تنها در ایران ممکن است که با سفری چهار روزه فصل های مختلف را تجربه کنیم. اگرچه توصیه برای سفر، همواره جمعی سفر کردن با یک راهنمای باتجربه و خبره است و نوروز، روزی نو برای تجاربی نو.
ماهنامه دیار - امید کریمی: دو ماه مانده به نوروز سال 94، با زنده یاد محمدعلی اینانلو نشستیم تا برنامه یک سفر 14 روزه به کویر مرکزی ایران را بنویسیم. این اتفاق هم افتاد. البته به کمک همکاران استاد اینانلو در موسسه طبیعت، این برنامه سفر اما به دلایلی هیچ گاه منتشر نشد. استاد اینانلو در صبح روز 12 دی ماه سال 94، به دلیل ایست قلبی دار فانی را وداع گفت. از او یادگارهای بسیاری به جا مانده است. برنامه سفری که می خوانید؛ یکی از یادگارهای منتشر نشده از اوست. روحش شاد.
سفر یعنی تغییر و آن سفری جذاب تر است که تفاوت های بیشتری با زندگی روزمره ما داشته باشد و ما در ایران از این نعمت برخورداریم که در هر گوشه این سرزمین هیجان و لذتی به یادماندنی را تجربه کنیم از تاریخ و یادمان های آن، فرهنگ و مراسم و رفتارهای اقوام مختلف و طبیعت با شگفتی های بی بدیل و همجواری این شگفتی ها که در جهان بی نظیر است، تنها در ایران ممکن است که با سفری چهار روزه فصل های مختلف را تجربه کنیم. اگرچه توصیه برای سفر، همواره جمعی سفر کردن با یک راهنمای باتجربه و خبره است و نوروز، روزی نو برای تجاربی نو. از تهران شروع می کنیم و قصد این سفر، مسیری در حاشیه دشت مرکزی کویر است.
روز هفتم
اردکان و میبد
مقصد هفتمین روز با طی بالغ بر 100 کیلومتر از سمت جنوب شرق نائین، شهر اردکان است. در شهر اردکان علاوه بر خانه های قدیمی شهر و مسجد جامع با در چوبی و زیلوی وقف شده 400 ساله را از دست ندهید. در 35 تا 40 کیلومتری شرق شهر یکی از عبادتگاه های زرتشتیان به نام «پیر سبز چک چک» در دامنه کوه قرار دارد، از سقف آن چک چک آب را می بینید و نوای آن را می شنوید.
آتشکده «پیر سبز چک چک»
بعد از دیدن «پیر سبز چک چک» به اردکان بازگشته و به سوی شهر دیگری در استان یزد در 15-10 کیلومتری جنوب آن به راه ادامه می دهید. میبد نمونه ای تاریخی و نادر از شهرنشینی باستانی است. کهن دژ یا نارین قلعه با معماری خاص کویری دیدنی است. نظاره شهر از شاه نشین قلعه اعجاب انگیز است. با معماری کویر و بادگیرهای متفاوتی در بافت قدیمی شهر قابل رویت است. آب انبار، کاروانسرا و چاپارخانه، یخچال و کبوترخانه از دیگر دیدنی های شهر هستند.
«نارین قلعه»
علاوه بر قدمت و دیدنی های باستانی، میبد اشتهار دیگری نیز در تولید سفال دارد، می توان از کارگاه های سفال نیز بازدید کرد. شب را می توان در مهمانسرا یا خانه های قدیمی تجهیز شده یا امکانات ستاد نوروزی اقامت کرد.
روز هشتم
به تماشای یزد
در 60-50 کیلومتری جنوب میبد مرکز استان یزد شهر یزد قرار دارد. در دل کویر و یکی از بزرگترین شهرهای خشت و گل جهان، خوشبختانه بخش های وسیعی از معماری کویری در این شهر حفظ شده و با ثبت ملی خانه های قدیمی از تخریب آنها جلوگیری شده و ده ها خانه در حال حاضر به عنوان هتل سنتی مورد استفاده قرار می گیرد.
«مسجد جامع یزد»
دیدنی های یزد مثل مسجد جامع در مدخل بافت قدیم محله قهادان (با رفیع ترین سردر و مناره در بین مسجدهای ایران) با کاشیکاری و محراب زیبا و شبستان دیدنی آن، خانه لاری ها، زندان اسکندر، بقعه دوازده امام و دارایی بافی، باغ دولت آباد (یکی از آثار ثبت شده در میراث جهانی با بلندترین بادگیرها) مسجد ملا اسماعیل مجموعه امیر جخماق شامل تکیه، مسجد و آب انبار آن به عنوان زورخانه استفاده می شود و شبی را می توان در این مجموعه در کنار پهلوانان شهر یزد و مرشدی که به زیبایی می نوازد و می خواند، طی کرد.
«زندان اسکندر»
بزرگترین نخل ایران که حدود 200 نفر در روزهای عزاداری باید آن را حمل کنند نیز در جلوی تکیه قرار دارد.
«باغ دولت آباد»
خرد معماری، مردم سختکوش یزد و بهره برداری بهینه از منابع آب در این خطه خشک نمایان است. موزه آب در حاشیه میدان امیر چخماق در خانه کلاهدوز گویای این خرد است. بازار یزد و راسته های مختلف آن و خرید شمد، دستمال یزدی و شیرینی این خطه یادتان نرود.
روز نهم
تفت
آتشکده ورهرام یزد، آتشی که قریب به 1500 سال از برافرختن آن می گذرد را نگهداری می کند. خالی از لطف نیست این آتش از آتشکده های خوزستان آورده شد ولی بنای آتشکده مربوط به زمان پهلوی اول است که توسط پارسیان هند تامین مالی و ساخته شده است.
آتشکده ورهرام یزد
یکی از روزهای اقامت خود را نیز به دیدن شهری ییلاقی در جنوب غربی یزد اختصاص دهید، یعنی تفت؛ با کوچه باغ ها و ساباط ها و چندین آتشکده کوچک و محله ای، ولی قبل از رسیدن به تفت که در دامنه های شیرکوه قرار دارد، روستای چم، با سرو قدیمی و برج خاموشان و ساکنان زرتشتی آن را هم ببینید.
کمی جلوتر چند کیلومتری خارج از تفت روستای خوراشاه، (فراشاه) یا اسلامیه که به طرز زیبایی به عنوان یک روستای هدف گردشگری بازسازی شده است، دیدنی است. می توانیم شهر یزد را در صبح روز دهم ترک کنیم.
روز دهم
خرانق
در شمال شرق یزد روستای باستانی خرانق با کاروانسرای عباسی است که به عنوان اقامتگاه از آن استفاده می شود. خرابه های قدیمی خرانق و منارجنبان این منطقه نیز با دشت هایی که برای کشاورزی در اطراف خرانق قرار دارد، دیدنی است.
روز یازدهم
بیاضه
از خرانق به طرف شرق و شمال حرکت می کنیم. با طی بالغ بر 190 کیلومتر در میان کویر و بیابان به بیاضه و قلعه آن با معماری شگفت انگیز و دیوارهای خشت و گل رفیع و خندق دور تا دور قلعه و بخش های مختلف قلعه با کاربری های متفاوت این قلعه که قدمت ساخت آن به زمان ساسانیان می رسد، نمونه کامل یک دژ نفوذناپذیر کویری ایران از دیدنی های بیاضه است.
روز دوازدهم
گرمه، دریاچه نمک و روستای مصر
«گرمه» روستایی است در 34 کیلومتری بیاضه که یکی از اولین مجموعه های اقامتی محلی در آن قرار دارد به نام آتشونی. نخلستان ها و تالاب همجوار نخلستان و چشمه گرمه که آبی با دبی بالا از آن می تراود و در میان کویر، نگین سبزی را ایجاد کرده است.
در این روستا محصولاتی که از نخل حاصل می شود و سوغاتی خوبی است مثل خرما، شیره خرما، بافته هایی از برگ نخل، سبدهای مختلف می بایست در لیست خریدهای مان از این منطقه قرار گیرد.
بافت قدیم روستا و قلعه قدیمی آن نیز دیدنی است. روستاهای عروسان و ایراج هم در نزدیکی گرمه دیدنی است و در این روستاها هم اقامتگاه های محلی وجود دارد. از گرمه با طی کردن حدود 48 کیلومتر به خور می رسیم. از دیدنی های خور، بافت قدیم و خانه ها و معماری درونگرای کویری است که در گرمای تابستان و سرمای زمستان آسایش ساکنان را تامین می کند. نخلستان های زیبای خور دیدنی است.
از خور اگر حدود 60 کیلومتر به طرف شرق برویم، در جاده ای که به طبس می رسد، دریاچه نمک دیگری را خواهید دید. در خور علاوه بر مهمانسرا، هتل زیبایی که مدیریت خانوادگی دارد، می تواند اقامتگاه مناسبی باشد. در 35 کیلومتری شمال خور روستای عروسان، روستای مصر و فرحزاد شما را به تفرجی در رمل ها دعوت می کند.
اقامتگاه های محلی نیز در این روستاها می تواند محل خوبی برای شب مانی باشد. قلعه قدیمی جندق که بخشی از آن به صورت اقامتگاه استفاده می شود و مساجد، شبستان بزرگ و در بادگیر و معماری کویری نمونه های بارز دیدنی های جندق است. در سال های اخیر با مدیریت آب در این منطقه، استخر سرپوشیده و آب نمای زیبایی در جندق ساخته شده که می توانید با شنا در این استخر، گرمای کویر را از تن بیرون کنید.
روز سیزدهم
کویر مرکزی، دامغان
جاده ای طویل شما را به شمال هدایت می کند. حدود 130 کیلومتر به معلمان می رسید. این جاده در دل دشت کویر مرکزی کشیده شده است. بعد از معلمان به روستیا رشم می رسید که چشمه های مردان و علی در کنار مراتع سرسبز دیدنی است.
با امامزاده ای که بر فرار تپه ای قرار گرفته و مثل همه نقاط ایران، مردمان مهمان نوازی دارد. از فراز این تپه وقتی به جنوب می نگری سر کویر در پیش روست و تصور می کنی این اقیانوس عظیم از کویر تا انتهای جهان ادامه دارد. 90-80 کیلومتر بالاتر به شهر دامغان می رسیم؛ شهری با پیشینه 400 سال پیش از میلاد مسیح و یکی از شهرهای پایتختی ایران در زمان اشک سوم و تیرداد اشکانی که مرکز ایالت قومس بوده است.
عده زیادی سابقه سکونت در این منطقه را به هوشنگ پیشدادی نسبت می دهند. مهمانسرای دامغان از محل های مناسب اسکان است و دیگر مراکز اقامتی شهر، چشمه علی دامغان دبی آب فراوانی که با فشار، نعمت را روی این خطه می گشاید و استخر بزرگی که در جلوی چشمه وجود دارد و در میانه این استخر که آب چشمه به آن می ریزد، با کوشک زیبایی که در وسط استخر به دستور فتحعلی شاه ساخته شده است.
در 35 کیلومتری شمال دامغان که یکی از تفرجگاه های مهم دامغان است. مسجد تاریخانه یکی از قدیمی ترین مساجد ایران که بنیان آن ساسانی و گمان ها بر این است که مسجد روی آتشکده یا عبادتگاهی قبل از اسلام بنا شده است. مسجد جامع دامغان نیز دیدنی است.
«مسجد تاریخانه» دامغان
برج چهل دختران با افسانه های بسیار آن از جمله بخت گشایی را نیز باید دید. به نظر می آید این برج بنای یک آتشکده باشد. برج پیر علمدار بازمانده از اوایل قرن پنجم هجری قمری با شباهت های بسیار به برج چهل دختران. بازار سرپوشیده دامغان و کاروانسراهای داخل بازار و رباط شاه عباسی که در مرکز شهر قرار دارد را می توان دید.
این خطه یعنی استان سمنان به دلیل قرار گرفتن در مسیر جاده ابریشم کاروانسراهای بسیاری دارد که هر یک بنا به شرایط اطراف آن و بوم آورد بودن مصالح آن از مصالح و پلان خاص و متفاوتی بهره گرفته است. شهر سمنان مرکز استان در 100 کیلومتری شرق دامغان با قدمتی که به دوره هخامنشیان مین رسد واقع می شود.
برج چهل دختران
در 38 کیلومتری جاده دامغان به سمنان کاروانسرای آهوان خودنمایی می کند. دیگر دیدنی هایی که در انتظار بازدید شماست در سمنان، دروازه ارگ، بازار قدیمی، یخدان آتشگاه، قلعه پاچنار و بالاخره منطقه ییلاقی و کوهستانی شهمیرزاد که عشایر سنگسر در این منطقه سکونت دارند. اگر اهل دیدن حیات وحش باشید، در شمال شهر سمنان منطقه حفاظت شده پرور قرار دارد که شما در حاشیه منطقه در دامنه کوه ها، کَل و بز و قوچ و میش را در چند متری خود می توانید ببینید.
روز چهاردهم
سمنان – تهران
از سمنان که خارج می شوید به طرف جنوب شرقی به گرمسار می رسید. منطقه سرخه که تپه ماهورهای سرخ رنگ با شکل های بسیار زیبا دیدنی است. 15 کیلومتر بعد از سرخه کاروانسرای لاسجرد (لاسگرد) را می بینید و در کنار آن امکانات میان راهی مناسب مثل چای و استفاده از سرویس بهداشتی قرار دارد. 38 کیلومتر بعد از لاسگرد، روستای ده نمک با آب انبار، کاروانسرا و بقایای روستای قدیمی وجود دارد. از این کاروانسرا به دلیل موقعیت خاص آن، آنان که کاوشگر آسمان شب هستند، برای رصد ستارگان استفاده می کنند.
کاروانسرای «ده نمک»
در هر یک از مجمع های بین راهی که در این مسیر توقف کردید، حتما کلوچه و شیرینی های مختلف استان سمنان را خریداری کنید. گرمسار و ایوانکی نیز با صیفی جات خاص خود معروف هستند. هندوانه شریف آباد نیز در مثال های فارسی جایگاه خود را دارد و در این سفر 14 روزه حجم عظیمی از دیدنی های ایران عزیز که به حق «جهانی است در یک مرز» را دیدیم. به امید همراهی شما در سفرهای دیگر.
