سبحة‌الابرار از هفت اورنگ جامی

ای حیات دل هر زنده دلی

سرخ رویی ده هر جا خجلی

چاشنی‌بخش شکر گفتاران

کار شیرین کن شیرین کاران

بر فرازندهٔ فیروزه‌رواق

شمسهٔ زرکش زنگاری‌تاق

تاج به سر نه زرین‌تاجان

عقده بند کمر محتاجان

جرم بخشندهٔ بخشاینده

در بر بر همه بگشاینده

ابر سیرابی تفتیده‌لبان

خوان خرسندی روزی‌طلبان

گنج جان‌سنج به ویرانهٔ جسم

حارس گنج به صد گونه طلسم

دیرپروای به خود بسته دلان

زود پیوند دل از خود گسلان

قفل حکمت نه گنجینهٔ دل

زنگ ظلمت بر آیینهٔ دل

مرهم داغ جگر سوختگان

شادی جان غم اندوختگان

نقد کان از کمر کوه گشای

صبح عیش از شب اندوه نمای

مونس خلوت تنهاشدگان

قبلهٔ وحدت یکتاشدگان

تیر باران فکن، از قوس قزح

از صفا باده ده، از لاله قدح

پردهٔ عصمت گل پیرهنان

حلهٔ رحمت خونین کفنان

خانهٔ نحل ز تو چشمهٔ نوش

دانهٔ نخل ز تو شهد فروش

لب پر از خنده ز تو غنچه به باغ

داغ بر سینه ز تو لالهٔ راغ

غنچه‌سان تنگدل باغ توایم

لاله سان سوختهٔ داغ توایم

هر چه غیر تو رقم کردهٔ توست

گرچه پروردهٔ تو، پردهٔ توست

چند بر طلعت خود پرده نهی؟

پرده بردار که بی‌پرده، بهی!

تازه‌رس قافلهٔ بازپسان،

به قدمگاه کهن بازرسان!

بانگ بر سلسلهٔ عالم زن!

سلک این سلسله را بر هم زن!

عرش را ساق بجنبان از جای!

در فکن پایهٔ کرسی از پای!

بر خم رنگ فلک سنگ انداز!

رخنه‌اش در خم نیرنگ انداز!

رنگ او تیرگی است و تنگی

به ز رنگینی او بیرنگی

هست رنگ همه زین رنگرزی

دست نیلی شده ز انگشت گزی

مهر و مه را بفکن طشت ز بام!

تا برآرند به رسوائی نام

پردهٔ پرده‌نشینان ندرند

وز سر پرده‌دری در گذرند

کمر بستهٔ جوزا بگشای!

گوهر عقد ثریا بگشای!

زهره را چنگ طرب‌زن به زمین!

چند باشد به فلک بزم‌نشین؟

چار دیوار عناصر که به ماه

سرکشیده‌ست ازین مرحله گاه،

مهره مهره بکن‌اش از سر هم!

شو از آن مهره‌کش سلک عدم!

آب را بر سر آتش بگمار!

تا شود آگه، از او دود بر آر!

ز آتش قهر ببر تری آب!

بهر بر عدمش ساز سراب

باد را خاک سیه ریز به فرق!

خاک را کن ز نم توفان غرق!

نامزد کن به زمین زلزله‌ها

ساز از آن عالیه‌ها سافله‌ها!

گاو را ذبح کن از خنجر بیم!

پشت ماهی ببر از اره دو نیم!

هر چه القصه بود زنگ نمای،

همه ز آئینهٔ هستی بزدای!

تا به مشتاقی افزون ز همه

بنگرم روی تو بیرون ز همه

نور پاکی تو و، عالم سایه

سایه با نور بود همسایه

حق همسایگی‌ام دار نگاه!

سایه‌وارم مفکن خوار به راه!

معنی نیک سرانجامی را،

جام صورت بشکن جامی را!

باشد از سایگیان دور شود

ظلمت سایگی‌اش نور شود

آرد از رنگ به بیرنگی روی

یابد از گلشن بیرنگی بوی

شب که زد تیرگی مهرهٔ گل

قیرگون خیمه ز مخروطی ظل

چون مشبک قفس مشکین رنگ

گشت بر مرغ دلم عالم تنگ

بر خود این تنگ‌قفس چاک زدم

خیمه بر طارم افلاک زدم

عالمی یافتم، از عالم، پیش

هر چه اندیشه رسد، ز آن هم بیش

عقل، معزول ز گردآوری‌اش

وهم، عاجز ز مساحت گری‌اش

نور بر نور، چراغ حرمش

فیض بر فیض، سحاب کرمش

سنگ بطحاش گهروار همه

ابر صحراش گهربار همه

برسرم گوهر و در چندان ریخت

که مرا رشتهٔ طاقت بگسیخت

حیفم آمد که از آن گنج نهان

نشوم بهره‌ور و بهره‌فشان

گوش جان را صدف در کردم

جیب دل را ز گهر پر کردم

بازگشتم به قدمگاه نخست

عزم بر نظم گهر کرده درست

هر چه ز آنجا گهر و در رفتم

همه ز الماس تفکر سفتم

بس سحرها که به شام آوردم

شام‌ها همچو شفق خون خوردم

مرسله مرسله بر هم بستم

عقد بر عقد به هم پیوستم

سبحه‌ای شد پی ابرار، تمام

خواندمش سبحةالابرار به نام

می‌رسد عقد عقودش به چهل

هر یک از دل گره جهل گسل

اربعین است که درهای فتوح

زو گشاده‌ست به خلوتگه روح

گرت این سبحهٔ اقبال و شرف

افتد از گردش ایام به کف،

طوق گردن کن و آویزهٔ گوش!

به دو صد عقد در آن را مفروش!

بو که چون سبحه در آئی به شمار

رسدت دست به سر رشتهٔ کار

چرخ کحلی سلب ازرق‌پوش

همچو ابنای زمان زرق‌فروش

سبحهٔ عقد ثریا در دست

خواست بر گوهر این سبحه، شکست

گفتم این رشتهٔ گوهر به کفت

که بود نقد بلورین صدفت،

گرچه بس لامع و نورافشان است،

نور این سبحه دو صد چندان است

نور آن روی زمین را بگرفت

نور این کشور دین را بگرفت

نور آن چشم جهان روشن کرد

نور این دیدهٔ جان روشن کرد

گرچه آن گوهر بحر کهن است،

این نور آیین در درج سخن است

گرچه در سلک زمان آن پیش است،

چون درآری به شمار این بیش است

گرچه آن را نرسد دست کسی،

بهره‌ور گردد ازین دست بسی

گرچه آن هموطن ماه و خورست

این به خورشید ازل راهبرست

ای درین کارگه هوش‌ربای

روز و شب چشم نه و گوش‌گشای!

نه به چشم تو ز دیدن اثری

نه به گوش‌ات ز شنیدن خبری،

چند گاهی ره آگاهان گیر!

ترک همراهی بیراهان گیر!

پرده از چشم جهان بین کن باز!

بنگر پیش و پس و شیب و فراز!

بین که این دایرهٔ گردان چیست!

دور او گرد تو جاویدان چیست!

بر سرت چتر مرصع که فراشت!

بر وی این نقش ملمع که نگاشت!

مهر را نورده روز که کرد!

ماه را شمع شب‌افروز که کرد!

کیست میزان نه دکان سپهر!

کفه سازندهٔ آن از مه و مهر!

عین ممکن به براهین خرد

نتواند که شود هست به خود

چون ز هستی‌ش نباشد اثری،

چون به هستی رسد از وی دگری؟

ذات نایافته از هستی، بخش

چون تواند که بود هستی‌بخش؟

نقش، بی‌خامهٔ نقاش که دید؟

نغمه، بی‌زخمهٔ مطرب که شنید؟

ناید از ممکن تنها چون کار

حاجت افتاد به واجب ناچار

او به خود هست و جهان هست بدو

نیست دان هر چه نپیوست بدو!

جنبش از وی رسد این سلسله را

روی در وی بود این قافله را

همه را جنبش و آرام ازوست

همه را دانه ازو دام ازوست

او برد تشنگی تشنه، نه آب

او دهد شادی مستان، نه شراب

غنچه در باغ نخندد بی او

میوه بر شاخ نبندد بی او

از همه ساده کن آیینهٔ خویش!

وز همه پاک بشو سینهٔ خویش!

تا شود گنج بقا سینهٔ تو

غرق نور ازل آیینهٔ تو

طی شو وادی برهان و قیاس

تو بمانی و دل دوست‌شناس

دوست آنجا که بود جلوه‌نمای

حجت عقل بود تفرقه‌زای

چون نماید به تو این دولت روی،

رو در آن آر و، به کس هیچ مگوی!

زآنکه از گوهر عرفان خالی

به بود کیسهٔ استدلالی

بحر معنی ز سخن پرگهرست

هر یک آویزهٔ گوش دگرست

در بلورین صدف چرخ کهن

نیست والا گهری به ز سخن

سخن آواز پر جبریل است

روح‌بخش دم اسرافیل است

سخن از عرش برین آمده است

بهر پاکان به زمین آمده است

نیست در کان گهری بهتر از این

یا در امکان هنری بهتر از این

نامهٔ کون به وی طی شده است

آدمی، آدمی از وی شده است

فضل کلک و شرف نامه به اوست

عقل را گرمی هنگامه به اوست

گر نبودی سخن تازه‌رقم

نشدی لوح و قلم، لوح و قلم

قلم و لوح به کار سخن‌اند

روز و شب نقش نگار سخن‌اند

به سخن زنده شود نام همه

به سخن پخته شود خام همه

طبع ما خرم از اندیشهٔ اوست

خرم آن کس که سخن پیشهٔ اوست

شب که از فکر سخن پشت خم‌ایم

فرق را کرده رفیق قدم‌ایم

حلقهٔ خاتم صدق‌ایم و یقین

دل نگین، حرف سخن نقش نگین

زیر این دایرهٔ بی سر و بن

نتوان مدح سخن جز به سخن

مدح‌گویان که فلک معراج‌اند،

گاه مدحت به سخن محتاج‌اند

حامل سر ودیعت، سخن است

رهبر راه شریعت، سخن است

جلوهٔ حسن ز وصافی اوست

سکهٔ عشق ز صرافی اوست

سخن از چشمهٔ جان گیرد آب

زر رخشان ز شرر یابد تاب

آب آن، روضهٔ دین افروزد

تاب این، خرمن ایمان سوزد

ای بسا قفل درین کاخ دو در

که کلیدش نتوان ساخت ز زر

لب به افسون سخن آلایند

آن گره در نفسی بگشایند

ای پر از فیض وجود تو جهان!

غرق نور تو چه پیدا چه نهان!

مایهٔ صورت و معنی همه تو

با همه، بی‌همه، تو، ای همه تو!

بی‌نصیب از تو نه چندست و نه چون

خالی از تو نه درون و نه برون

متحد اولی و آخری‌ات

متفق باطنی و ظاهری‌ات

کرده‌ای در همه اضداد ظهور

هیچ ضد نیست ز نزدیک تو دور

جامی از هستی خود پاک شده

در ره فقر و فنا خاک شده

در بقای تو فنا می‌خواهد

وز فنا در تو بقا می‌خواهد

از خود و کار خودش فانی دار!

و آن فنا را به وی ارزانی دار!

چون فنا شد به بقایش برسان!

بر سر صدر صفایش بنشان!

کن به صافی صفتان رهبری‌اش!

متصف ساز به صوفی گری‌اش!

پور عمران به دلی غرقهٔ نور

می‌شد از بهر مناجات به طور

دید در راه سر دوران را

قائد لشکر مهجوران را

گفت کز سجدهٔ آدم ز چه روی

تافتی روی رضا؟ راست بگوی!

گفت: «عاشق که بود کامل‌سیر

پیش جانان نبرد سجده به غیر»

گفت موسی که: «به فرمودهٔ دوست

سرنهد، هر که به جان بندهٔ اوست»

گفت: «مقصود از آن گفت و شنود

امتحان بود محب را، نه سجود!»

گفت موسی که: «اگر حال این است،

لعن و طعن تو چراش آیین است؟

بر تو چون از غضب سلطانی

شد لباس ملکی، شیطانی؟»

گفت کاین هر دو صفت عاریت‌اند

مانده از ذات ملک ناحیت‌اند

گر بیاید صد ازین یا برود،

حال ذاتم متغیر نشود

ذات من بر صفت خویشتن است

عشق او لازمهٔ ذات من است

تاکنون عشق من آمیخته بود

در غرض‌های من آویخته بود

داشت بخت سیه و روز سفید،

هر دم‌ام دستخوش بیم و امید

این دم از کشمکش آن رستم

پس زانوی وفا بنشستم

لطف و قهرم همه یکرنگ شده‌ست

کوه و کاهم همه همسنگ شده‌ست

عشق شست از دل من نقش هوس

عشق با عشق همی بازم و بس!

حق که منشور سعات داده‌ست

در خلاف آمد عادت داده‌ست

چند سر در ره عادت باشی؟

تارک تاج سعادت باشی؟

کرده‌ای عادت و خو، پردهٔ خویش

باز کن خوی ز خو کردهٔ خویش!

لب و دندان و زبانت دادند

قوت نطق و بیانت دادند

تا شوی بر نهج صدق و صواب

متکلم به اسالیب خطاب

نه که بیهود سخن سنج شوی

خلق را مایهٔ صد رنج شوی

ای خوش آن وقت که بی‌فکر و نظر

برزند خواستی از جان تو سر

کوه اگر بر تو کشد تیغ به جنگ

با مرصع کمر از دم پلنگ،

دست خود در کمر آری با کوه

در دلت ناید از او هیچ شکوه

خون لعل از جگرش بگشایی

نقد کان از کمرش بربایی

ور بگیرد ره تو دریایی

قلهٔ موج به گردون سایی

جرم سیاره چو گوهر در وی

ماهی چرخ شناور در وی

ز آن کنی همچو صبا زود گذار

نکنی لب‌تر از آن کشتی‌وار

هر چه القصه شود بند رهت

روی برتابد از آن قبله گه‌ات،

یک به یک را ز میان برداری

قدم صدق به جان برداری

پا نهی نرم به خلوتگه راز

چنگ وحدت ز نوای تو، بساز

ور بود تا ارادت ز تو سست

سازش اندر قدم پیر، درست!

باش پیش رخش آیینهٔ صاف!

برتراش از دل خود رنگ خلاف!

شو سمندر چو فروزد آتش!

باش در آتش او خرم و خوش!

وای اگر عهد بقا پشت دهد

مرگ بر حرف تو انگشت نهد

گسترد دست اجل مهد فراق

وز فزع ساق تو پیچد بر ساق

دوستان نغمهٔ غم ساز کنند

دشمنان خرمی آغاز کنند

وارثان حلقه به گرد سر تو

حلقه‌کوبان ز طمع بر در تو

از برون سو به تو گریان نگرند

وز درون خرم وخندان نگرند

هیچ تن را سر سودای تو نه!

هیچ کس را غم فردای تو نه!

پیش از آن کیدت این واقعه پیش

به که از توبه کنی چارهٔ خویش

دامن از نفس و هوا در چینی

پس زانوی وفا بنشینی

هر چه بد باشد از آن بازآیی

عقد اصرار ز دل بگشایی

ز آنچه بگذشت پشیمان باشی

اشک اندوه ز مژگان پاشی

ره به سر حد خطا کم سپری

سوی اقلیم جفا کم گذری

چند باشی ز معاصی مزه کش؟

توبه هم بی‌مزه‌ای نیست، بچش!

ملک، از عصمت عصیان پاک است

دیو، کافرمنش و بی‌باک است

نکند طبع ملک میل گناه

ناید از توبه گری دیو به راه

چهره پر گرد کن از خاک نیاز!

مژه از خون جگر رنگین ساز!

جامهٔ خود چو فلک‌زن در نیل!

به درون شعله فکن چون قندیل!

ز آتش دل شده‌ام گرم نفس

در گنه‌سوزی‌ام این آتش بس!

می‌شد اندر حشم حشمت و جاه

پادشاوار وزیری بر راه

گرد او حلقه، مرصع کمران

موکبش ناظم عالی گهران

دیدن حشمت او باده اثر

چشم نظارگیان مست نظر

هر که آن دولت و شوکت نگریست

بانگ برداشت که: «این کیست؟ این کیست؟»

بود چابک‌زنی آنجا حاضر

گفت: «تا چند که این کیست؟» آخر؟

رانده‌ای از حرم قرب خدای

کرده در کوکبهٔ دوران جای

خورده از شعبدهٔ دهر فریب

مبتلا گشته به این زینت و زیب

زیر این دایرهٔ پر خم و پیچ

مانده‌ای از همه محروم به هیچ

آمد آن زمزمه در گوش وزیر

داشت در سینه دلی پندپذیر

بر هدف کارگر آمد تیرش

صید شد کوه‌سپر نخجیرش

همه اسباب وزارت بگذاشت

به حرم راه زیارت برداشت

بود تا بود در آن پاک حریم

همچو پاکان به دل پاک مقیم

ای خوش آن جذبه که ناگاه رسد

ذوق آن بر دل آگاه رسد

صاحب جذبه ز خود بازرهد

وز بد و نیک خرد باز رهد

جای در کعبهٔ امید کند

روی در قبلهٔ جاوید کند

صادقی را غم شبگیر گرفت

صبحدم دست یکی پیر گرفت

کمر خدمت او ساخت کمند

بهر معراج مقامات بلند

پیر روزی دم عرفان می‌زد

گوی اسرار به چوگان می‌زد

سامعان جمله سرافکنده به پیش

از ره گوش، برون رفته ز خویش

آمد آن طالب صادق به حضور

که به فرموده‌ات ای چشمهٔ نور

خشک و تر هیمه همه سوخته شد

تا تنوری عجب افروخته شد

بعد ازین کار چه و فرمان چیست؟

آنچه مکنون ضمیرست آن چیست؟

پیر مشغول سخن بود بسی

در جوابش نزد اصلا نفسی

کرد آن نکته مکرر دو سه بار

پیر زد بانگ که: «این نکته گزار

چند با ما کنی الحاح چنین؟

رو در آن آتش سوزان بنشین!»

باز، دریای صفا، پیر کهن

موج زن گشت به تحقیق سخن

موج آن بحر به پایان چون رسید

یادش آمد ز مقالات مرید

گفت: «خیزید! که آن نادره فن

کرده در آتش سوزنده وطن

زآنکه عقد دل او نیست گزاف

با من آن سان، که کند قصد خلاف»

یافتندش چو زر پاک عیار

کرده در آتش سوزنده قرار

آتش‌اش شعله‌زنان از همه سوی

بر تنش کج نشده یک سر موی

بند بر پای، برون آوردند

بر سر جمع، سیاست کردند

شد ز بس چوب، چو انگشت سیاه

لیک بر نمد از او شعلهٔ آه

رخت از آن ورطه چو آورد برون

پیش یاران ز دهان کرد برون،

درم سیم، به چندین پاره

بلکه ماهی شده چند استاره

محرمی کرد سالش کاین چیست؟

بدر کامل شده چون پروین چیست؟

گفت جا داشت در آن محفل بیم

زیر دندان من این درهم سیم

در صف جمع مهی حاضر بود

که بدو چشم دلم ناظر بود

پیش وی با همه بی‌باکی خویش

شرمم آمد ز جزع ناکی خویش

اندر آن واقعه خندان خندان

بس که در صبر فشردم دندان،

زیر دندان درمم جوجو شد

سکهٔ درهم صبرم نو شد

صبر اگر چند که زهر آیین است

عاقبت همچو شکر شیرین است

مکن از تلخی آن زهر خروش

کآخر کار شود چشمهٔ نوش

بود مردانه‌زنی در موصل

سر جانش به حقیقت واصل

همچو خورشید، منث در نام

لیک در نور یقین، مرد تمام

رو به مهراب عبادت کرده

چاک در پردهٔ عادت کرده

نه ره خورد به خود داده نه خفت

خاطرش فرد ز همخوابی و جفت

مالداری ز بزرگان دیار

در بزرگی و نسب، پاک‌عیار

کس فرستاد به وی کای سره‌زن!

در ره صدق و صفا نادره‌فن!

ز آدمی فرد نشستن نه سزاست

آنکه از جفت مبراست خداست

سر نخوت مکش از همسری‌ام

تن فروده به زنا شوهری‌ام

مهرت ای رابعهٔ مصر جمال

هر چه خواهی دهم از مال و منال

شیر زن عشوهٔ روبه نخرید

داد پیغام چون آن قصه شنید

که: «مرا گر به مثل بنده شوی،

همچو خاک‌ام به ره افکنده شوی،

همگی ملک شود مال توام،

دست در هم دهد آمال توام،

لیک ازینها چو غباری خیزد

وقت صافم به غبار آمیزد

حاش لله که به اینها نگرم

راه اقبال به اینها سپرم

پایهٔ فقر بود وایهٔ من

کی فتد بر دو جهان سایهٔ من؟

مهر هر سفله کجا گیرم خوی

سوی هر قبله کجا آرم روی؟»