بقعه امامزاده اسماعيل ( ع ) ، پسر امام جعفر صادق ( ع ) ، در خيابان انصاري شهر قزوين قرار دارد . بناي بقعه در دو طبقه شامل فضاي اصلي حرم ، چهار ايوان متصل در طرفين آن و فضاهاي جنبي ايوان ها است . بر فراز حرم ، گنبدي قرار دارد كه روي آن كاشيكاري و زير آن كاربندي و گچبري است . مدفن اصلي امامزاده در سرداب بقعه ، در زير حرم قرار گرفته است . ايوان هاي شرقي و غربي به لحاظ شكل شبيه به هم هستند . ايوان هاي شمالي و جنوبي نيز طرحي يكسان و دو زاويه در طرفين دارند كه در ايوان شمالي اين زاويه ها پوشش شده و دو ستون پوشش ، آن را تحمل مي كنند .
يکي از پديدههايي که از جنبههاي تاريخي، هنري، مذهبي و اجتماعي در معماري اسلامي نقش داشته و امروزه، پس از مساجد بيشترين تعداد را دارند.، آرامگاهها و بقاع متبرکه است، پديدهاي که در فرهنگ ايراني سابقهاي طولاني دارد و کمتر شهر ايراني است که سهمي از چنين بناهايي نداشته باشد. معمولا در هر دوره ساخت مقابر، ارتباط مستقيم با متوفا داشته است. افرادي عادي از مقابر ساده و افراد نامدار از مقابر ويژهتري برخوردار بودهاند.
از سدهي اول تا سوم هجري هيچ آرامگاهي در ايران را که بتوان تاريخ معيني به آن نسبت داد، باقي نمانده است. شايد بتوان تدفين هارون الرشيد در خراسان را آغازگر سنت آرامگاهسازي دانست که خود زيربناي تکوين بزرگترين بناي آرامگاهي ويژهي شيعيان در مشهد بود. پس از شهادت امام رضا (ع)، ايشان در همان مکاني که هارون الرشيد مدفون شده بود، به خاک سپرده شدند.
از سدهي چهارم هجري به بعد شاهد ظهور و گسترش بناهاي آرامگاهي در نقاط مختلف هستيم. ازدلبايل اين گسترش ميتوان به مهاجرت امامزادگان و سادات به ايران و شهادت يا مرگ آنان در آنجا و همچنين سلسلهها و نهضتهاي شيعي، زيارت آرامگاههاي فرزندان علي (ع) رابا اهميت ميدانستند و تلاش ميکردند به اماکن سنتي و کهن ايران جلوهي اسلامي ببخشند. همين شيوه از ايران به سرزمينهاي غرب اسلامي، مخصوصا مصر در عصر فاطمي انتقال يافت.
با وجود اهميت بقاع متبرکه (امامزادگان) در ميان شيعيان ايران، اطلاعات جامع و کاملي از اين بقاع متبرکه وجود ندارد. شهرستان قزوين نيز از اين قاعده مستثني نيست. امامزادگان و بقاع متبرکهي چندي در اين شهر وجود دارد که به بررسي و معرفي يکي از مهمترين آنها – امامزاده اسماعيل (ع) – ميپردازيم.
موقعيت مکاني
مقبره ي امامزاده اسماعيل (ع) در چهارراه شهرباني قزوين و در ابتداي کوچهي تنگ و تاريکي است که اولين کوچهي خيابان شهيد انصاري (کوروش سابق) به شمار ميآيد. در قسمت شمال غربي، مسجد جامع قزوين، و در شمال آن خيابان پيغمبريه و «بقعهي چهار انبياء» (سلام الله عليهم) قرار دارد. اين آرامگاه در دوران صفويه در حاشيهي غربي ميدان شاه بوده است، اما پس از تخريب اين ميدان و پس از خانهسازي زمينهاي ميدان، اين بقعه در کنار کوچهاي واقع شده که پشت به خيابان شهدا (سپه سابق) است.
فضاي داخلي
با عبور از کفشکنهاي غربي و شرقي ايوان جنوبي، وارد فضاي آن ميشويم. بخش لبهي ايوان رو به حياط جنوبي به ارتفاع 50 سانتيمتر با نردهي آهني به صورت حفاظ قرار گرفته است که فضاي حياط را از ايوان جنوبي جدا ميکند. بخش قوس ايوان نيز با پنجرهاي شيشهاي از فضاي بيروني جدا ميشود. ازارهي داخلي ايوان تا ارتفاع 1 متر با کاشيهاي زيباي هفت رنگ تزيين شده است. از بالاي قسمت ازارهي ايوان تا بالاي درگاهي ايوان با گچ به صورت ساده مزين شده است. قوس وروديهاي غربي و شرقي ايوان، چفد نيمدايرهاي (بيزکند) است که با گچ به صورت ساده اندوه شده است. از اين وروديها به صورت مستقيم به اتاقهاي جنبي امامزاده نيز راه است. از بخش بالاي درگاهي به عرض 20 سانتيمتر گچبري با نقش گل و بته در زمينهي خاکستري، بدنهي ايوان را دور ميزند؛ همچنين اين گچبري، لبهي زير قوس ايوان را نيز مزين ميکند. زير قوس ايوان با مقرنسهاي بسيار زيبا با پوشش گچ سفيد رنگ به طرز هنرمندانهاي جلوه ميکند. در ديوارهي جنوبي ايوان در چوبي قرار گرفته است که مستقيما به فضاي گنبد خانه ميرسد.
