موبایل و یا تلفن همراه یک ابزار ارتباطی است که در چند سال گذشته با جمع کردن همه قابلیت های رسانه های پیش از خود به یک وسیله ضروری در دنیای امروز تبدیل شده است. امروزه تلفن های همراه با ارتباط به شبکه جهانی اینترنت توانسته اند بخش مهمی از قابلیت های کامپیوتر های شخصی را برای کاربران خود مهیا سازند. از سوی دیگر با توجه به حجم کوچک و قابلیت همراه بودن، به عنوان یک رسانه همه جا حاضر مطرح شده اند. در کشورمان نیز تلفن های همراه هوشمند با رشد بی سابقه ای در میان کاربرانشان توانسته اند جایگاه مهمی در همه فعالیت های کاربرانشان از جمله ارتباطات کاری و شخصی، سرگرمی و غیره داشته باشند. آمار ها نشان از نرخ رشد نجومی تلفن های همراه هوشمند در کشور دارد به طوریکه تنها در ۲ سال گذشته تعداد تلفن های همراه هوشمند در کشور از ۴ میلیون به ۴۰ میلیون رسیده است. به تبع این فراگیری یکی از گروه های مهمی که به دلیل آشنایی کامل با فضای دیجیتال استفاده زیادی از آن می برند کودکان و نوجوانان هستند. اما همه استفاده هایی که از این تلفن های همراه هوشمند می شود استفاده های مفید و لازم نیست و بخش مهمی از استفاده هایی که از این وسیله به خصوص در میان کودکان و نوجوانان می شود به استفاده با هدف سرگرمی اختصاص دارد. از سوی دیگر مبحث بسیار مهمی که محققان در دنیای امروز با آن مواجه هستند بحث اعتیاد به تلفن همراه است که بر اساس آن کاربر به صورت افراطی زمان زیادی از وقت مفید روزمره خود را در تلفن همراه خود به سر می برد. در این گزارش به تأثیرات و ابعاد استفاده از تلفن همراه به عنوان ابزار بازی های موبایلی در میان دانش آموزان پرداخته شود.
اثرات مثبت بازی های موبایلی:
نگاهی که شاید به طور عمومی در جامعه به بازی های کامپیوتری وجود داشته باشد این است که این بازی ها مضر هستند و مشکلات متعددی را برای کودکان و نوجوانان بوجود می آورند. امروزه محققان حداقل ۱۰ فایده بازی های کامپیوتری را ذکر کرده اند. اولین فایده آن این است که امروزه در برخی از بیمارستان های دنیا محلی را برای بازی کودکان اختصاص می دهند زیرا این ثابت شده که اینگونه بازی ها می تواند به کاهش درد و ناراحتی کمک کند. حتی جالب است بدانید در تحقیقی که در کشور انگلیس انجام شد به این نتیجه رسیدند که بر خلاف نظر عموم مردم بازی های کامپیوتری اگر به صورت جمعی انجام شود می تواند عامل بسیار مفیدی باشد تا کودکان خجالتی را از لاک خود در بیاورد و اجتماعی کند. یکی دیگر از فواید این بازی ها افزایش قدرت و مهارت هماهنگی میان دست و چشم برای کودکان است که در آینده برایشان می تواند بسیار مفید باشد. از جنبه بهبود قدرت تصمیم گیری نیز در تحقیقات ثابت شده که این بازی ها می تواند تمرینی برای زندگی آینده کودکان باشد تا بتوانند در موقعیت های مختلف تصمیم های عاقلانه تری بگیرند. بازی های کامپیوتری اثرات مثبتی در جنبه های دیگری از جمله حوزه های افزایش مسئولیت پذیری، شکوفایی خلاقیت، یادگیری زبان انگلیسی و تمرین خود کفایی نیز دارد که خود بحثی مفصل می طلبد.
در خصوص استفاده از تلفن همراه نیز بر خلاف تصور عمومی که وجود دارد و آن را برای کودکان و حتی دانش آموزان مضر می دانند تحقیقاتی که در کشور های مختلف دنیال انجام شده است نشان می دهد در صورت استفاده صحیح و مدیریت شده از این وسیله ارتباطی، می تواند تأثیرات مثبتی بر روی کاربران خود داشته باشد. محققان ژاپنی در تحقیقی که بر روی تأثیرات استفاده از تلفن های همراه بر روی دانش آموزان مدارس این کشور انجام داده اند به این نتیجه رسیده اند که این وسیله در صورت استفاده صحیح می تواند تأثیرات مثبتی بر روند تحصیلی دانش آموزان داشته باشد. همچنین محققان انگلیسی در تحقیقی به این نتیجه رسیدند که استفاده از تلفن همراه به عنوان یک وسیله کمک آموزشی می تواند نقش مثبتی در آموزش دانش آموزان مدارس داشته باشد حتی این تحقیقات منجر به این شده است که گروهی از فعالین آموزش و پرورش در این کشور درخواست ایجاد تغییر در قوانین ممنوعیت استفاده از تلفن همراه در مدارس این کشور شوند.
استفاده بی رویه، عامل غلبه اثرات منفی بازی های موبایلی
اما آنچه که امروزه بیشتر مشاهده می شود استفاده افراطی و بی رویه از این بازی ها ست که منجر اثرات منفی این گونه بازی ها خصوصا بر روی موبایل و تبلت بیشتر به چشم آید. طبق تحقیقات انجام شده این بازی ها از جنبه های مختلف موجب اثرات منفی بر روی خلقیات روحی و روانی، اخلاقیات اجتماعی و حتی سلامت جسمانی کودکان و نوجوانان داشته باشد. به طور عمده محققان افزایش پرخاشگری، افت تحصیلی، اعتیاد به بازی های رایانه ای و تنبل شدن ذهن کودک را به عنوان اثرات منفی فردی استفاده بی رویه از این بازی ها برای کودکان مطرح کرده اند. اما همان گونه که مطرح شد این موارد تنها اثرات منفی بازی های کامپیوتری برای کودکان نیست. اثرات منفی اجتماعی این بازی ها بسیار مهم است. محققان متزلل شدن روابط خانوادگی و ایجاد انزوای اجتماعی در کودک را از مهمترین آسیب های اجتماعی این گونه بازی ها بر می شمرند. مشکلات افزایش وزن، مشکلات بینایی و همچنین اثرات منفی بر روی استخوان بندی بدن کودک نیز از جمله آسیب های جسمانی بازی های موبایلی و یا تبلتی است که محققان به آن اشاره داشته اند.
تأثیرات تلفن همراه بر دانش آموزان
اما فارغ از تحقیقاتی که محققان در چارچوب مبانی علمی در خصوص تأثیرات مثبت یا منفی بازی های موبایلی بر روی کودکان و دانش آموزان کرده اند، معلمان کشورمان تجربیات ناب و عینی از استفاده از تلفن همراه در میان دانش آموزان دارند. یکی از معلمان در مصاحبه ای “حواس پرتی دانش آموزان” را یکی از تأثیرات مستقیم تلفن همراه برای دانش آموزان خوانده است. وی افت تحصیلی و عدم یادگیری دروس و کاهش تعامل با معلم و همکلاسی ها را به عنوان نتایج استفاده از تلفن همراه در میان دانش آموزان می داند. معلمی دیگر در مصاحبه ای تلفن همراه را یکی از عوامل انحراف دانش آموزان می داند که زمینه ساز مشکلات اخلاقی برای آنها است. معلمی دیگر از جنبه ای متفاوت به استفاده از تلفن همراه در میان دانش آموزان نگاه می کند و آن را به علت دسترسی به اطلاعاتی که بخش زیادی از آنها ممکن است غلط باشد، عامل ایجاد ذهنیت های منفی در آنها می داند. اما مادر یک دانش آموزان دبستانی به احساس اطمینان والدین به دلیل دسترسی داشتن فرزندشان به تلفن همراه اشاره می کند و می گوید: هر گاه نگران فرزندمان می شویم تلفن همراه بهترین وسیله ای است که ما را از فرزندمان با خبر می کند. اما مشاهدات معلمان به همین جا ختم نمی شود. معلم دیگری در مصاحبه ای می گوید: تلفن همراه جدا از کاربرد های مثبت و منفی که می تواند برای دانش آموزان داشته باشد، باعث بوجود آمدن چشم و هم چشمی بین آنها شده است.
اما در خصوص بازی های موبایلی برای دانش آموزان، رضوان پور یکی از کارشناسان تربیتی در مصاحبه ای آن را “عامل خدشه به پیشرفت تحصیلی کودکان و نوجوانان” می داند. وی همچنین به “بروز رفتار های خشونت آمیز در خانه و محیط های عمومی” از سوی کودکان به عنوان یکی دیگر از تآثیرات منفی این بازی ها اشاره می کند. رضوان پور یکی دیگر از تأثیرات منفی این گونه بازی ها را تقلید در رفتار های ظاهری کودک می داند و می گوید: تقلید در رفتار های ظاهری کودکان از دیگر عواقب زیان بار استفاده از این نوع بازی هاست چرا که همانگونه که در جامعه شاهدیم بسیاری از کودکان با خرید لباس هایی شبیه به شخصیت های موجود در بازی ها و با انجام رفتار آنها سعی در تقلید و همذات پنداری می کنند که این مسأله به تزلل در شخصیت کودکان منجر می شود.
همان گونه که می بینید تلفن همراه و بازی های موبایلی بر خلاف تصور عمومی که از آن وجود دارد در صورت استفاده صحیح می تواند به در خدمت یادگیری، آموزش و رشد شخصیت کودک به کار آید اما چون به طور عمومی و به دلیل بی توجهی والدین به اهمیت استفاده مناسب کودک از این وسایل، به گونه ای بی رویه و افراطی از آنها استفاده می شود موجب شده که آثار منفی آن بسیار بیشتر از آثار مثبتش باشد. لذا به نظر می رسد خانواده ها می توانند با مشورت با یک متخصص روانشناس آشنا با اثرات تکنولوژی های ارتباطی با تنظیم و طراحی یک برنامه مشخص برای استفاده کودکان و دانش آموزان از این وسیله ارتباطی، به کاهش اثرات منفی آن و افزایش استفاده های مثبت تلفن همراه کمک کرد.
