا شدم محو جمال او، اثر از من نماند

چون کتان آمیزش مهتاب می سازد مرا

تا نگشتم دور ازو، کامل نگشتم، همچو ماه

دوری خورشید عالمتاب می سازد مرا

خوشدلم با آه سرد و گریه های آتشین

بی تکلف این هوا و آب می سازد مرا

سرنمی پیچم چو طفل از گوشمال روزگار

جوهر تیغم که پیچ و تاب می سازد مرا

در گداز گوهر من آتشی در کار نیست

دیدن گل همچو شبنم آب می سازد مرا

گر چه امروز از رعونت سر فرو نارد به من

خاک چون گرد، فلک محراب می سازد مرا

این سبکروحی که من از کنج عزلت دیده ام

دلگران از صحبت احباب می سازد مرا

خاکساران صیقل آیینه یکدیگرند

درد می بیش از شراب ناب می سازد مرا

می گذارم سر به پای خاک، صائب سایه وار

چرخ اگر خورشید عالمتاب می سازد مرا

پرده دار و حاجب و دربان نمی باشد مرا

خانه چون آیینه بی مهمان نمی باشد مرا

درد و صاف عالم امکان ز یک سرچشمه است

شکوه ای از ساقی دوران نمی باشد مرا

کعبه و بتخانه یکسان است پیش چشم من

سنگ کم در پله میزان نمی باشد مرا

در خرابات تجرد می کنم چون عشق شیر

خانه در معموره امکان نمی باشد مرا

طوق من چون قمریان از حلقه ماتم بود

خاطر شاد و لب خندان نمی باشد مرا

آنچه چون آیینه دارم در نظر، نقش دل است

از کسی پوشیده و پنهان نمی باشد مرا

شعله را در پاکبازی داغ دارد همتم

خارخار آرزو در جان نمی باشد مرا

قانعم با قطره آبی که دارم چون گهر

چشم آب از قلزم و عمان نمی باشد مرا

نیک و بد یک جلوه چون آیینه دارد در دلم

شکوه از چشم و دل حیران نمی باشد مرا

داده ام دل را به دست عشق در روز ازل

یوسف بی جرم در زندان نمی باشد مرا

همچو مژگان تیر یک ترکش بود افکار من

مصرع بی رتبه در دیوان نمی باشد مرا

خود به خود چون غنچه صائب عقده ام وا می شود

احتیاج ناخن و دندان نمی باشد مرا

برگ عیش آماده از فقر و قناعت شد مرا

دست خود از هر چه شستم پاک، قسمت شد مرا

خود حسابی شد دل آگاه را روز حساب

دیده انصاف میزان قیامت شد مرا

پیری از دنیای باطل کرد روی من به حق

قامت خم گشته محراب عبادت شد مرا

هر می تلخی که بردم در جوانی ها به کار

وقت پیری مایه اشک ندامت شد مرا

دانه ای جز خوردن دل نیست در هنگامه ها

حیف از اوقاتی که صرف دام صحبت شد مرا

آنچه در ایام پیری کم شد از نور بصر

باعث افزونی نور بصیرت شد مرا

منت ایزد را که در انجام عمر آمد به دست

در جوانی گر ز کف دامان فرصت شد مرا

دست هر کس را گرفتم صائب از افتادگان

بر چراغ زندگی دست حمایت شد مرا

سر به جیب خویش دزدیدم، کلاهی شد مرا

جمع کردم پای در دامن، پناهی شد مرا

در گذار سیل بودم، داشتم تا خانه ای

از گرانان ترک خان و مان پناهی شد مرا

دستگاه عیش بر من خواب راحت تلخ داشت

چون سبو کوتاه دستی تکیه گاهی شد مرا

غیر حق کردم فرامش هر چه در دل داشتم

طاق نسیان از دو عالم قبله گاهی شد مرا

شور دریای جهان وقت مرا شوریده داشت

از خطر کام نهنگ آرامگاهی شد مرا

بی ندامت برنیامد یک نفس از سینه ام

زندگی چون صبح، صرف مد آهی شد مرا

هیچ کس را از عزیزان دل به حال من نسوخت

همچو یوسف پاکدامانی گناهی شد مرا

تا به چشم نور وحدت سرمه بینش کشید

هر سر خاری به مقصد شاهراهی شد مرا

تا گشودم دیده انصاف، هر داغ پلنگ

در نظر چشم غزال خوش نگاهی شد مرا

تا نظر بر خامه نقاش افکندم ز نقش

هر کجی از راست بینی کج کلاهی شد مرا

خامشی از کرده های بد به فریادم رسید

بی زبانی ها زبان عذرخواهی شد مرا

تا به خط عنبرین شد دیده من آشنا

زلف در مد نظر مار سیاهی شد مرا

صائب از مکر جهان بی وفا غافل شدم

دامن رهزن ز غفلت خوابگاهی شد مرا

تر زبانی معدن زنگار می سازد مرا

خامشی آیینه اسرار می سازد مرا

آفتاب غیب، فرش خانه بی روزن است

چشم بستن مطلع انوار می سازد مرا

در میان مستی و هشیاری من پرده ای است

نعره مستانه ای هشیار می سازد مرا

سایه سروی که من در پای او آسوده ام

از شکر خواب عدم بیدار می سازد مرا

می تواند چشم بیماری مسیح من شدن

فتنه خوابیده ای بیدار می سازد مرا

کف چه حد دارد نقاب شورش دریا شود؟

مستی سرشار، بی دستار می سازد مرا

آفتاب گرمرویی دشمن جان من است

نخل مومم، سردی بازار می سازد مرا

تنگ می سازد بیابان را به رهرو کفش تنگ

تنگدستی از جهان بیزار می سازد مرا

عز آزادی به ذل بندگی نتوان فروخت

بخل بیش از جود منت دار می سازد مرا

هیچ سوهان راهرو را چون ره باریک نیست

فکر آن موی میان هموار می سازد مرا

گر چه چون سیل از غبار ره گران گردیده ام

جذبه دریا سبک رفتار می سازد مرا

این جواب آن غزل صائب، که می گوید اسیر

خواب چون گردد گران، بیدار می سازد مرا

داغ عشق از سینه روشن به دست آمد مرا

دامن خورشید ازین روزن به دست آمد مرا

دیده ام چون پیر کنعان شد سفید از انتظار

تا ز یوسف بوی پیراهن به دست آمد مرا

مشرق بینش به آسانی نگشتم همچو شمع

سوختم تا دیده روشن به دست آمد مرا

وحشت آباد جهان شد جنت در بسته ام

تا ز عزلت گوشه مأمن به دست آمد مرا

از جوانی خارخاری در بساطم ماند و بس

بوته خاری ازان گلشن به دست آمد مرا

چشم ظاهربین ز پیری ها اگر تاریک شد

منت ایزد را دل روشن به دست آمد مرا

از عصا در عهد پیری کم نشد گمراهیم

پای دیگر بهر لغزیدن به دست آمد مرا

دست تعمیر از تن خاکی چسان کوته کنم؟

وصل آن جان جهان از تن به دست آمد مرا

روی چون آیینه از گلخن به گلشن چون کنم؟

چون صفای سینه از گلخن به دست آمد مرا

چرب نرمی ها طمع زان ماه سیما داشتم

عاقبت زان گردران، گردن به دست آمد مرا

شد گریبان من از دست ملامتگر خلاص

تا ز صحرای جنون دامن به دست آمد مرا

ساختم در زخم صرف تیره روزان همچو سنگ

خرده چندی که از آهن به دست آمد مرا

با هزاران چشم از دنیا نشد رزق حریص

این گشایش کز نظر بستن به دست آمد مرا

دانه ای کز باد دستی صائب افشاندم به خاک

در لباس خوشه و خرمن به دست آمد مرا

صبح از جان های روشن یاد می آید مرا

شام از تاریکی تن یاد می آید مرا

از دم سرد خزان برگی که می افتد به خاک

از جهان بی برگ رفتن یاد می آید مرا

می شوم چون شبنم گل آب از تردامنی

چون ازان پاکیزه دامن یاد می آید مرا

ناله خیزد چون سپند از دانه ام بی اختیار

چون ازان صحرا و خرمن یاد می آید مرا

می شود یاقوتی از خون جگر منقار من

چون ازان فیروزه گلشن یاد می آید مرا

گوهر را می دهد گرد یتیمی خاکمال

چون ازان دریای روشن یاد می آید مرا

تیغ می گردد الف بر سینه شهباز من

گاهگاهی کز نشیمن یاد می آید مرا

می شود چشمم ز حسرت چون ید بیضا سفید

چون ز طور و نخل ایمن یاد می آید مرا

طفل اشکم، نیست جز گرد یتیمی دایه ام

کی ز آغوش و ز دامن یاد می آید مرا

رشته اشکم به دامن می رسد بی اختیار

چون ز عیسی همچو سوزن یاد می آید مرا

نیست تا گل در نظر صائب چو بلبل خامشم

در حضور گل ز شیون یاد می آید مرا

چون ز دنیا نعمت الوان هوس باشد مرا؟

خون دل چندان نمی یابم که بس باشد مرا

مد آهم، سرکشی با خویشتن آورده ام

نیستم آتش که رعنایی ز خس باشد مرا

از دل صد پاره، گر صد سال در این خاکدان

زنده مانم، پاره ای هر سال بس باشد مرا

تا نیاساید نفس از رفتن و باز آمدن

رفتن و باز آمدن در هر نفس باشد مرا

ترک افغان می کنم، تا چند در این کاروان

چون جرس فریاد بی فریادرس باشد مرا؟

گر چه عمری شد ز مردم خویش را دزدیده ام

در سر هر کوچه ای چندین عسس باشد مرا

گر ز دل بیرون دهم خاری که دارم در جگر

آشیان آماده در کنج قفس باشد مرا

زنده می دارم به هر نوعی که باشد خویش را

گر چو آتش از جهان یک مشت خس باشد مرا

باد صائب دعوی آزادگی بر من حرام

گر به جز ترک هوس در دل هوس باشد مرا

سنگ طفلان از جنون رطل گرانی شد مرا

درد و داغ عشق باغ و بوستانی شد مرا

از گرفتاری به آزادی رسیدم در قفس

خارخار دیدن گل آشیانی شد مرا

شد ز دنیا چشم بستن، جنت در بسته ام

خط کشیدن بر جهان، خط امانی شد مرا

عشرت ملک سلیمان می کنم در چشم مور

قطره از دقت محیط بیکرانی شد مرا

تا ز خاموشی زبان بی زبانان یافتم

روی در دیوار کردم، همزبانی شد مرا

بس که دیدم بی ثباتی از جهان بی وفا

خاک ساکن در نظر آب روانی شد مرا

در جوانی توبه دمسرد پیرم کرده بود

همت پیر مغان بخت جوانی شد مرا

تیر آهی از پشیمانی نجست از سینه ام

گر چه از بار گنه، قد چون کمانی شد مرا

حرف پیمایی مرا پیوسته در خمیازه داشت

مهر خاموشی به لب رطل گرانی شد مرا

پاس صحبت داشتن در دوزخم افکنده بود

گوشه عزلت بهشت جاودانی شد مرا

گفتم از خط دار و گیر حسن او آخر شد

عاقبت خط فتنه آخر زمانی شد مرا

شوق من افتاده ای نگذاشت در روی زمین

نقش پا از بی قراری کاروانی شد مرا

پیش هر سنگی که کردم سینه را صائب سپر

در بیابان طلب سنگ نشانی شد مرا

شد یکی صد شورش عشق از نصیحتگر مرا

کشتی از باد مخالف گشت بی لنگر مرا

تا چو طوطی از سخن کردند شیرین کام من

نی به ناخن می کند شیرینی شکر مرا

موج را سرگشته سازد حلقه گرداب بیش

می کند جمعیت خاطر پریشان تر مرا

نیست در زندان آب و گل خلاصی از جهات

جذبه ای کو تا برآرد مهره زین ششدر مرا؟

بر ندارد پیچ و تاب شوق دست از رشته ام

گر چه لاغر می کند نزدیکی گوهر مرا

گر به این عنوان شود ناز خریداران زیاد

می شود آب از کسادی سبز در گوهر مرا

از نصیحت شد ثبات پای من در عشق بیش

کشتی از باد مخالف شد گران لنگر مرا

یاد ایامی که از رنگین خیالی هر نفس

سیر می فرمود دل در عالم دیگر مرا

شمع رعنایی که من دارم وصالش در نظر

گرمی پرواز خواهد سوخت بال و پر مرا

بی کشاکش خوشترست از سایه بال هما

بی سرانجامی گذارد اره گر بر سر مرا

چون علم در حلقه جمعیتم تنها همان

برنمی آرد ز وحدت کثرت لشکر مرا

چشم بر جنت ندارم کز عقیق آبدار

کرد دلسرد آن بهشتی روی از کوثر مرا

بار منت بر نمی تابد دل آزاده ام

دل سیه می گردد از پرداز روشنگر مرا

آفتاب عقل صائب در زوال آورد روی

سایه داغ جنون افتاد تا بر سر مرا

غوطه در گل داده بود اندیشه دنیا مرا

ناله نی شد دلیل عالم بالا مرا

گر چه چون حلاج مهر خامشی بر لب زدم

زور می برداشت آخر پنبه از مینا مرا

از سیاهی خضر می آرد گلیم خود برون

نیست بر خاطر غبار از ظلمت سودا مرا

بود از بس بر دل من دیدن مردم گران

شد سبک در دیده کوه قاف چون عنقا مرا

مهره گهواره من بود از عقد سخن

منت گویایی از کس نیست چون عیسی مرا

حسن عالمگیر را هر جا که جویی حاضرست

هر غباری محمل لیلی است زین صحرا مرا

با کمال قرب، از پاس ادب خون می خورم

پنجه خشکی است چون مرجان از این دریا مرا

نیست مانع بحر را گرداب از جوش و خروش

مهر خاموشی چه سازد با لب گویا مرا

نیست چون آتش مرا اندیشه از زخم زبان

می شود بال و پر پرواز، خار پا مرا

چون الف در بسم گردد محو، باقی می شود

عمر کوته جاودان شد زان قد رعنا مرا

در سرانجام اقامت نیستم چون غافلان

توشه راهی است صائب چشم از دنیا مرا

من گرفتم ساختی پوشیده سال خویش را

چون کنی پنهان ز چشم خلق حال خویش را؟

وارثان را کرد مستغنی ز احسان اجل

هر که پیش از مرگ قسمت کرد مال خویش را

چون صدف، گوهر اگر ریزند در دامن مرا

برنیارم ز آستین دست سؤال خویش را

در میان جمع تا چون شمع باشی سرفراز

سبزدار از آب چشم خود نهال خویش را

می گدازندت به چشم شور، این نادیدگان

من گرفتم بدر گرداندی هلال خویش را

می شود افزون غبار کلفتم چون آسیا

می زنم بر یکدگر چندان که بال خویش را

رحم کن ای گوهر سیراب بر لب تشنگان

چند داری در گره آب زلال خویش را

وقت رفتن نیست در دنبال چشم حسرتش

هر که پیش از خود فرستاده است مال خویش را

پرده حیرت جهان را چشم بندی کرده است

از که می داری نهان یارب جمال خویش را

نه ز دلسوزی است خوبان گر به دل رحمی کنند

تازه دارد بهر خود ریحان سفال خویش را

هر که گردیده است صائب زخمی عین الکمال

می کند پوشیده از مردم کمال خویش را

با زمین گیری به منزل می رسانم خلق را

در بیابان طلب سنگ نشانم خلق را

سینه بی کینه ای دارم که چون زنبور شهد

می شود شیرین دهان از کسر شانم خلق را

می کنند از من تهی پهلو چو تیغ آبدار

گر چه از طبع روان، آب روانم خلق را

این گرانجانان سزاوار سبکباری نیند

ورنه از یک ناله از خود می رهانم خلق را

نیست از یوسف به جز حسرت نصیب مفلسان

از بهای خویش بر خاطر گرانم خلق را

چون شراب تلخ، صائب نیست بی کیفیتی

حرف تلخی کز نصیحت می چشانم خلق را