قصاید و قطعات سیف فرغانی

چون در جهان ز عشق تو غوغا در اوفتاد

آتش برخت آدم و حوا در اوفتاد

وآن آتشی که رخت نخستین بدر بسوخت

زد شعله یی و در من شیدا در اوفتاد

دیوانه چون رهد چو خردمند جان نبرد

اکمه کجا رود چو مسیحا در اوفتاد

چون بارگیر شاه دلش اسب همتست

جان باخت هرکه با رخ زیبا در اوفتاد

چشمت دلم ببرد و بجان نیز قصد کرد

لشکر شکست ترک و بیغما در اوفتاد

دل تنگ نیست گرچه بر او غم فراخ شد

بط تر نگشت اگر چه بدریا در او فتاد

شیری و آتشی که بهم کم شوند جمع

در خود فکند مرد چو . . . با در اوفتاد(؟)

دست زوال پنجه دولت فرو شکست

فرعون را که با ید بیضا در اوفتاد

حسنت مرا مقید زندان عشق کرد

یوسف چهی بکند و زلیخا در اوفتاد

بالا گرفته بود دلم همچو آسمان

چون قامت تو دید ز بالا در اوفتاد

من کار عشق از مگس آموختم که او

شیرین جان بداد و بحلوا در اوفتاد

من بنده گرد کوی تو ای دلبر و، مگس

گرد شکر، بگشت بسی تا در اوفتاد

نادیتهم و قلت هلموا لحبنا

در مقبلان فغان اتینا در اوفتاد

زآن دم که شمع صبح ازل شد فروخته

آتش بجمله زآن دم گیرا در اوفتاد

گفتی بعاشقان که الی الارض اهبطوا

هریک چو من ز غرفه منها در اوفتاد

موسی ز دست رفت و ز جای قرار خود

چون کوه دید نور تجلی در اوفتاد

بیضای غره تو ز خود برد هرکرا

سودای عشق تو بسویدا در اوفتاد

این تاج لایق سر من باشد ار مرا

گردن بطوق من علینا در اوفتاد

شاید که جمله دست تمسک درو زنیم

در چنگ او چو عروه وثقی در اوفتاد

کامل شود چو مرد درآمد براه عشق

دریا شود چو آب بصحرا در اوفتاد

دل گرم شد ز عشق تو جان کرد اضطراب

چون تب رسید لرزه باعضا در اوفتاد

آن کو بسعی از همه کس دست برده بود

در جست و جوی وصل تو از پا در اوفتاد

در خلق جست و جوی تو و گفت و گوی خلق

در ساکنان گنبد اعلا در اوفتاد

جانا سگان کوی حوالت مکن بمن

از من اگر بکوی تو غوغا در اوفتاد

زیرا شنوده ای که ز مجنون ناشکیب

آشوب در قبیله لیلی در اوفتاد

ناسوخته نماند در آفاق هیچ جای

کین آتش غم تو بهرجا در اوفتاد

آتش بخرمن مه این کشت زار سبز

گر خوشهای اوست ثریا، در اوفتاد

تو صد هزار مرد بیک غمزه کشته ای

بیچاره جان نبرد که تنها در اوفتاد

عاقل(تران) ز بنده مجانین این رهند

بر بی بصر مگیر چو بینا در اوفتاد

جانی که بود مریم بکر حریم قدس

در مهد غم چو عیسی گویا در اوفتاد

ای خرسوار اسب طلب در پیش مران

چون اشتری رمید(و) ببیدا در اوفتاد

لایق نبود طعمه او را ولی نرست

بنجشک چون بچنگل عنقا در اوفتاد

ناقص بماند مرد چو کامل نشد بعشق

همچون جنین که از شکم مادر اوفتاد

بیچاره سیف در غمت ای پادشاه حسن

چون ناتوان بدست توانا در اوفتاد

هر سوی حمله برد ببوی ظفر بسی

مانند لشکری که بهیجا در اوفتاد

این قطره ییست از خم عطار آنکه گفت

«جانم ز سر کون بسودا در اوفتاد»

دلم از کار این جهان بگرفت

راست خواهی دلم ز جان بگرفت

مدح سعدی نگفته بیتی چند

طوطی نطق را زبان بگرفت

آفتابیست آسمان بارش

که زمین بستد و زمان بگرفت

پادشاه سخن بتیغ زبان

تا بجایی که می توان بگرفت

سخن او که هست آب حیات

چون سکندر همه جهان بگرفت

دیگری جای او نگیرد و او

بسخن جای دیگران بگرفت

بلبل طبع او صفیری زد

همه آفاق گلستان بگرفت

دم سرد چمن ز خجلت آن

آمد و غنچه را دهان بگرفت

دست صیتش که در جهان علمست

دامن آخرالزمان بگرفت

بحر معنیست او وزین سبب است

که چو بحر از جهان کران بگرفت

عرضه کردند بر دلش دو جهان

همتش این بداد و آن بگرفت

سخن او بسمع من چو رسید

مر مرا شوق او چنان بگرفت

که دل من ز خاتم مهرش

همچو شمع از نگین نشان بگرفت

طوطی طبعش از سخن شکری

بدهان شکرفشان بگرفت

زهره از بهر نقل خویش آنرا

در طبقهای آسمان بگرفت

ای بزرگی که طبع وقادت

خرده بر عقل خرده دان بگرفت

وقت تقریر مدحت تو مرا

این معانی ره بیان بگرفت

حسن هرجا که در جهان برود

عشق در پی چوبی دلان برود

حسن هرجا بدلستانی رفت

عشق بر کف نهاده جان برود

حسن لیلی صفت چو حکمی کرد

عشق مجنون سلب بر آن برود

در پی حسن دلربا هر روز

عشق بی بال جان فشان برود

گر تو شرح کتاب حسن کنی

مهر و مه چون ورق در آن برود

هرچه در مکتب خبر علم است

جمله بر تخته عیان برود

نقطه عشق اگر پذیرد بسط

بت بمسجد فغان کنان برود

عشق خورشید و بود ما سایه است

هرکجا این بیاید آن برود

سر عشقم چو بر زبان آمد

گر بگویم مرا زبان برود

ره نورد بیان چو سر بکشد

ترسم از دست من عنان برود

بسخن گفتم از دل تنگم

انده حسن دلستان برود

بر من این داغ از آتش عشقست

که بآب از من این نشان برود

دل که فرمانش بر جهان برود

کرد حکمی که جان بر آن برود

گرد میدان انفس و آفاق

همچو گویی بسر دوان برود

از نشانهای او دلست آگاه

هرکجا دل دهد نشان برود

طالب دوست در پی رنگی

راست چون سگ ببوی نان برود

مرکب شوق را چو بستی نعل

برکند میخ و آنچنان برود

که تو (تا) از مکان شوی بیرون

او بسرحد لامکان برود

بر براق طلب چو بنشینی

با تو مطلوب هم عنان برود

از زمین خودی چو برخیزی

در رکاب تو آسمان برود

آن زمان در کنار وصل آیی

که تویی تو از میان برود

آفتابی که عرش ذره اوست

در دل تنگت آن زمان برود

این ره کعبه نیست کندروی

کس بیاری کاروان برود

مرد بازاد ناتوانی خویش

تا بجایی که می توان برود

هرکه در سر هوای او دارد

پایش ار بشکنی بجان برود

طلبی میکند و گر نرسد

مقبل آنکس که اندر آن برود

پای اگر زآستان درون بنهد

همچنین سر بر آستان برود

هم درین درد جان بدوست دهد

هم درین کار از جهان برود

مرد این ره ز چشم نامحرم

روی پوشیده چون زنان برود

سیف فرغانی آن رود این راه

کآشکار آیذ و نهان برود

چو دل عاشق روی جانان شود

دل از نور او سربسر جان شود

از آثار عشقش نباشد عجب

اگر کافر دین مسلمان شود

گر از پرده پیدا کند (آن) دورخ

جهان چارسو یک گلستان شود

بشب گر ببیند رخ دوست ماه

چو استاره در روز پنهان شود

ز عاشق نماند به جز سایه یی

چو خورشید عشق تو تابان شود

نه هر کو سخنهای عشاق خواند

باوصاف مانند ایشان شود

اگر چه خضر آب حیوان خورد

کجا اشک او آب حیوان شود

تو خود را اگر نام موسی کنی

کی اندر کفت چوب ثعبان شود

چو گاوان کشد روزها آدمی

بسی رنج تا گندمی نان شود

اگر دیو خاتم بدست آورد

برتبت کجا چون سلیمان شود

درین ره ترا زاد جانست و بس

درین حج سمعیل قربان شود

همه آبادانی عالم رواست

گر از بهر این گنج ویران شود

گرین درد باشد در اجزای خاک

زمین آسمان وار گردان شود

درین راه عاشق قرین بلاست

برای زدن گو بمیدان شود

تو بر خویشتن کار دشوار کن

چو خواهی که دشوارت آسان شود

بلاهای او را قدم پیش نه

وگر چه سرت در سر آن شود

حمل را چه طاقت بود چون اسد

ز گرمی خورشید بریان شود

ترا دشمن و دوست نیکست و نیک

که تعبیر احوال ازیشان شود

بنیکی اگر مصر معمور شد

بتنگی کجا کعبه ویران شود

کسی کش زلیخا بود دوستدار

چو یوسف بتهمت بزندان شود

بخنده درآید لب وصل دوست

چو محزونی از شوق گریان شود

اگر عشق دعوت کند آشکار

بسی کفر بینی که ایمان شود

تمنای این کار در سیف هست

گدا عزم دارد که سلطان شود

غرض از آدم درویشانند

ورکسی آدمیست ایشانند

نزد این قوم توانگر همت

پادشاهان همه درویشانند

گر بخواهند جهان سرتاسر

از سلاطین جهان بستانند

بجز ایشان که سلیمان صفتند

آن دگر آدمیان دیوانند

دگران چون زن و ایشان مردند

دگران چون تن و ایشان جانند

هریکی قطب بتمکین لیکن

چون فلک گرد زمین گردانند

بارکش چون شترو، مرکب سیر

گر بر افلاک خوهی می رانند

خاک ره گشته ولی همچون آب

هرکجا گرد بود بنشانند

شده بیگانه ز خویشان لیکن

همدگر را بمدد خویشانند

از هوا نقش نگیرند چو آب

زآنکه در وجد بآتش مانند

دامن از خلق جهان باز کشند

وآستین بر دو جهان افشانند

با همه درس کتب بی خبری

تو از آن علم که ایشان دانند

هرچه بر لوح ازل مکتوبست

یک یک از صفحه دل می خوانند

با چنین قوم بنان بخل کنی

ور بجانشان بخری ارزانند

سیف فرغانی در مدحتشان

هرچه گویی تو ورای آنند

چو دلبرم سر درج مقال بگشاید

ز پسته شکرافشان زلال بگشاید

چو مرده زنده شوم گر بخنده آب حیات

از آن دو شکر شیرین مقال بگشاید

چو غنچه گل علم خویش در نوردد زود

چو لاله گر رخ او چتر آل بگشاید

سپید مهره روز و سیاه دانه شب

مه من ار خوهد از عقد سال بگشاید

بروز نبود حاجت چو پرده شب زلف

ز روی آن مه ابرو هلال بگشاید

پرآب نغمه تردست او ز رود (و) رباب

هزار چشمه بیک گوشمال بگشاید

عقیق بارد چشمم چو لعل گون پرده

ز پیش لؤلؤی پروین مثال بگشاید

بیاد دوست دل تنگ همچو غنچه ماست

چو جیب گل که بباد شمال بگشاید

بپای شوق کنم رقص و سر بیفشانم

چو دست وجد گریبان حال بگشاید

بچشم روح ببینم جلال او چو مرا

دل از مشاهده آن جمال بگشاید

حدیث جادویی سامری حرام شناس

بغمزه چون در سحر حلال بگشاید

بمدح دایره روی او اگر نقطه است

عجب مدان که دهان همچو دال بگشاید

ز نور دایره بینی چو عنبرین طره

ز پیش نقطه مشکین خال بگشاید

ایا مهی که ز بهر دعای روی تو گل

بوقت صبح کف ابتهال بگشاید

چو دست صالح عشقت عمل کند در دل

ز پای ناقه طبعم عقال بگشاید

سعادت از پر طاوس بادزن سازد

همای لطف تو بر هر که بال بگشاید

بود که نامه سربسته بعد چندین هجر

میان ما و تو راه وصال بگشاید

دلم زبان شکایت ز هجر تو بسته است

و گر بنزد تو یابد مجال بگشاید

جواب شافی وصلت بکام جانش رسان

رها مکن که زبان سؤال بگشاید

منت ز درج سخن عقدهای بسته دهم

توانگر از سر صندوق مال بگشاید

بجز برآیت لطف تو اعتمادش نیست

دل ارز مصحف اندیشه فال بگشاید

بسر روند ز بهر تو گر بر اهل هدی

دلیل عشق تو راه ضلال بگشاید

مباش نومید از وصل سیف فرغانی

که بستگی چو بگیرد کمال بگشاید

نگارا کار عشق از من نیاید

ز بلبل جز سخن گفتن نیاید

خرد اسرار عشقت فهم نکند

ز نابینا گهر سفتن نیاید

ننالد بهر تو جز زنده جانی

ز مرده دل چنین شیون نیاید

نباشد عشق کار مرد دنیا

ملک در حکم آهرمن نیاید

که از عقد ثریا دانه خوردن

ز گنجشکان این خرمن نیاید

دل عاشق بکس پیوند نکند

ز مردم مریم آبستن نیاید

که اینجا زآستان خویش عنقا

ز بهر خوردن ارزن نیاید

ایا مسکین مکن دعوی این کار

که هرگز کار مرد از زن نیاید

ز سوز عشق بگدازد تن مرد

از آتش هیمه پروردن نیاید

محبت کار چون تو کوردل نیست

سرشک از چشم پرویزن نیاید

چو دستار ریاست بر سر تست

ترا این طوق در گردن نیاید

دل ناپاک و نور عشق؟ هیهات

سریر شاه در گلخن نیاید

چمن آرامگاه عندلیب است

کلاغ بیشه در گلشن نیاید

تو شمعی از طلب در خانه برکن

گرت مهتاب در روزن نیاید

خلاف نفس کردن کار تو نیست

که از خر بنده خر کشتن نیاید

برو از دست محنت کوب می خور

که این دولت بنان خوردن نیاید

کجا در چشم مردم باشدش جای

چو سنگ سرمه در هاون نیاید

گر آیینه شوی بی صیقل عشق

دل تاریک تو روشن نیاید

نگردد چشم روشن تا بیعقوب

ز یوسف بوی پیراهن نیاید

دل سخت تو چون مردار سنگست

چنان جوهر ازین معدن نیاید

ترا باید چو من معلوم باشد

که این کار از تو و از من نیاید

طبیب جان بود آن دل که او را درد دین باشد

برو جان مهربان گردد چو او با تن بکین باشد

تن بی کار تو خاکست بی آب روان ای جان

دل بیمار تو مرده است چون بی درد دین باشد

تن زنده دلان چون جان وطن برآسمان سازد

ولیکن مرده دل را جان چو گور اندر زمین باشد

مشو غافل ز مرگ جان چو نفست زندگی دارد

مباش از رستمی آمن چو خصم اندر کمین باشد

چو نفس گرگ طبعت را نخواهی آدمی کردن

تنت در زیر پیراهن سگی بی پوستین باشد

بشهوت گر نیالایی چو مردان دامن جان را

سزد گر دست قدرت را (ید تو) آستین باشد

چو روز رفته گر یک شب هوا را از پس اندازی

دلت در کار جان خود چو دیده نقش بین باشد

عمل با علم می باید که گردد آدمی کامل

شکر با شهد می باید که خل اسکنجبین باشد

اگر حق الیقین خواهی برو از چرک هستیها

بآبی غسل ده جان را که از عین الیقین باشد

برو از نفس خود برخیز تا با دوست بنشینی

کسی کز باطلی برخاست با حق همنشین باشد

رفیق کوترا از حق بخود مشغول میدارد

چو شیطان آن رفیق تو ترا بئس القرین باشد

جز آن محبوب جان پرور چو کس را سر فر و ناری

فرود از پایه خود دان اگر خلد برین باشد

بخرقه مرد بی معنی نگردد از جوانمردان

نه همچون اسب گردد خرگوش بر پشت زین باشد

اگر تو راه حق رفتی بسنتهای پیغمبر

احادیث تو چون قرآن هدی للمتقین باشد

ازین سان سیف فرغانی سخن گو تا که اشعارت

بسان ذکر معشوقان انیس العاشقین باشد

ای قوم درین عزا بگریید

بر کشته کربلا بگریید

با این دل مرده خنده تا چند

امروز درین عزا بگریید

فرزند رسول را بکشتند

از بهر خدای را بگریید

از خون جگر سرشک سازید

بهر دل مصطفی بگریید

وز معدن دل باشک چون در

بر گوهر مرتضا بگریید

با نعمت عافیت بصد چشم

بر اهل چنین بلا بگریید

دل خسته ماتم حسینید

ای خسته دلان هلا بگریید

در ماتم او خمش مباشید

یا نعره زنید یا بگریید

تا روح که متصل بجسم است

از تن نشود جدا بگریید

در گریه سخن نکو نیاید

من می گویم شما بگریید

بر دنیی کم بقا بخندید

بر عالم پرعنا بگریید

بسیار درو نمی توان بود

بر اندکی بقا بگریید

بر جور و جفای آن جماعت

یکدم ز سر صفا بگریید

اشک از پی چیست تا بریزید

چشم از پی چیست تا بگریید

در گریه بصد زبان بنالید

در پرده بصد نوا بگریید

تا شسته شود کدورت از دل

یکدم ز سر صفا بگریید

نسیان گنه صواب نبود

کردید بسی خطا بگریید

وز بهر نزول غیث رحمت

چون ابرگه دعا بگریید

اندرین دوران مجو راحت که کس آسوده نیست

طبع شادی جوی از غم یکنفس آسوده نیست

در زمان ناکسان آسوده هم ناکس بود

ناکسی نتوان شدن گر چند کس آسوده نیست

هرچه در دنیا وجودی دارد ار خود ذره است

از خلاف ضد خود او نیز بس آسوده نیست

گرچه خاکش در پناه خویشتن گیرد چو آب

زآتش ار ایمن بود از باد خس آسوده نیست

اندرین دوران که خلقی پای مال محنت اند

گر کسی دارد بنعمت دست رس آسوده نیست

آدمی تلخ عیش از ظالمان ترش روی

همچو شیرینی زابرام مگس آسوده نیست

گرچه در زیر اسب دارد چون کسی بالای اوست

چون خران بارکش زین بر فرس آسوده نیست

از برای آنکه مردم اندرو شر می کنند

شب ز بیم روز چون دزدان عسس آسوده نیست

مرغ کورا جای اندر باغ باشد چون درخت

گر بگیری ور بداری در قفس آسوده نیست

از پی تحصیل آسایش مبر بسیار رنج

هر که او دارد بآسایش هوس آسوده نیست

سیف فرغانی برنجست از فراق دوستان

بی جمال مصطفی روح انس آسوده نیست

هرکه همچون من و تو از عدم آمد بوجود

همه دانند که از بهر سجود آمد وجود

تا بسی محنت خدمت نکشد همچو ایاز

مرد همکاسه نعمت نشود با محمود

هرکه مانند خضر آب حیات دین یافت

بهر دنیا بر او نیست سکندر محسود

ای (که) بر خلق حقت دست و ولایت دادست

خلق آزرده مدار از خود و حق ناخشنود

آتش اندر بنه خویش زدی ای ظالم

که بظلم از دل درویش برآوردی دود

گرچه داری رخ چون آتش و اندام چو آب

زیر این خاک از آن آتش و آب افتد زود

ور چه در کبر بنمرود رسیدی و گذشت

من همی گویمت از پشه بترس ای نمرود

ز بر و زیر مکن کار جهانی چون عاد

که بیک صیحه شوی زیر و زبر همچو ثمود

تا گریبان تو از دست اجل بستانند

ای که از بهر تو آفاق گرفتند جنود

پیش ازین بی دگران با تو بسی بود جهان

پس ازین با دگران بی تو بسی خواهد بود

گر چه عمر تو درازست، چو روزی چندست

هم بآخر رسد آن چیز که باشد معدود

ورچه خوش نایدت از دنیی فانی رفتن

نه تویی باقی (و) خالد نه جهان جای خلود

نرم بالای زمین رو که بزیر خاکست

سرو سیمین قد و رو و گل رنگین خدود

این زر سرخ که روی تو ز عشقش زردست

هست همچون درم قلب و مس سیم اندوذ

عمر اندر طلبش صرف (شود،) آنت زیان!

دگری بعد تو زآن مایه کند، اینت سود!

رو هوا گیر چو آتش که ز بهر نان مرد

تا درین خاک بود آب خورد خون آلود

عاقبت بذ بجزای عمل خود برسید

خار می کاشت از آن گل نتوانست درود

نیک بختان را مقصود رضای حقست

بخت خود بد مکن و باز ممان از مقصود

گر درم داری با خلق کرم کن زیرا

«شرف نفس بجودست و کرامت بسجود»

سیف فرغانی در وعظ چو سعدی زین سان

سخنی گفت و بود دولت آنکس که شنود

بعشق ای پسر جان و دل زنده دار

دل و جان بی عشق ناید بکار

بدو درفگن خویشتن را بسوز

بچوبی براو آتشی زنده دار

از آن پیش کآهنگ رفتن کند

ز قاف جسد جان سیمرغ سار

اگر صید عنقای عشق آمدی

شود جان تو باز دولت شکار

توقف روا نیست، در پای عشق

فدا کن سرای خواجه گردن مخار

اگر اختیاری بدستت دهند

بجز عشق کاری مکن اختیار

درین کوی اگر مقبلی خانه گیر

ازین جیب اگر زنده ای سر برآر

نه این دام را هر دلی مرغ صید

نه این کار را هرکسی مرد کار

بکنجی اگر عشق بنشاندت

تو آن کنج را گنج دولت شمار

در آن کنج می باش پنهان چو گنج

بر آن گنج بنشین ملازم چو مار

اگر سر برندت از آنجا مرو

وگر پی کنندت قدم برمدار

پلاسی که عشق افگند در برت

که باشد به از خلعت شهریار

سراپای زیبا کند مر ترا

چو ساعد زیاره چو دست از نگار

عزیزان مصر جهان سیم و زر

بنزد گدایان این کوی خوار

درین ره چو آهنگ رفتن کنی

شتر هیچ بیرون مبند از قطار

مبر تا بمنزل زمام وفاق

ز خاک نجیبان آتش مهار

پیاده روان از پی عز راه

ولی بر براقان همت سوار

گران بار لیکن سبک رو همه

که عشق است حادی و فقرست یار

همه بر در دوست موسی طلب

همه در ره فقر عیسی شعار

گر از پنبه هستی خویشتن

چو دانه شدی رسته حلاج وار

میندیش اگر حکم شرع شریف

اناالحق زنانت برد سوی دار

گر آن سر توانی نهان داشتن

که هر لحظه بر جان شود آشکار،

تو آن قطب باشی که در لطف و قهر

بود بر تو کار جهان را مدار

زمان از تو نیکو چو مردم ز دین

جهان از تو خوش همچو باغ از بهار

کند حکم جزم تو تأثیر روح

که چون نامیه گل برآری ز خار

دمت عیسوی گردذو، شاخ خشک

چو مریم بگیرد ز نفخ تو بار

دبیران قدسی بنامت کنند

خلافت بمنشور پروردگار

رسول دو عالم لقب گویذت

امین الخزاین، امیرالدیار

اگر حکم رانی بسلطان عشق

برین زرد رویان نیلی حصار

شتر گربه بار امر ترا

بگردن کشد بختی روزگار

الا ای دلارام جانها بدان

که عاشق بجایی نگیرد قرار

مگر بر در جان پاک رسول

که او بود مر عشق را حق گزار

نه بر دامن شقه همتش

از آلایش هر دو عالم غبار

بدو فخر کرده یکایک دو کون

ولیکن مر او را ز کونین عار

چو کعبه که دروی یمین الله است

سر تربت و خاک پایش مزار

دلش مرغزار تذروان عشق

ز امطار حزن اندرو جویبار

کلاغان اغیار را کرده دور

بشاهین ما زاغ ازآن مرغزار

شریعت که فقه است جزوی ازو

ز طومار علمش یکی نامه وار

چو دل دید کو خاتم الانبیاست

شد از مهر او چون نگین نامدار

شده سیف فرغانی از مدح او

چنان نامور کز علی ذوالفقار

عجب ژرف بحریست دریای عشق

همه موج قهر از میان تاکنار

فگنده درو هرکسی زورقی

نه چون کشتی شرع دریاگذار

چو بادی مخالف برآید دمی

از آن جمله زورق برآید دمار

مگرکشتی سنت احمدی

که بحریست پر لؤلؤ شاهوار

برافراخته بادبانهای نور

همه موج آشام و تمساح خوار

چو در وی نشینی بیکدم ترا

رساند بساحل رهاند زبار

وز آن پس عجب عالمی فرض کن

که سنت بود کتم آن، زینهار

قضا اندرو از خطاها خجل

قدر اندرو از گنه شرمسار

زر علم بی سکه اختلاف

رخ وعده بی برقع انتظار

نه دروی دو رویی خورشید و ماه

نه در وی دورنگی لیل و نهار

بهرجا که کردی گذر بوی وصل

بهر سو که کردی نظر سوی یار

ز اغیار آثار نی اندرو

که کس را مزاحم بود روز بار

بجز جان صافی و از جام وصل

شراب حقیقت درو کرده کار

خمار اشکن مست آن خمر هست

بهشتی پر از نعمت خوش گوار

گرین ملک خواهی که تقریر رفت

بعشق ای پسرجان و دل زنده دار

عشق تمکین بود بتمکین در

دم تمکین مزن بتلوین در

چون زادراک خود حقیقت عشق

بست بر دیده جهان بین در

بنگر امروز تا چه شور و شرست

از مجازش بویس ورامین در

گر بخواهد عروس عشق ترا

در جهانت رود بکابین در

ترک ملک کیان بباید گفت

خسروان را بعشق شیرین در

هست بیرون ز هفت بام فلک

خانه عشق را نخستین در

تا ترا خانه زیر این بام است

نگشایند بر دلت این در

مطلب عشق را ز عقل که نیست

معنی فاتحه بآمین در

حق شناسی ز فلسفه مشناس

دانه در مجو بسرگین در

ای تو در زیر جامه مردان

چون نجاست بجام زرین در

رو که هستی تو اندرین خرقه

همچو کردی بشعر پشمین در

بودی آیینه جمال آله

زنگ خوردی بجای تمکین در

چشمه خضر بوذی از پاکی

تیره گشتی بحوض خاکین در

عشق ورزی و دوست داری جان

کفر بی شک خلل بود دین در

بت پرستی همی بکعبه درون

زند خوانی همی بیاسین در

هستی تو و عشق هر دو بهم

الموتی بود بقزوین در

عقل را کوست در ولایت خود

شهسواری بخانه زین در

زالکی دان بدست رستم عشق

روبهی دان بچنگ گرگین در

ای زهر ره بحضرت تو دری

با تو باز آیم از کدامین در

دل ز خود بر گرفتم و بتو داد

زدم آتش بجان غمگین در

تا چو پشت زمین معرکه شد

روی زردم باشک رنگین در

مردم دیده رگ گشودستند

راست گویی بچشم خونین در

حسن چون جلوه کرد از رویی

خویشتن را بزلف مشکین در

بهر فردای خویش عاشق دید

روی محنت بخواب دوشین در

گل چو بنمود روی گو بلبل

خواب را خار نه ببالین در

مثل ما و تو و قصه عشق

بشنو و باز کن ز تحسین در

ذکر فرعون دان بطاها در

قصه موردان بطاسین در

ایا قطره جانت از بحر نور

چو عیسی مجرد چو یحیی حصور

بدنیا مقید مکن جان پاک

بحنی ملوث مکن دست حور

بعشق اندرین ظلمت آباد کون

ببین ره که عشق است مصباح نور

بنزد من ارواح بی عشق هست

همه مرده و کالبدها قبور

چو زنده نگردند اینجا بعشق

همان مرده خیزند روز نشور

چو عشقت بتیغ محبت بکشت

همو زنده گرداندت بی قصور

بصور ارچه خلقی بمیرند لیک

دگر ره کند زنده شان نفخ صور

چو با عشق میری ازین زندگی

ترا ماتم خویشتن هست سور

دم از عشق جانان زند جان پاک

که فخر از تجلی کند کوه طور

ز معشوق اگر دور باشی منال

که در عشق دوری نیارد فتور

شعاعش بتو می رسد دم بدم

وگر چند خورشید هست از تو دور

چو چشم تو از عشق آبی نریخت

چنین چشم را خاک شاید ذرور

ندارد خرد قوت کار عشق

نیارند تاب تجلی صخور

پس پشت کردی جحیم و صراط

چو از هستی خویش کردی عبور

وراین ره نرفتی برین ره نشین

که بی آب را خاک باشد طهور

محب را مدان چون من و تو حریص

ملک را مخوان همچو انسان کفور

نخوردست زاهد دمی خمر عشق

از آنست مست از شراب غرور

گرت نیست از شرع عشق آگهی

بر اسرار شعرم نیابی شعور

وگر پاک داری درون چون صدف

چه درها بدست آوری زین بحور

توی ابر در پیش خورشید خویش

چو خود را توانی ز خود کرد دور

شوی بر زمین آسمانی چنان

که آن ماه را از تو باشد ظهور

چو عاشق غزل گوید از درد دل

تو دم درکش ای خواجه زین قول زور

که زردشت پنهان کند زند خویش

بجایی که داود خواند زبور

غم سیف فرغانی از درد دل

که او بسط دل کرد و شرح صدور

بنزد کسانی که این غم خورند

مزیت بود حزن را بر سرور

ای بت سنگ دل و ای صنم سیم عذار

بر رخ خوب تو عاشق فلک آینه دار

ناگهان چون بگشادی در دکان جمال

گل فروشان چمن را بشکستی بازار

سوره یوسف حسن تو همی خواند مگر

آیت روی تو بنمود ز رحمت آثار

دهن خوش دم تو مرده دل را عیسی

شکن طره تو زنده جان را زنار

صفت نقطه یاقوت دهانت چکنم

کندرآن دایره اندیشه نمی یابد بار

باثر پیش دهان و لب تو بی کارند

پسته چرب زبان (و) شکر شیرین کار

قلم صنع برد از پی تصویر عقیق

سرخی از لعل لب تو بزبان چون پرگار

برقع روی تو از پرتو رخساره تو

هست چون ابر که از برق شود آتش بار

آتش روی ترا دود بود از مه و خور

شعر زلفین ترا پود بود از شب تار

با چنین روی چو در گوش کنی مروارید

شود از عکس رخت دانه در چون گلنار

بحر لطفی و ز اوصاف تو بر روی تو موج

گنج حسنی و بر اطراف تو از زلف تومار

باز سودای ترا زقه جان در چنگل

مرغ اندوه ترا دانه دل در منقار

تو مرا بوده چو دل را طرب و تن را جان

من ترا گشته چو مه را کلف و گل را خار

سپر افگندم در وصف کمان ابروت

بی زبان مانده ام همچو دهان سوفار

آدم آن روز همی گفت ثنای تو که بود

طین لازب، که توی گوهر و انسان فخار

ای خوشا دولت عشق تو که با محنت او

شد دل تنگ من از نعمت غم برخوردار

حسن روی تو عجب تا بچه حد است که هست

جرم عشاق تو همچون حسنات ابرار

مستفیدند دل و جان ز تو چون عقل از علم

مستفادند مه و خور ز تو چون نور از نار

آن عجب نیست که ارواح و معانی یابند

از غبار درت اشباح و صور بر دیوار

آسمان را و زمین را شود از پرتو تو

ذرها جمله چو خورشید و کواکب اقمار

من ز مهرت چو درم مهر گرفتم که بقدر

خوب رویان چو پشیزند و تویی چون دینار

می نهد در دل فرهاد چو مهر شیرین

خسرو عشق تو در مخزن جانم اسرار

عقل را پنبه کند عشق تو و از اثرش

همچو حلاج زند مرد علم بر سر دار

ای تو نزدیک بدل، پرده ز رخ دور افگن

تا کند پیش رخت شرک بتوحید اقرار

گر تو یکبار بدو روی نمایی پس از آن

پیش تو سجده کند کفر چو ایمان صد بار

زآتش شوق تو گر هیچ دلش گرم شود

آب بر خاک درت چرخ زند چون عصار

بر زمین گر ز سر کوی تو بادی بوزد

خاک دیگر نکند بی تو چو سیماب قرار

ای که در معرض اوصاف جمالت بعدد

ذره اندک بود و قطره نباشد بسیار

عقل را در دو جهان وقت حساب خوبان

ابتدا از تو بود چون ز یک آغاز شمار

چکنم وصف جمال تو که از آرایش

بی نیاز است رخ تو چه یدالله زنگار

با مهم غم عشق تو بیکبار ببست

در دکان کفایت خرد کارگزار

موج اسرار زند بحر دل من چو شود

خنجر عشق ز خونم چو صدف گوهردار

در بدن جان چو خری دان برسن بربسته

گر غمت از دل تنگم بدر اندازد بار

زنده یی همچو مرا پیشتر از مرگ بدن

بی غم عشق تو جان مرده بود دل بیمار

پشتم امروز قوی گشت که رویم سوی تست

بر سر چرخ نهم پا بچنین استظهار

نفسم گشت فروزنده چو آتش زآن روز

که مرا زند تو در سوخته افگند شرار

خلط اندیشه غیر تو ز خاطر برود

نوش داروی غم تو چو کند در دل کار

مست غفلت شدم از جام امانی و مرا

زین چنین سکر کند خمر محبت هشیار

هر زمان عشق هما سایه مرا می گوید

که تو شاهین جهانی منشین بر مردار

ای امام متنعم بطعام شاهان

تا تو فربه شده ای پهلوی دین است نزار

باز پاکیزه خورش باش که با همت دون

نه تو شایسته عشقی نه زغن مرغ شکار

ترک دنیای دنی گیر که لایق نبود

تو بدو مفتخر و او ز تو می دارذ عار

سخت در گردنت افتاد کمندش عجب ار

دست حکمش نبرد پای ترا از سر کار

بزر و سیم جهان فخر میاور که بسی

مار را گنج بود مورچگانرا انبار

دامن جامه جان پاک کن از گرد حدث

زآنکه لایق نبود جیب مسیحا بغبار

این زمان دولت گوساله پرستان زر است

گاو اگر بانگ کند ره بزندشان بخوار

عابد آن بت سیم اند جهانی،، که ازو

شد مرصع بگهراسب و خران را افسار

گردن ناقه صالح بجرس لایق نیست

چون شتر بارکش و همچو جرس بانگ مدار

کار این قوم بهارون قضا کن تسلیم

تو برو تا سخن از حق شنوی موسی وار

ره روای مرد که چون دست زنان حاجتمند

نیست با نور الهی ید بیضا بسوار

عزم این کار کن ار علم نداری غم نیست

در صف معرکه رستم چه پیاده چه سوار

ور تو خواهی که ز بهر تو جنود ملکوت

ملک گیرند برو با تن خود کن پیکار

ور چنانست مرادت که درخت قدرت

شاخ بر سدره رساند ز زمین بیخ برآر

ور خوهی از صفت عشق بگویم آسان

نکته یی با تو اگر بر تو نیاید دشوار

عشق کاریست که عجز است درو دست آویز

عشق راهیست که جانست درو پای افزار

عشق شهریست که در وی نبود دل را مرگ

عشق بحریست که از وی نرسد جان بکنار

اندرین دور که رفت از پی نان دین را آب

شاهبازان چو شتر مرغ شدند آتش خوار

راست گویم چو کدو جمله گلو و شکمند

این جماعت که زپالیز زمانند خیار

دین ازین قوم ضعیف است ازیرا ببرد

ظلمت چهره شب روشنی روی نهار

کم عیار است زر شرع، چو هر قلابی

سکه برد از درم دین ز برای دینار

عزت از فقر طلب کز اثر او پاکست

شعرت از حشو ثناهای سلاطین کبار

دین قوی دار که از قوت اسلام برست

حجر و کعبه ز تقبیل و طواف کفار

مدح مخلوق مکن تا سخنت راست شود

کآب از همرهی سنگ رود ناهموار

شکر کن شکر که از فاقه نداری این خوف

که عزیز سخنت را بطمع کردی خوار

هست امید که یک روز ترا نظم دهد

شعر قدسی تو در سلک سکوت نظار

آن ملوکی که بشمس فلکی نور دهند

زآن نفوس ملکی تحت ظلال الاطمار

زین سخنها که سنایی برد از نورش رنگ

ور بدی زنده چو گل بوی گرفتی عطار

جای آنست که فخر آری و گویی کامروز

خسرو ملک کلامم من شیرین گفتار

آب رو برده ای از رود سرایان سخن

چنگشان ساز ندارد تو بزن موسیقار

از پی مجلس عشاق غزل گوی غزل

که ز قول تو چو می مایه سکر است اشعار

بقبول ورد مردم گهر نظم ترا

نرخ کاسد نشود، تیز نگردد بازار

زآنکه با نغمه موزون نبود حاجتمند

قول بلبل باصولی که زند دست چنار

ور ترا شهرت سعدی نبود نقصی نیست

حاجتی نیست در اسلام اذان را بمنار

سیف فرغانی کردار نکو کن نه سخن

زشت باشد که نکو گوی بود بدکردار

ورنه کم گوی سخن، رو پس ازین خامش باش

که خموشی ز گناه سخنست استغفار