یادگیری چرخه زندگی گیاهان، یکی از مهم‌ترین و ابتدایی‌ترین مسایلی است که دوستی با طبیعت و احترام گذاشتن به آن را به کودک می‌آموزد. برای کودکان، مشاهده چگونگی رشد گیاه، از زمان کاشت دانه تا تبدیل شدن آن به یک درخت بسیار جالب و البته مرموز است. توضیح دادن مراحل رشد یک گیاه به کودکان، کاری آسان و راحت است و فقط کافی است توضیحات‌تان را به قسمت‌های مختلف تقسیم کنید.
 

۱. ابتدا، به فرزند خود، مرحله پراکندن دانه توسط گیاه را توضیح دهید. به او بگویید که گیاه، از یک دانه کوچک تولید می‌شود و درون همان دانه کوچک، تمام اجزای گیاه، به‌صورت نابالغ وجود دارد؛ مانند ساقه و برگ‌ها که به‌تدریج رشد می‌کنند. به فرزندتان توضیح دهید که پراکندن دانه می‌تواند به روش‌های گوناگون، از قبیل باد، آب، حیوانات و پرتاب کردن دانه توسط گیاه و روی زمین باشد. سپس، زمانی که دانه‌ها، درون خاک هستند، جوانه می‌زنند و به‌تدریج، رشد خود را شروع می‌کنند.

۲. سعی کنید همراه کودک‌تان، دانه‌های مختلف را جمع‌آوری کنید. زمانی که بیرون از خانه، مشغول پیاده‌روی هستید، زیر درختان و گل‌ها، دنبال دانه‌های گوناگون بگردید.

۳. به او کمک کنید تا حدس بزند هر دانه، به کدام درخت تعلق دارد و اگر نتوانست، به او پیشنهاد دهید که دانه‌ها را بکارد تا پس از جوانه زدن، متوجه تفاوت‌های بین آن‌ها شود.

۴. برای او، دانه میوه‌های گوناگون و هم‌چنین بادام‌هایی که گیاهان و درختان تولید می‌کنند، جذابیت بیش‌تری دارد. سعی کنید دانه میوه‌های مختلف را با همدیگر مقایسه کنید تا به‌خوبی تفاوت‌ها و شباهت‌های آن‌ها را مشاهده کند.

۵. مرحله بعدی، نشان دادن بذر است. برای او توضیح دهید که اولین جوانه کوچکی که از خاک بیرون می‌آید، یک بذر است که ساقه بسیار ظریف و شکننده‌ای، همراه تعداد کمی برگ دارد. با کمک نور خورشید و آب، این بذر، به‌تدریج، رشد می‌کند و بزرگ می‌شود. ساقه و ریشه قوی پیدا می‌کند و برگ‌های بیش‌تری روی گیاه، نمایان خواهد شد.

۶. سپس، برای او، درباره گیاهان گلدار توضیح دهید؛ این‌که زمانی که گیاه، کاملا رشد کرد، گل‌ها، شکوفه می‌زنند. گل‌های درختان، متفاوت هستند، اما همه آن‌ها، اجزای مشخصی دارند. هم‌چنین رنگ و بوهای این گل‌ها، مختلف است و به آن‌ها، در گرده‌افشانی کمک می‌کند و پس از گرده‌افشانی، تولید دانه را شروع می‌کنند.

۷. تولید دانه‌های جدید، مرحله بعدی رشد یک گیاه است. زمانی که دانه‌های جدید، آماده بودند، دوباره به طبیعت بازمی‌گردند تا گیاهان تازه‌ای رشد کنند. در برخی از گیاهان، میوه دادن، نشان‌دهنده این موضوع است و دوباره دانه‌های جدید، رشد خود را آغاز می‌کنند.

برای نشان دادن رشد گیاهان، بهترین راه کاشتن یک گیاه و تماشای رشد آن است. از دانه‌هایی که جمع‌آوری کرده‌اید، کمک بگیرید و چندتا از آن‌ها را در یک لیوان، شیشه مربا یا شیشه‌های سُس بکارید. ابتدا ظرف‌تان را با خاک پُر کنید و دانه را درون آن قرار دهید. آن را آبیاری کنید و در مکانی که نور خورشید وجود دارد، قرار دهید. برای او توضیح دهید که آب، جذب ریشه خواهد شد و به رشدش کمک خواهد کرد. برای این‌که فرزندتان، بهتر متوجه اهمیت آبیاری شود، می‌توانید عمل کاشت دانه را در شیشه دیگری انجام دهید و به آن، آب ندهید تا کودک‌تان، با خشک شدن ریشه گیاه، اهمیت آب دادن و تاثیر آن در رشد گیاه را متوجه شود. هر روز، گیاه را با دقت، با یکدیگر مشاهده کنید و آب دهید. برای او توضیح دهید که به‌تدریج، ساقه گیاه رشد می‌کند و روزبه‌روز، قوی‌تر می‌شود. هم‌چنین ریشه آن نیز گسترده‌تر می‌شود و بیش‌تر در خاک، فرو می‌رود. کم‌کم برگ‌های گیاه نیز جوانه می‌زنند و بزرگ‌تر می‌شوند. این کار، به او کمک می‌کند تا پله‌پله، مراحل رشد یک گیاه را مشاهده کند و برایش هیجان‌انگیز هم خواهد بود.

دانه ها

دانه چيست؟

دانه قسمت بسيار کوچک گياه است. گياه جديد از دانه به وجود مي آيد. دانه پوشش سفت  و محکمي دارد که از آن محافظت ميکند. اگر نخود يا لوبيا و يا تخم گلي را کاشته باشيد، ديده ايد که پس از مدتي گياهي از آن رشد ميکند. پس دانه مهمترين قسمت گياه است، زيرا گياه از طريق دانه توليد مثل ميکند و تکثير ميشود. بسياري از گياهان جديد از دانه ها مي رويند .هر گياه دانه مخصوص به خود را توليد ميکند. دانه ها به روشهاي مختلف از گياهان جدا ميشوند تا براي رشد کردن نقطه اي را بيابند. يک گياه تازه از مواد غذايي درون دانه تغذيه ميکند. سپس هنگاميکه برگها رشد کردند و مواد غذايي گياه را تامين نمودند، دانه خشک و پژمرده ميشود.

 شکل و اندازه دانه ها

شکل و اندازه دانه ها يکسان نيستند، هر گياهي دانه خاص خود را توليد ميکند. بعضي از دانه ها کروي هستند و بعضي به شکل تخم مرغ، گروهي ديگر از آنها سه گوشند. بعضي ديگر باريک و درازند و برخي به شکل و اندازه يک عدس هستند. حتي رنگ دانه ها نيز تفاوت زيادي با هم دارند. کافي است به حبوباتي که در خانه داريد توجه کنيد ميبينيد که رنگ دانه ها ممکن است ساده يکدست ، خالدار، راه راه يا سياه و سفيد باشد، همينطور اندازه و وزن دانه ها نيز متفاوت است.

موارد استفاده از دانه ها

دانه ها استفاده زيادي براي ما دارند. آنها بخشي از غذاي ما و جانوران را تشکيل مي دهند و علاوه بر آن مصارف صنعتي فراوان نيز دارند.از بعضي از دانه ها پارچه تهيه ميکنيم، و بسياري از
سموم حشره کش و خيلي از عصاره هاي طبيعي را نيز از آنها به دست مي آوريم. بسياري از دانه ها مصرف طبيعي دارند، و خلاصه آن که بشربراي نيازهاي روزمره اش چنان به دانه ها وابسته است که يقينا زندگي بدون آنها برايش ممکن نيست.

قسمت هاي اصلي دانه

بچه هاي عزيز هر دانه اي را با هر اندازه و شکل  و رنگي که داشته باشد، وقتي برش داده و خوب نگاه ميکنيم ، ميبينيم که معمولا ازسه قسمت اصلي تشکيل شده است.

اول:پوسته خارجي است که وظيفه اش حفاظت از دانه است و معمولا سخت و محکم ميباشد( سختي و محکم بودن اين پوسته را هنگام شکستن تخمه هندوانه و يا زرد آلو حتما ديد ه ايد).  

دوم:قسمت ذخيره اي که خود دانه است، يعني همان قسمتي که مورد استفاده غذايي ما قرار ميگيرد،آنچه به عنوان فندق، پسته و نخودچي ميخوريم، همان قسمت ذخيره اي دانه است.

سوم: گياهک است که به آن جنين گياه هم گفته ميشود يعني قسمت بارور دانه است و همين قسمت است که پس از کاشتن گياه رشد ميکند و گياه جديدي را به وجود مي آورد. اين قسمت کوچک است و چون داخل پوسته است ديده نميشود.

بچه هاي عزيز، شما حتما قبل از فرا رسيدن نوروز سبزه کاشته ايد، و توجه کرده ايد که پس از مدتي که دانه هاي گندم يا عدس را خيس ميکنيد ريشه اي کوچک و ساقه اي با برگ هاي خيلي کوچک از آن رشد ميکند. اين قسمتها از همان گياهک به وجود مي آيند.

مراحل رشد دانه و شرايط لازم براي آن
 

بچه هاي گل به خاطر داريد آخرين باري که دانه يک گل و يا سبزي را کاشتيد چه کرديد؟ بله درسته، به آن آب داديد. اين کار را مرتب انجام داديد تا اينکه پس از مدتي برگ و ساقه کوچک سبز رنگي از خاک بيرون زد. ميدانيد چرا به دانه ها آب ميدهيد و سعي ميکنيد خاک اطراف آن را مرطوب نگه داريد؟      
آبي که به گياه ميدهيم از راه پوست جذب قسمت ذخيره اي دانه ميشود و قسمت سخت دانه را نرم ميکند.گياهک دانه در اين صورت فعال شده و به سرعت شروع به رشد ميکند. بچه هاي عزيز ريشه در آغاز زندگي گياه، سريعتراز ساقه و برگ رشد ميکند، چون گياه نياز به محکم شدن در خاک دارد بنابراين مقدار بيشتري هم آب جذب ميکند،که کم کم باعث رشد ساقه و گياه نيز ميشود.

اما آب تنها چيزي نيست که دانه براي رشد خود لازم دارد بلکه براي اينکه گياه حاصل از دانه بتواند به زندگي خود ادامه دهد و بيشتر رشد کند احتياج به نور کافي و مناسب خورشيد و خاک مناسب دارد.

سفر دانه ها

 حتما تا به حال متوجه شده ايد که درباغچه منزلتان ويا در گلدان کنار پنجره، گياهاني روييده اند که کسي آنها را نکاشته است،و نيز بارها ديده ايد که در شکاف ديوارها لبه پشت بامها يا حتي در دور دست ترين نقاط کوهستان درخت يا بوته هاي مختلفي رشد کرده اند.

کمي که فکر ميکنيم ميفهميم که بايد دانه آنها به طريقي به اين نقاط رسيده باشند دانه از هنگاميکه که به وجود ميآيد تا هنگاميکه در خاک مينشيند سفري را طي ميکند.

انتشار دانه ها در اثر ترکيدن ميوه ها

ميوه بسياري از گياهان پس ازآن که دانه هايشان رسيد مي ترکد، و به اين طريق دانه هاي آن ها به اطراف منتشر ميشوند. اما دانه ها فقط از اين طريق نميتوانند منتشر شوند چون تمام نقاط داراي شرايط مناسب براي رشد گياه نيست.

انتشار دانه ها از طريق با د

پچه هاي عزيز ديديم که دانه هايي که در اثر ترکيدن ميوه منشر ميشوند نميتوانند به طور وسيع پراکنده شوند. اما گياهاني هستند که دانه هاي آنها ميتوانند تا صدها کيلومتر همراه باد حرکت کنند و در مناطقدور رشد و توليد مثل کنند.دانه اي ميتواند مسافت زيادي را برود که وزنش کم باشد. به عبارتي بايد ساختماني مثل قاصدک داشته داشته باشد.يعني بايد به طور کلي سبک بوده تا بتواند مدت زيادي در هوا جابجا شود.مثل دانه هاي درختان زبان کنجشگ، کاج، نارون ، افرا، قاصدک و ....
 

انتشار دانه ها با آب

تعدادي از دانه هايي که به کمک باد منتشر ميشوند ميتوانند به وسيله جريان آب نهرها ،جويبارها، و رودخانه ها هم منتقل شوند. بعضي از گياهان که دارا يبال هستند که سطح آنها نسبت به وزنشان زياد است ، به علت همين سبکي ميتوانند با شناور شدن بر روي آب مسافت زيادي را طي کنند اين گياهان مثل افرا،کاج،نارون، زبان گنجشک و ... ميباشند. دانه ي بيشتر گياهاني که در کنار جويبار ها و رودخانه ها رشد ميکنند، قابليت شناور شدن بر روي آب را دارند و بدين طريق به سرزمينهاي ديگر ميرسند و نسل خود را زياد ميکنند.

گياهاني که در ساحل دريا و حاشيه جزيره هاي مختلف رشد ميکنند، دانه هاي خود را پس از رسيدن در ساحل دريا مي اندازند، اين دانه ها کم کم مثلا از طريق جزر و مد به دريا راه يافته، توسط امواج و جريان هاي دريايي مسافت زيادي را طي ميکنند و به سرزمين ها و جزاير ديگر ميرسند و در ساحل آن سرزمين ها و جزاير رشد ميکنند.گياهاني مثل بارهنگ آبي، دانه نارگيل و ... را م

يتوان نام برد.
 

انتشاردانه ها توسط حيوانات

بچه هاي عزيز، تقريبا تمام حيوانات نيز به نحوي در منتشر کردن دانه ها نقش دارند. حلزون ها، کرم هاي خاکي، حتي بعضي از ماهي هاي شيرين، لاک پشتها، تمساح ها و پستانداراني چون خفاش ها نيز به شيوه هاي مختلف در اين امر دخالت دارند.

دانه ي گياهاني که توسط حيوانات انتشار پيدا ميکنند بايد داراي خار، قلاب، چنگک، مو، تيغ و يا ماده ي چسبنده اي باشد که وقتي حيوانات در حين عبور از ميان گياهان مختلف با آنها تماس پيدا ميکنند، به مو و پشم آنها بچسبد، و آن ها نيز با حرکت خود آن دانه ها را به سرزمين هاي ديگر در کيلومتر ها دورتر ببرند. زمانيکه اين حيوانات به استراحت بر روي زمين ميپردازند، اين گونه دانه ها را روي خاک باقي ميگذارند.به اين ترتيب بعضي دانه ها مثل هميشه بهار، بيخ شب بو و .... به مسافت هاي بسيارطولاني در سطح کره ي زمين انتقال مي يابند.

 ما انسانها نيز بارها شده است که وقتي در ميان علفزارها و مکان هاي پر گل و گياه عبور ميکنيم  دانه ها و سنبله هاي گياهان  مختلف به جورابها، شلوار و حتي پيراهنمان چسبيده اند. به اين ترتيب لباس ما گاهي اوقات مانند پوست و پشم جانوران عمل ميکنند.

اما در اين ميان انتشار دانه ها توسط پرندگان نيز صورت ميگيرد. دانه ها کمتر از طريق چسبيدن به پر پرندگان منتشر ميشوند ، پرندگان بيشتر از طريق تغذيه خود، دانه ها را منتشر ميکنند. ساده ترين شکل انتشار دانه توسط پرندگان از طريق افتادن دانه از دهان آنهاست. پرندگان بيشتر در حين حمل دانه ، هنگاميکه ميخواهند آن را به آشيانه خود ببرند به خاطر سنگيني يا به هر دليل ديگردانه از دهان آنها مي افتد. چنانچه اين دانه ها در محل مناسبي بيافتد، رشدکرده و گياه جديدي  را به وجود مي آورد.

با اين همه توضيح و تفسير و زحمت واقعا ارزش آن را ندارد كه به اين راحتي درختان را قطع كنيم و به فكر بچه هايمان نباشيم!

چرخه ی زندگی سرخس

آشنایی با درخت و درختچه و مراحل کاشت

مقدمه:

کاشت یک درخت می تواند به خوبی بدمنظره ترین زمینها رابه زیباترین باغهاوپارکهامبدل کنددر

باتوجه به نقش اثرگذاردرختان درفضای شهری(تلطیف هوای شهری ،کاهش آلودگی صوتی،پوشش دهنده مکانهای بدمنظرو...)این جزوه به معرفی گونه های درختی ودرختچه ای مثمروغیرمثمرسازگارباشرایط اقلیمی شهرتهران می پردازد.

1-تعریف درخت ودرختچه:

درخت:گیاهان باارتفاع بیش از8تا10مترودارای یک ساقه یاتنه اصلی چوبی را درخت می نامند.

درختچه:گیاهان باارتفاع کمتراز8تا10مترودارای چند شاخه اصلی بجای تنه واحدرا درختچه می نامند.

2-تقسیم بندی درختان و درختچه ها:

2-1-تقسیم بندی ازلحاظ شکل برگ:

الف-پهن برگان-دراین گیاهان برگهادارای پهنک پهن بوده وتولیدگل می کنند که گل بعدازگرده افشانی  تولیددانه می کند.

ب-سوزنی برگان-دارای برگهایی به شکل سوزن یافلس می باشندکه تقریبا"همیشه سبزبوده وفاقد گل واقعی بوده ودارای مخروط می باشند.

2-2-تقسیم بندی ازلحاظ پایداری برگها:

الف-خزان کننده-برگهادرپاییزخران می کند.

ب-همیشه سبز-برگهادرپاییزخزان نمی کند ولیدرطی سال بتدریج ریزش می کند،لذاتمامی فصول سبزدیده می شوند.

2-3-تقسیم بندی ازلحاظ کاربرد:

الف-مثمر-میوه خوراکی آنها مورداستفاده قرارمی گیرد.

ب-غیرمثمر-میوه تولیدنمی کنند(مخروط داران)یا دارای میوه غیرخوراکی هستند.

3-نکات قابل توجه درانتخاب درخت ودرختچه:

3-1-نیارها:تصمیم گیری درمورد انتخاب گیاه باید بر حسب شرایط محیط منزل مسکونی صورت گیرد.مواردی که پیش از هر چیز باید در نظر گرفت عبارتند از:مقدار نور،حرارت،رطوبتی که به گیاه میرسدونوع خاک(سبک،سنگین ومتوسط)وواکنش اسیدی یا قلیایی خاک و نوع زهکش آن و بالاخره آب و هوای منطقه مورد نظر،آلودگی هواوبادهایی که حامل ذرات نمک می باشندو همچنین آلودگی های شدید صنعتی از جمله عوامل محدود کننده ای هستند که همیشه مطرح بوده است.

3-2-سرعت رشد واندازه:یکی از رایج ترین اشتباهات مردم این است که غالبا"درختانی را که سریع الرشدند،انتخاب می کننددر حالیکه مطالعه وارزیابی سرعت رشد درخت مورد نظر ،قبل از خرید آن ضروری است.در ابتدا نقشه ای از منزل مسکونی وحیاط وباغ خود بر روی کاغذ ترسیم کنید.محل کاشت درخت راتعیین نمائیدو با دایره ای حدود تخمینی رشد تاج درخت راروی نقشه مشخص کنیدوبا توجه به آن درخت مورد نظر را انتخاب کنید.اگر شما قصد نقل مکان ندارید ومی توانید تا به نتیجه رسیدن درختانتان صبر کنید،کاشت درختان کند الرشد به شما پیشنهاد میشود.از درختان بلند وتنومند به ویژه اگرصاحب حیاط کوچکی هستید،استفاده نکنید چرا که مجبور به هرس دائمی و شدید آنها خواهید بوداگر چه برخی از درختان قادر به تحمل هرس های منظم می باشندولی اغلب آنها شکل طبیعی خود را ازدست می دهند.از سوی دیگرهرس شدید،درخت را در برابر بیماری ها بسیار حساس می کند.

درختکاری در گلدان به طور طبیعی سبب پاکوتاهی درخت میگردد،علاوه بر این همه درختان مناسب کاشت در گلدان نیستند.

3-3-عادات رشد:باید همیشه به قد وقامت وشکل ظاهری گیاه توجه داشته باشید وفراموش نکنیدکه گیاه همواره به همان شکل نخست باقی نمی ماند ،چرا که برحسب تغییرشرایط محیط شکل گیاه نیز تغییر می کندمثلا"اگر درخت در مکان سایه دار کاشته شود ،از قدی بلند ترو ظاهری کشیده تر برخوردار می گرددولی چنانچه نور آفتاب،بطورکاملا"مستقیم واز جهتی خاص به درخت بتابدگیاه در جهت نور رشد میکند.با این توصیفات باید ابتدا تصمیم بگیرید که چه شکلی ازدرخت(ستونی با شاخه های آویزان،هرمی یا بازوکاملا"طبیعی،مدور،متقارن،منظم ویانامنظم)مدنظرشماست.همزمان بادرنظرگرفتن نکات مربوط به اندازه وسرعت رشد،شکل ظاهری درخت نیزحائزاهمیت است.با توجه به نوع زندگی شهرنشینی وداشتن حیاطهای کوچک درمنازل به ناچار نمی توان از درختان کوتاه قامت استفاده نمود.

3-4-برگها:درختان همیشه سبزنسبت به انواع درختان خزان پذیر،سایه اندازی ایجاد می کنند.

(البته برخی ازدرختان خزان پذیرنیزازچنین مشخصاتی برخوردارند)درزمستان که میزان نورکم است،درختان خزان پذیر باغ راروشن نگه می دارندولی از جهت دیگر خصوصی سازی کمتری ایجادمی کنندوهمچنین درپائیزبه دلیل برگریزان لازم است اطراف آنها جاروشود.

3-5-محل قرارگیری:معمولا"درباغهاوحیاطهای کوچک،درخت رادرنزدیکی ساختمان مسکونی می کارند.این همجواری بویژه باتوجه به بعدمسافت آن ،جای تامل دارد.درچنین فاصله نزدیکی ،درختانی همچون بید،نارون،صنوبر،زبان گنجشک وتوسکامی توانندخطرآفرین باشند،چراکه ریشه این درختان برای دستیابی به منابع آب زیرزمینی می تواننددههامتر گسترش یابندوبه پایه ساختمانها ،دیواره های حیاط ،سیستم لوله کشی آب وچاهها آسیب وخسارت واردسازند.ریشه درختان درخاکهای رسی درطول مدت تابستان مقادیرزیادی آب جذب می کنندکه منجربه ترک خوردگی خاک وایجادشکاف درپی ساختمانها می گرددکه بسیارخطرناک است.امادرختان کوچکی که بافاصله ای حساب شده ازکلیه این ساختمانها کاشته می شود،نمی توانندخطر آفرین باشند.هنگام درختکاری بایدازمسیرهای لوله کشی آب ،گازوچاههای آب وفاضلاب مراقبت کرد.زیرااحتمال تماس وبرخوردریشه درختان بااین موارد درحیاط هرمنزلی وجوددارد به همین منطور نتنها فاصله هردرخت ازدیگری رعایت شودبلکه باید فاصله درخت را از دیوار منزل نیزدرنظرگرفت.

4-خرید نهال:

4-1-انواع نهالهای موجوددربازار:

الف-کیسه ای-ریشه نهال همراه باخاک اطرافش داخل کیسه می باشد.

ب-پیتی-نهال بهمراه پیتی که درون آن رشدکرده به فروش می رسد.

ج-ریشه لخت-دراین صورت بدلیل عدم وجودخاک اطراف ریشه بایدسریعا"نهال رابه محل جدید منتقل کردتا ریشه کمتردرمعرض هوا قرارگیرد.ضمنا"درصدتلفات این موردکاشت بالاست.

4-2-توصیه های ضروری درهنگام خرید نهال:

الف-ازخریدنهالهایی که دارای رشد یکجانبه اندومتقارن نیستند،صرفه نظر کنید.

ب-درختی راانتخاب کنید که کاملا"راست وخوش فرم باشد.(البته درختانی مثل انجیربطور طبیعی متقارن نیستند که دراین مورد استثناهایی نیزوجود دارد)ازخریددرختانی باشاخه های آلوده به آفات وامراض ویادرختانی بابرگهای خشک (درفصل رویش آنها)نیزبپرهیزید.خریدوکاشت این گونه درختان ،درواقع نوعی ریسک است.

پ-ازخریددرختانی که شروع به جوانه زنی نموده اندویا آنهائیکه دارای بخشهای سفیدوکوچک قابل رویت ریشه در پیت هستند،بپرهیزید.چه درمورددرختان ریشه لخت وچه کیسه ای به این نکته توجه کنید.

ت-درختانی که توام با خاک به فروش میرسنداگرریشه های آنهادرنزدیکی طوقه به دورتنه پیچیده اند ونیزدرختانی که دارای ریشه خشکیده هستند،مناسب برای خرید نیستند.

ث-ازخریددرختان گلدانی،درصورتیکه این درختان باکمترین اشاره ای ازگلدان جداشوند بپرهیزید.

ج-خریددرختانی که مدت زمان طولانی درگلدان بوده اند نیز نوعی ریسک است.علائم این گونه درختان بیرون زدن مقداری از ریشه هاازسوراخ زهکش گلدان ویاظهور بخشی از ریشه آنهادرسطح خاک گلدان است.اگرنشانه هایی ازهرس نیز روی این درختان دیده شود،ازعمرطولانی آنهاخبرمیدهد.

چ-هنگام خرید نهال یا درخت،آنهایی راکه ازشاخه هاوبخش هوایی متوازن ومتقارنی برخوردارندانتخاب کند.

ح-ازخریددرختان بزرگ ونهالهای نوریشه وبسیارکوچک بپرهیزیدچراکه دیرتربامحیط وشرایط جدیدسازگارمی شوند.

5-زمان کاشت:

زمان مناسب برای کاشت درخت هنگامی است که آب وهوامعتدل وقبل ازبیداری نهال وپس ازپایان دوره یخبندان باشدودرخت زمان لازم برای ریشه دواندن راداشته وقبل ازاینکه گرمای تابستان ویا سرمای شدیدزمستان شروع شود،بتوانندباشرایط محیط پیرامون خودسازگارشوند.

6-مراحل کاشت:

پس ازانتخاب نهال مناسب بایدسطح خاک به وسعت حداقل یک مترعاری ازعلف هرزگردد.عمق گودال بایستی به صورت مناسب انتخاب شود،گودال عمیق مانع جذب اکسیژن کافی توسط ریشه میشود.درگودال باریک وکم عمق نیزامکان رشدونمووجذب مواد غذایی توسط ریشه کاهش می یابد.عمق گودال بایستی 3-2برابرحجم توپی ریشه باشد.درهنگام حفر گودال خاک بخش رویی رادریکطرف وخاک زیرین رادرطرف دیگر گودال بریزید.بستر کاشت نهال بایستی متناسب با محل رشدونمواولیه گیاه ه انتخاب شودودهانه گودال میبایست بیش ازسه برابردهانه پیت یا کیسه یاحجم ریشه درحالت ریشه لخت باشد.(کاشت درخت ریشه لخت بادو نوع دیگر کمی تفاوت دارد.میبایستی که فاصله زمانی جدا کردن از مکان اولیه رشدتا محل جدیدبه حداقل زمان ممکن برسدتادرخت رطوبت موجود دراطراف ریشه هایش راازدست ندهدوهمچنین درخت باید دارای تعدادی ریشه خوب اصلی وفرعی سالم باشد.همچنین حذف ریشه های نامناسب وآسیب دیده درزمان کاشت وضدعفونی محل برش الزامی است.)

مرکز چاله حفر شده راپیداکنید وقیم رادرنزدیکی آن فرو کنید،بخشی ازقیم که درخارج ازخاک واقع شده نباید از3/1طول گیاه بلندترباشد.قراردادن قیم پس از کاشت نهال به ریشه درخت آسیب میزند.

پس ازحفرگودال خاک تهیه شده را به صورت مخروطی شکل در ته گودال بریزیدونهال راطوری روی این مخروط قرار دهید که ریشه ها کاملا"دراطراف مخروط جای بگیرندوریشه وانتهای درخت دریک راستا باشند،سپس بقیه خاک را درون گودال بریزید وبا پا آنرا فشاردهید.پس ازاتمام کارنیزاین عمل راتکرارکنید.پس از فشردن خاک یقه نهال بایستی در سطح برابرباسطح خاک قرار گیرد.

7-مراقبت پس ازکاشت:

پس ازکاشت،نهال باید آبیاری شود،دراولین فصل رشد،گیاه بایدحداقل هفته ای یکبار(حتی در زمان بارندگی)آبیاری شود.در تابستان برحسب نیازآبی ،آبیاری بیشترمیشود ولی بایدبه این نکته توجه داشت که آبیاری بیش ازاندازه سبب خفگی ریشه خواهد شد.ازتست زیر برای به دست آوردن نیازآبی گیاه می توان استفاده کرد.

چاله ای به ارتفاع21-16سانتی متردرکناردرخت حفرکنید،اگرخاک درون گودال پودری باشددرخت نیازبه آبیاری داردامااگربتوان توپ گردی باخاک درون گودال ساخت،خاک دارای رطوبت کافی است.برای جلوگیری ازاتلاف رطوبت وآب می بایست خاک اطراف نهال رابامالچ پوشاند.همچنین استفاده ازکود دامی پوسیده سبب بهبود بافت فیزیکی خاک میگردد.هر ساله دراواخرفصل پائیزمی توان ازکودهای شیمیایی به منظورتامین عناصر مورد نیازدرخت(فسفر،پتاسیم،نیتروژن)وهمچنین ایجادphمناسب برای رشددرخت،استفاده نمود.

ایجاد تشتک در پای نهال به منظور آبیاری بهتر نهال،مانع ازپوسیدگی طوقه وتنه نهال می شود.

8-کاربرد درختان ودرختچه هادرفضای سبز:

8-1-ایجاددیوارسبز(پرچین،بادشکن،دیوارصوتی،استتاردید)

8-2-ایجاد منظرزیبا

8-3-ایجادسایه انداز

8-4-به عنوان گیاه پوششی

8-5-تثبیت شیبهای تند

8-6-تلطیف وکاهش آلودگی هوا

9-معرفی گونه های درختی:

9-1-پهن برگان غیرمثمر:

نام فارسی:چنار

نام علمی:Platanus orientalis L.

نام انگلیسی:oriental plane

خانواده:Platanaceae

زادگاه:جنوب شرقی اروپاوآسیای غربی

گیاهشناسی:

درخت خزان کننده به ارتفاع تا 50 متر،باتنه ای به قطرتا3متروگاهی بیشتربا پوست ریزان.برگهامتناوب وپنجه ای شکل.میوه فندقه کرکدارکه درزمستان به شاخه ها آویزان است.

نیازها:

به خاک عمیق،غنی و لوم مرطوب نیاز دارد.

ازدیاد:

ازطریق کاشت بذردرخاک مرطوب درفصل پائیز،کاشت قلمه به طول20-15سانتی متردرآبانماه.

کاربرد:

مناسب کاشت در حاشیه خیابانهاوبوستانهای شهری.

نام فارسی:نارون برگ ریز

نام علمی:Ulmas Boissieri Grudz.

نام انگلیسی: elm tree

خانواده:Ulmaceae

زادگاه: ایران

گیاهشناسی:

درخت خزان کننده به ارتفاع 45-30مترباپوست شیاردار.برگهامتناوب به شکل تخم مرغی پهن،نوک تیزکنگره ای یا کنگره ای-دندانه اره ای.دارای شاخه چه های یکساله نازک.میوه فندقه بالدار.

نیازها:

به مکان آفتابگیروخاک معمولی عمیق وغنی نیاز دارد.

ازدیاد:

جداکردن پاجوش درمهرماه وآبانماه،خوابانیدن شاخه درشهریورماه ومهرماه،کاشت بذر دراردیبهشت ماه واوایل خردادماه.

کاربرد:

ایجادفضای سبز،تولید چوب،بادشکن

نام فارسی:افرای چناری

نام علمی:Acer platanoides L.

نام انگلیسی:Plane Maple

خانواده:Aceraceae

زادگاه:اروپا،آناتولی،قفقاز،شمال ایران

گیاهشناسی:

درختی خزان کننده که ارتفاع آن معمولا"از30مترتجاوزنمی کند،اماعموما"حدود 20متر ارتفاع دارد.پوست تنه درختان جوان خاکستری روشن وصاف ولی بعدهاتیره شده وترکهای مشبک سطحی وتقریبا"منظم طولی درآن ظاهرمی شود.تاج آن تخم مرغی گسترده باانشعابات انبوه.برگهاپنجه ای شکل با7-3لوب پهن نوک تیز.گل آذین پانیکول باگلهای معطربه رنگ سبزمایل به زرد که دراواخرفروردین تا اردیبهشت قبل یاهمزمان بابرگهاظاهرمی شود.میوه فندقه بالدار.

نیازها:

گیاه بسیارسازگاربه هر نوع خاکی ونسبتا"مقاوم به خشکی است .درخاکهای قلیایی وخشک رشدمی کندولی درخاکهای غنی بازهکش مناسب رویش بهتری دارد.نورپسندبوده وبه فضای بازنیاز دارد.مقاوم به هوای آلوده تهران است.

ازدیاد:

کاربرد:

مناسب ایجادفضای سبز،تولیدچوب جهت قابسازی ،تراورس،خراطی

نام فارسی:آیلان-عرعر

نام علمی:َAilanthus altissima

نام انگلیسی:Tree of Heaven

خانواده:Simaroubaceae

زادگاه:جنوب شرق آسیا

گیاهشناسی:

درخت خزان کننده به ارتفاع تا 20متربا پوست صاف وبرهنه به رنگ خاکستری مایل به سیاه.برگهامتناوب شانه ای با25برگچه تخم مرغی-سرنیزه ای .

گل آذین آن پانیکول که درتیرماه ظاهرمی شودودارای بوی نامطلوب،گلهای نروماده معمولا"برروی درختان جدا ازهم هستند.چوب،پوست ودیگر قسمتهای این درخت دارای مواد خاص وتند وتیزی هستند.

نیازها:

خاک سبک ومحل سایه ومرطوب رامی پسندد.

ازدیاد:

تقسیم ریشه درخاک سبک دراسفندماه،بذر.

کاربرد:

مناسب برای کاشت درفضای سبزوگونه مقاوم به آلودگی هوا،مناسب برای کاشت درمناطق صنعتی وحاشیه خیابانها.

نام فارسی:اقاقیا

نام علمی:َRobinia pseudoacacia

نام انگلیسی:false acacia

خانواده:Papilionaceae

زادگاه:شمال آمریکاواروپا

گیاهشناسی:

درخت سریع الرشد خزان کننده باارتفاع 24مترباتاج گسترده ومولدریشه جوش.دارای پوست قهوه ای تیره،عمیقا"شیاردار،شاخه هاخاردار،برگها متناوب،شانه ای زوج با19-7برگچه بیضوی به رنگ سبزتیره.گل آذین خوشه با گلهای سفیدمعطرکه دراواسط بهارواوایل تابستان ظاهرمیشوند.میوه نیام مستطیلی تاخطی که درطول زمستان روی شاخه باقی می ماند.

نیازها:

درخاک معمولی رشدمی کندوبه خاک اسیدی یا خنثی ولی فاقدآهک فعال نیاز دارد(درخاک های دارای آهک برگهای گیاه زردفام میگردد.)نسبت به سرما،گرماوخشکی مقاوم است.سیستم ریشه آن مختلف است،دارای ریشه های راست عمیق ،گسترده وسطحی است.خاکهای قوی ولیمونی عمیق قابل نفوذ رادوست دارد.نورپسند است ونورهای شدیدوگرم راترجیح میدهد.نسبت به دودوگرد وخاک نیز مقاوم است.

ازدیاد:

جداکردن وکاشت ریشه جوشهادرفصل پائیز،کاشت بذربا پوشش 5/1سانتیمتردرخاک معمولی درآبان یافروردین ماه.

کاربرد:

مناسب کاشت درپارکهای جنگلی وشهری،جنگلکاریهاوباغچه های بزرگ.

نام فارسی:بید مجنون

نام علمی:Salix babylonica

نام انگلیسی:Weeping willow

خانواده:Salicaceae

زادگاه:ایران،افغانستان،پاکستان،تالش،ترکمنستان

گیاهشناسی:

درخت دوپایه خزان کننده به ارتفاع تا15مترباشاخه های واژگون.برگها متناوب،باریک یا خطی سرنیزه ای بادندانه های اره ای کوچک به هم فشرده.گل آذین آن دم گربه ومیوه کپسول است.

نیازها:

 به خاک معمولی نسبتا"سنگین مرطوب وآب کافی ونورآفتاب نیازدارد.

ازدیاد:

گرفتن قلمه چوبی درهرسنی که باشدوکاشت درخاک مرطوب درمهریااسفند ماه،پیونددراسفند ماه.

کاربرد:

مناسب کاشت درپارکها

نام فارسی:بید سفید

نام علمی:Salix alba

نام انگلیسی:white willow

خانواده:Salicaceae

زادگاه:شمال آفریقا،اروپا،آناتولی،عراق،ایران،افغانستان،قفقاز،تالش،سیبری.

گیاهشناسی:

درخت سریع الرشد، خزان کننده به ارتفاع30-25متر.برگهامتناوب، باریک یا خطی سرنیزه ای ،شاخه هاگاهی تقریبا"واژگون،اغلب قهوه ای مایل به قرمز.گل آذین دم گربه ومیوه کپسول است.

نیازها:

اکثر گونه های بید درخاک مرطوب رشد میکنند،لیکن برخی ازآنهاهم در زمینهای خشک به خوبی به عمل می آیند.دارای ریشه های گسترده هستندودرهرنوع خاک باغبانی معمولی رشد میکنند.اغلب گونه های آن نسبتا"مقاوم بوده وبه آب کافی ونور آفتاب نیازدارد.

ازدیاد:

کاربرد:

مناسب کاشت درپارکها

نام فارسی:سپیدار

نام علمی: Populus alba

نام انگلیسی:white poplar

خانواده: Salicaceae

زادگاه:شمال آسیاواروپا

گیاهشناسی:

درخت دوپایه خزان کننده باارتفاع حدود30-20مترباتنه ضخیم که تا 2متی قطر دارد.دارای تاج بلندوگسترده وبا شاخ وبرگ بسیار.پوست درختان جوان صاف وخاکستری روشن ولی باافزایش سن به رنگ خاکستری تیره تاسیاه باشکافهای عمیق درمی آید.برگها ساده،متناوب که در سطح  رویی سبزتیره وبراق ودرسطح زیرین سفیدکرکی هستند.گل آذین آن دم گربه که در اسفندوفروردین ماه قبل از ظهور برگها ظاهر می شود.میوه کپسول.

نیازها:

طالب اراضی رسی،عمیق ومرطوب می باشد.

ازدیاد:

کاشت قلمه به طول 20 سانتی متر درخاک معمولی دراسفندماه.

کاربرد:

مناسب کاشت درپارکهاو حاشیه استخرها،دریاچه هاورودخانه ها،کاغذسازی،جعبه سازی.

نام فارسی:تبریزی

نام علمی: Populus nigra L.var.pyramidalis  

نام انگلیسی:Blak poplar

خانواده: Salicaceae

زادگاه: آسیاواروپا

گیاهشناسی:

درخت خزان کننده به ارتفاع تا30متربا تاج ستونی یا هرمی شکل با شاخه های راست ومحکم.ریشه اغلب فاقد ریشه جوش.پوست تنه ابتدا خاکستری،سبز رنگ وسرانجام ضخیم وسیاه رنگ.برگها متناوب ودارای قاعده طویل یا واژ تخم مرغی ،گوشه دارتالوزی نوکدار .گل آذین دم گربه ای،میوه کپسول.

نیازها:

ازدیاد:

کاربرد:

نام فارسی:زبان گنجشک گل

نام علمی: Fraxinus ornus L.

نام انگلیسی:Flowering Ash

خانواده: Oleaceae

زادگاه: جنوب اروپا،غرب آسیا

گیاهشناسی:

درخت خزان کننده با ارتفاع 15-8متروتاج تخم مرغی پهن.پوست آن درابتداصاف خاکستری وبعدهازبروشکافدارمیشود.برگهامتقابل مرکب تک شانه ای با8-5برگچه مستطیلی تا تخم مرغی پهن باحاشیه مضرس.گلها سفیدمعطرکه به شکل پانیکولهای پر گل ظاهر می شود.میوه فندقه بالدار.

نیازها:

نهال جوان در سایه به خوبی رشد میکند،امادرحالت بلوغ حتما"بایدازآفتاب کامل برخوردار گردد.درمقابل سرماوگرما نسبتا"مقاوم است ولی جوانه هاونهالهای جوان آن براثریخبندان وسرمای دیررس بهاره آسیب می بینند.انشعابات وتاج گیاه محکم است لذادرمقابل وزش بادهای سنگین مقاوم است.ریشه های عمیق داردوخاک های قوی وعمیق وقابل نفوذ راترجیح میدهد.

ازدیاد:

کاشت بذردرماسه که یکسال قبل لایه گذاری شده باشد وهمچنین پیوند روی گونه F.excelsiorدراسفند ماه.

کاربرد:

مناسب کاشت در فضای سبز.

نام فارسی: اکالیپتوس

نام علمی:Eucalyptus spp.

نام انگلیسی: Gum tree

خانواده: Myrtaceae

زادگاه:استرلیا

 گیاهشناسی:

درخت همیشه سبزوعموما"بلندباپوست صاف،رشته ای،نخی یاشطرنجی.برگها سرنیزه ای شکل ویا بیضوی کشیده به رنگ سبزتیره ،سبز- خاکستری ویاآبی-نقره ای معطرکه دردرختان جوان متقابل درحالیکه دردرختان مسن متناوب.گل آذین گرزن دوسویه متراکم چترماننددرگونه های مختلف به رنگهای سفید،کرم ویاقرمزکه درفصل بهار،تابستان وپائیزظاهرمیشود.میوه کپسول چوبی.

نیازها:

به خاک حاصلخیزدارای زهکش خوب نیاز داردومکان کاملا"آفتابی رامی پسندد.درمقابل بادهای شدیدوسرد بایدمحافظت شود.حداقل دمای قابل تحمل درگونه های مختلف 10-5 درجه سانتی گراداست.

ازدیاد:

کاشت بذردربهاریاپائیز.

کاربرد:

برگهای آن جهت تهیه بخور برای ضدعفونی هوا،درمان سرماخوردگی ومشکلات تنفسی مورداستفاده قرار میگیرد.به دلیل داشتن پوست تنه وفرم زیبامناسب کاشت درپارکها یاحیاط منازل است.

نام فارسی:توس(غان)

نام علمی:Betula pendula Roth

نام انگلیسی:silver Birch

 خانواده: Betulaceae

زادگاه: اروپا

گیاهشناسی:

درخت خزان کننده به ارتفاع 20-15متر.خوش فرم باتاج مخروطی تاتخم مرغی باریک وپوست صاف سفیدرنگ که به صورت نوارهای کاغذی شکل جداشده وهمین امرسبب مشخص بودن آن دربین سایر درختان می شود.برگها متناوب وازنظرشکلی بی نهایت متنوع هستند.عموما"مثلثی یالوزی شکل باحاشیه مضرس تیز.گلها به صورت گل آذین دم گربه دراردیبهشت ماه ظاهرمیشوند.میوه فندقه تخم مرغی باریک.

نیازها:

به خاک معمولی نیاز داردودرشرایط هم سایه وهم نور می تواند رشد کند.

ازدیاد:

کاشت بذر درماسه دراسفندماه.(بذرهابایدروی خاک کوبیده شده پاشیده شوندوروی آن خاک نباشد.)خوابانیدن شاخه درمهروآبان-پاشیدن بذر روی برف درزمستان.

کاربرد:

مناسب کاشت درحاشیه خیابانهاوکنار دریا-مناسب برای روکش سازی،شبکه سازی وقرقره سازی-ازپوست آن برای تانن زدن به تور ماهیگیری استفاده میشود-مناسب کاشت درپارکها(مقاوم به آلودگی هوا)

نام فارسی:داغداغان

نام علمی:Celtis australis 

نام انگلیسی: Nettle Tree

خانواده: Ulmaceae

زادگاه: جنوب اروپا، آسیای میانه،جنگلهای شمال ایران

گیاهشناسی:

درخت خزان کننده به ارتفاع تا 20 متر(25- متر)باپوست صاف غیرریزان.برگهاتخم مرغی یاتخم مرغی باریک غالبا"نوکداربلندبادندانه اره ای تیز.میوه شفت گوشتی.

نیازها:

نیاز به خاک معمولی داردومحل مناسب آن فضای بازوآفتابگیراست.درنقاط بادخیزبایستی تاقبل ازاستقرارکامل درجای خود محکم شودوقیم بندی گردد.پس ازاستقراربه گرما،بادوخشکی مقاوم است.درخاک قلیایی وخاک عاری از موادغذایی ودرشرایط دود وآلودگی شهرهابه خوبی دوام می آورد.درمقایسه باچناربه آبیاری کمتری نیازدارد.

ازدیاد:

کاشت بذر دربهار-خوابانیدن شاخه درپائیزیابهار.

کاربرد:

مناسب کاشت درحاشیه خیابانها.

نام فارسی:لیلکی آمریکایی

 نام علمی:Gleditsia triacanthos L.

نام انگلیسی: honey locust

خانواده: Caesalpinaceae

زادگاه: آمریکای شمالی

گیاهشناسی:

درخت خزان کننده به ارتفاع تا45متروبا تاجی گسترده وپهن یاتخم مرغی شکل.پوست آن درابتداخاکستری تیره مایل به قرمزتاخاکستری-سیاه که بعدهابه صورت ورقه های بزرگی جدامی شود.درخت خارداری که خارهابرروی شاخه های یکساله وهمچنین شاخه های قدیمی ترواغلب روی تنه مشاهده می شوند.برگها متناوب وشانه ای با30-20برگچه مستطیلی-سرنیزه ای نسبتا"کنگره ای –دندانه اره ای .گلها هرمافرودیت یاپلی گام بوده که همزمان یابعدازبرگ ومعمولا"درخردادماه ظاهرمی شوند.میوه نیام به رنگ قهوه ای مایل به بنفش براق.

نیازها:

این درخت درنواحی که زمستان مشخص وتابستان گرم دارند بهتر رشدمی کند.نیاز به محل آفتابی وخاک عمیق بازهکش خوب دارد،شرایط اسیدی یاقلیایی خاک را به راحتی تحمل میکند.نسبت به سرما،گرما،بادوتاحدودی خشکی مقاوم است.درمقابل آلودگی هوای شهرها نیز بردباراست.آبیاری عمیق هر 20-15روز یکبار برای آن کافی است.

ازدیاد:

کاشت بذردراسفندماه ودرفضای بازورازکاشت آن دردوسالگی.

کاربرد:

گونه زینتی مناسب کاشت درفضای سبز.

نام فارسی:شاه بلوط هندی

 نام علمی:Aesculus hippocastanum L. 

نام انگلیسی  Horse chestnut :

خانواده: Hippocastanaceae

زادگاه:  جنوب شرقی اروپا

گیاهشناسی:

درخت خزان کننده، بلندوگسترده ای است که ارتفاع آن درشرایط مناسب به 25متر می رسد.پویت گونه بالغ قهوه ای مایل به قرمز یا قهوه ای مایل به خاکستری وفلسی شکل می باشد.برگها متقابل ومرکب پنجه ای است که معمولا"از 7برگچه تشکیل شده است.گلها به رنگ سفیدکه دراوایل اردیبهشت ماه به صورت پانیکول ظاهر می شوند.میوه کپسول خاردار است.

نیازها:

به خاک معمولی عمیق ومکان آفتابگیر نیاز دارد.

ازدیاد:

خوابانیدن شاخه دربهمن ماه،کاشت بذرباپوشش 5/7سانتی متر.

کاربرد:

گونه زینتی جهت پارکسازی،تولید چوب،بذر آن خوراکی است وارزش دارویی دارد.

نام فارسی:جوالدوزک

 نام علمی: Catalpa speciosa Warder

نام انگلیسی hardy catalpa :

خانواده:Bignoniaceae  

زادگاه:جنوب ومرکز ایالت متحده آمریکا  

گیاهشناسی:

درخت خزان کننده به ارتفاع تا30متر،هرمی شکل باپوست قهوه ای تیره که به صورت فلس های ضخیم می ترکد.برگها تخم مرغی تا تخم مرغی- مستطیلی،نوکداربلند.گل آذین پانیکول نسبتا"کم گل با گلهای سفیدرنگ که درخردادماه ظاهر میشود.میوه کپسول.

نیازها:

خاک معمولی ومکان آفتابگیر تانسبتا"سایه رامی پسندد.

ازدیاد:

تهیه قلمه ازشاخه های جوان وکاشت درماسه درفصل تابستان درشاسی بادرجه حرارت

15-12درجه سانتی گراد،کاشت بذردرفصل بهار.

کاربرد:

گونه زینتی مناسب کاشت درپارکها.

نام فارسی:ماگنولیا تابستانه

 نام علمی: Magnolia grandiflora L.

نام انگلیسی Bull-bay :

خانواده: Magnoliaceae

زادگاه:آمریکای شمالی

گیاهشناسی:

درخت همیشه سبزباتاج زیباومخروطی شکل .حداکثر ارتفاع آن24متروگستردگی آن به 10مترمی رسد.برگها متناوب،درشت،واژتخم مرغی –بیضوی وضخیم که سطح رویی آن سبز تیره وسطح زیرین حداقل درجوانی کرکدار است.هربرگ دوسال روی درخت باقی می ماند.

گلها درشت،به رنگ سفید-شیری،معطرکه به تدریج ازخردادماه تااواخر تابستان ظاهر میشوند.میوه آن تخم مرغی کرکدار بوده ودرفصل پائیز دانه های قرمز رنگ ازدرون میوه خارج میشود.از سن 15سالگی وگاهی زودتر شروع به گلدهی می کند.

نیازها:

خاک غنی ،مرطوب وخنثی یا کمی اسیدی را می پسندد.مکان آفتابی وشرایط اقلیمی گرم ومرطوب را بیشتر می پسنددولی درنواحی بیابانیبه شرط اینکه ازگزند بادهای شدیددرامان باشد خوب رشد می کند.ریشه درخت عمیق بوده بهتر است آبیاری عمیق ماهانه در مورد آن اعمال گردد.

ازدیاد:

کاشت بذردرماسه مرطوب ودرشاسی سرددرفصل زمستان یا تابستان،خوابانیدن شاخه درتابستان یاپائیز،پیوند درتیرومردادماه.

کاربرد:

برای کاشت درمیان چمن وبه عنوان درخت خیابانی،همچنین کاشت درگلدانهای بزرگ (درچندسال اول رشد) مناسب است.آنرا میتوان درکنار سوزنی برگان یابه عنوان پس زمینه سبزبرای درختچه های گلدار کاشت.اسانس گلهااثرتب برداشته ودانه گیاه دارای ماده روغنی معطر است که تشنج رابهبودمی بخشد.

9-2-گونه های پهن برگ مثمر

نام فارسی:انجیر

 نام علمی: Ficus carica

نام انگلیسیfig :

خانوادهMoraceae :

زادگاه:مدیترانه وآسیای غربی

گیاهشناسی:

درخت خزان کننده یادرختچه کوچک گسترده به ارتفاع تا 10مترباتنه خمیده وپوستی صاف به رنگ خاکستری روشن با لکه های تیره.دارای تاج درختچه مانند که درسنین بالاترنامنظم وگسترده می گردد.

نیازها:

این درخت درانواع خاک (خاک شنی سبک تاخاک رسی سنگین)به عمل می آید.ولی دراراضی شنی وسبک خطر حمله نماتدبسیارزیاداست.بهترین نوع خاک برای آن خاکهای غنی ولیمونی باphقلیایی یاخنثی است.مقاوم به کم آبی است درهنگام رشد به آب کافی نیازدارد.

ازدیاد:

کاشت بذردرخاک سبک وشاسی گرم دربهمن ماه.

کاربرد:

تولید میوه خوراکی.

نام فارسی:توت سفید

 نام علمی:Morus alba  

نام انگلیسی White Mulberry :

خانوادهMoraceae :

زادگاه:چین ،اروپا،آمریکای شمالی وایران.

گیاهشناسی:

درخت خزان کننده به ارتفاع 15-10(20-)متربایک تنه کوتاه ضخیم تاج متراکم وکروی انبوه باپوست زبرشیادار،دربتدابه رنگ سبزمایل به خاکستری مات تاقهوه ای رنگارنگ وبعدهاقهوه ای مایل به خاکستری.برگها متناوب به شکل تخم مرغی تاتخم مرغی پهن نوکدارباحاشیه دندانه داردرسطح رویی صاف وبی کرک ولی درسطح زیرفقط درمحل رگبرگهاکمی کرکدارهستند.گل آذین دم گربه ای آن دراردیبهشت ماه تاخردادماه ظاهرمیشودومیوه سته آن درتابستان میرسد.

نیازها:

خاک عمیق بازهکش خوب رامی پسنددازلحاظ خصوصیات شیمیایی خاک سختگیر نبوده وجهت کاشت درخاکهای ایران که اکثرا"آهکی می باشندمناسب است وبه طور کلی درتمام خاکهای معمولی که حالت اسیدیته ویاقلیایی بودن شدیدرانداردرشدمی کند.به علت دارابودن ریشه های عمودی وعمیق پس از استقراربه آب کمی نیاز دارد.درمحل آفتابی بایدکاشته شود،برخی واریته هادرمناطق سایه آفتاب نیز دوام می آورند.

ازدیاد:

کاشت قلمه به طول 30سانتی مترازمهرتااسفندماه.

کاربرد:

گونه ای زینتی جهت کاشت درپارکها،تولید میوه خوراکی وچوب،برگ آن درصنعت نوغان وپرورش کرم ابریشم کاربرد دارد.

نام فارسی:توت مجنون

نام علمی: Morus alba var.pedula

نام انگلیسی :Mulberry :

خانوادهMoraceae :

زادگاه:مدیترانه وآسیای غربی

گیاهشناسی:

درخت خزان کننده باارتفاع 12متر.برگها معمولا"لوزوی –تخم مرغی نوکداربادندانه اره ای نامنظم بارگبرگهای مایل به سفیدمشخص .گل آذین دم گربه ای آن ازاردیبهشت تاخردادماه ظاهرشده که میوه سته آن درتابستان میرسد.

نیازها:

محل آفتابی ومحفوظ ،خاک سبک ونسبتا"ماسه ای غنی ازآهک(قلیایی)رامی پسنددولی خاک فقیررانیزتحمل میکند.درمناطق سردسیربهتراست کناردیواریامحل ایمن ازسرماکاشته شود.این گیاه تادمای5-درجه سانتی گرادراتحمل می کند.

ازدیاد:

کاشت بذر،پیونددربهار،خوابانیدن شاخه دربهاریاپائیز.

کاربرد:تولید میوه خوراکی،برگ مورد استفاده کرم ابریشم.

نام فارسی:خرمالو

نام علمی: Diospyrus Kaki L .

نام انگلیسیchinese persimmon:

خانواده Ebenaceae :

زادگاه:شرق هیمالیا،چین وژاپن

گیاهشناسی:

درخت خزان کننده به ارتفاع تا14مترباتاج کروی وپوست فلسی.برگها بیضوی-تخم مرغی تامستطیلی-تخم مرغی یاواژتخم مرغی باسطح فوقانی سبزتیره ودرسطح تحتانی سبز روشن وکرکدار.گلها سفیدمایل به زردکه دربهارظاهرمیشوند.میوه سته کروی.

نیازها:

به خاک معمولی ومکان آفتابی نیاز دارد.

ازدیاد:

کاربرد:

تولید میوه خوراکی

نام فارسی:زیتون

نام علمی:Olea europaea L.  

نام انگلیسی common olive :

خانوادهOleaceae :

زادگاه:آسیای صغیر،سوریه،ترکیه،ایران

گیاهشناسی:

درخت یادرختچه راست همیشه سبزبه ارتفاع 20-10مترباپوست سبزتیره که دردرختان مسن دارای شکاف های عمیق ونامنظم می باشد.برگها متقابل سرنیزه ای باریک که درسطح فوقانی سبز-خاکستری ودرسطح زیرین خاکستری مایل به نقره ای وچرمی شکل می باشد.گلها سفیدمایل به زردمعطر که به صورت پانیکولهای محوری درتابستان ظاهرمیشوند.میوه شفت درابتدابه رنگ سبز که بعدهاسبز-خاکستری میشود.

نیازها:

سازگارباهرنوع خاک وزمین ازنظر موادغذایی.به شوری ورطوبت زیادبسیارحساس است.دمای مناسب رشد آن20-15درجه سانتی گرادوحداکثر مقاومت این گیاه دربرابرسرمای 7-درجه سانتی گرادبرای درختان جوان و12-درجه سانتی گرادبرای درختان مسن است.

ازدیاد:

کاشت بذر باپوشش 2/0سانتی متردرماسه وخاک پیت درپائیز،کاشت قلمه درماسه ودرمحل سایه یاگلخانه درفصل تابستان.

کاربرد:

تولید میوه خوراکی و چوب ،برای تولید روغن مصرف داردوهمچنین کابرد دارویی نیزدارد.

نام فارسی:گردو

نام علمی:Juglans regia L.  

نام انگلیسیWalnat :

خانوادهJuglandaceae :

زادگاه:ایران،قفقازتاهیمالیا

گیاهشناسی:

درخت خزان کننده به ارتفاع تا25مترباتنه ای به قطر 5/1مترباتاج پهن.پوست تنه در درختان مسن به رنگ خاکستری تیره وشیارداراست.برگها شانه ای ودارای 9-5برگچه بیضوی یاتخم مرغی وگاهی واژتخم مرغی نوکدار.گل آذین نربه شکل دم گربه ای است.میوه شفت .

نیازها:

خاک عمیق سالم وقابل نفوذ نیاز دارد.دراراضی سنگین به عنوان یک گیاه پوششی به افزایش قابلیت نفوذ خاک کمک می کند.پس ازاستقرارتاحدودی می تواند خشکی خاک راتحمل کندولی درتابستانهای گرم نیاز به آبیاری عمیق ومستقیم دارد.ایستادن آب درسطح خاک وغرقابی شدن برای آن مضر است.به سرمای بهاره بسیارحساس است اگردراین زمان درجه حرارت به صفر برسدگلهای وبرگهای تازه آن سیاه شده وازبین خواهدرفت.این گیاه به سرمای زمستانه مقاوم است ودرمناطق نیمه گرمسیرنیزبه خوبی به عمل می آید،مشروط برآنکه برای شکستن خواب درفصل زمستان سرمای زیر صفر وجودداشته باشد.

ازدیاد:

کاشت بذر باپوشش 5سانتی متردرخاک سیاه درمحل باز درمهرماه وبازکاشت دریک سالگی،پیوند دراسفندماه.

کاربرد:

تولید میوه خوراکی ،چوب آن درمبلسازی،روکش سازی وقنداق تفنگ کاربرد دارد.

درختکاری در اسلام

یکی از زیبایی های دین مبین اسلام کامل بودن آن است. به تعبیر دیگر در این دین هیچ چیز ارزشمندی نادیده گرفته نشده و از قلم نیفتاده و بر هر چیز به میزان اهمیت آن مورد امر یا نهی قرار گرفته است.یکی از این ارزشمندی ها و از جمله نعمتهای الهی که در قرآن کریم بسیار بر آن تأکید شده است، درخت است. گرچه در نظر نخست، درخت موضوع قابل توجه و دقت نظری نیست تا یک دین جاویدان در عصر جاهلیت بر اهمیت آن تاکید ورزد اما دقت فزون تر نشان از آنست که این نعمت الهی يكي از زيباترين مظاهر خلقت و جلوه اي از تجليات آفريدگار عالم است. درخت از گرانبهاترين آفريده هاي خداوند دانا براي انسان است و به دليل نقش حياتي كه در زندگي تمامي موجودات زنده به خصوص انسانها دارا مي باشد در اسلام مورد توجه خاص قرار گرفته است.   درخت نماد آباداني و شاخص سبزي و خرمي و مظهر زندگي و باعث تلطيف هوا و موجب آسايش و رفاه انسان، و صفا و پاكي طبيعت مي باشد. به همین خاطر يكي از مواهب و نعمت هاي خداوند در آخرت و يكي از ويژگي هاي بهشت و رضوان حق تعالي كه در آيات كريمه و روايات شريفه بارها به آن اشاره شده است، درخت می باشد: وَ بَشِّرِ الَّذينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أَنَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْري مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ كُلَّما رُزِقُوا مِنْها مِنْ ثَمَرَةٍ رِزْقاً قالُوا هذَا الَّذي رُزِقْنا مِنْ قَبْلُ وَ أُتُوا بِهِ مُتَشابِهاً وَ لَهُمْ فيها أَزْواجٌ مُطَهَّرَةٌ وَ هُمْ فيها خالِدُونَ؛ به كسانى كه ايمان آورده، و كارهاى شايسته انجام داده‏اند، بشارت ده كه باغهايى از بهشت براى آنهاست كه نهرها از زير درختانش جاريست. هر زمان كه ميوه‏اى از آن، به آنان داده شود، مى‏گويند: «اين همان است كه قبلا به ما روزى داده شده بود. (ولى اينها چقدر از آنها بهتر و عاليتر است.)» و ميوه‏هايى كه براى آنها آورده مى‏شود، همه (از نظر خوبى و زيبايى) يكسانند. و براى آنان همسرانى پاك و پاكيزه است، و جاودانه در آن خواهند بود.

تاثیر درختان بر جسم و جان

گیاهان و درختان سهمی بسزا و نقشی بسیار مهم در زندگی بشر دارند. تلطیف هوا، تعادل دمای محیط، حفاظت از خاک و تامین بخشی از مواد غذایی مورد نیاز انسان اندکی از سودمندی های فراوان آنها است. اسلام مردمان را به تماشای گیاهان سرسبز و نگاه به مناظر جذاب آنها دعوت کرده است. چنانکه در فرموده های معصومین : از تاثیر مثبت گیاهان بر جسم و جان آدمی آثاری بسیاری به ما رسیده است.

امام صادق7به مفضل می فرماید:... مَعَ مَا فِي النَّبَاتِ مِنَ التَّلَذُّذِ بِحُسْنِ مَنْظَرِهِ وَ نَضَارَتِهِ الَّتِي لَا يُعَدُّ لَهَا شَيْ‏ءٌ مِنْ مَنَاظِرِ الْعَالَمِ وَ مَلَاهِيهِ؛ نگریستن به گل های رنگارنگ و درختان سرسبز و خرم، چنان لذتی به آدمی می بخشد که هیچ لذتی را با آن برابر نمی توان کرد.

از امام کاظم 7 نیز نقل شده است که فرمود: ثَلَاثٌ يَجْلِينَ الْبَصَرَ النَّظَرُ إِلَى الْخُضْرَةِ وَ النَّظَرُ إِلَى الْمَاءِ الْجَارِي وَ النَّظَرُ إِلَى الْوَجْهِ الْحَسَنِ؛سه چیز، چشم را جلا می بخشد [و بر روشنایی آن می افزاید] نگریستن به گیاهان خرم و سرسبز، و نگاه به آب جاری و نظاره کردن صورت خوش سیما. از مرور روایات چنین نتیجه می گیریم که هرگاه آدمی، به تماشای خرمی گیاهان و درختان سرسبز را می نشیند، غرق در سرور و لذت می شود؛ روان وی آرام می گیرد و جانش به تازگی و طراوت می گراید. تماشای آنها لذت بخش و شادی آفرین است و با یکدیگر لذت ها رقابتی پیروزمندانه می کند.گرچه عنایت ویژه رسول مکرم اسلام 9 به درخت و سفارش به کاشت، نگهداری و منع از قطع درختان مربوط به 14قرن پیش است اما امروزه محققین به راز تاکید اسلام پی برده اند و تمامی فرموده های رسول خدا 9 را تایید می کنند که دلیل دیگر بر وحیانی بودن این دین و مهر بطلانی بر عقیده کسانی است که این دین را ساخته و پرداخته بشر می دانند.

محققین درخت را دارای فواید بی شماری از نظر سلامت فردی، اجتماعی[زیست محیطی] و... می دانند. به گفته محققین تاثيرات فيزيولوژيکي درختان در محيط هاي شهري بسيار حائز اهميت مي باشد. درختان در سلامتي و آسايش ساکنان شهرها سهم بزرگي دارند، زيرا با جذب گازهاي سمي از جمله گازكربنيك و ساخت اكسيژن - كه يكي از اساسي ترين نيازهاي حيات انسان و حيوان است - ، باعث دوام حيات انسان و حیوان مي شوند. درختان موجب بازگشت آب به چرخه طبيعت مي شوند، کيفيت خاک را بهبود مي بخشند و قابليت جذب مقادير زيادي گرد و غبار از اتمسفر را دارا می باشند. آنان معتقدند درختان هميشه سبز قادرند گرد و غبار و ساير آلودگي هاي موجود در هوا را بر روي سطح برگ خود جذب کنند. شستشوي اين مواد در اثر بارندگي به همراه خار و خاشاک و برگ درختان در فصل پاییز موجب افزايش حاصلخيزي خاک در دراز مدت مي شود.طبق بررسی های دانشمندان روسیه برخی درختان از خود موادی در هوا پخش می کنند که باعث از بین رفتن بسیاری از باکتری ها و قارچ های سلولی و برخی از حشرات مضر می شود. افزون بر آنچه گفته شد ميوه بسياري از درختان مورد استفاده انسان و حيوانات است، به طوري که مي تواند در سلامت تغذيه انسان و تامين ويتامين هاي مورد نياز آدمي تاثير به سزايي داشته باشد. در فوايد گياه و گياه خواري در متون دستورات ديني و طبي توصيه هاي زيادي شده و امروزه ثابت شده است که انسان اوليه از ميوه درختان گذران زندگي مي کرده و بنابر نص قرآن کريم زمانی که خداوند، حضرت آدم 7 را آفريد به او فرمان داد به جز ميوه ممنوعه، از هر نوع ميوه اي که مي خواهد بخورد. از این دستور الهی اين نکته بدست می آید که ميوه درختان به تنهایی می تواند رفع گرسنگي نماید.

 شاهد گفتار این گونه محققین، آیات 22-26 سوره مریم است که خداوند متعال، غذاى حضرت مريم را به هنگام تولد نوزاد، رطب قرار داد، مفسران چنين استفاده كرده‏اند كه يكى از بهترين غذاها براى زنان بعد از وضع حمل، رطب (خرماى تازه) مى‏باشد.

دانشمندان غذاشناس مى‏گويند: قند فراوانى كه در خرما وجود دارد از سالمترين قندها است كه حتى در بسيارى از موارد، مبتلايان به بيمارى قند نيز مى‏توانند از آن استفاده كنند. همين دانشمندان مى‏گويند: در خرما 13 ماده حياتى و پنج نوع ويتامين را كشف كرده‏اند كه مجموع آنها خرما را به صورت يك منبع غذايى غنى در آورده است‏.

 اهمیت کاشت درخت

چنانکه گذشت وجود درخت برای انسانهای نخستین و پس از آن و به خصوص قرن اخیر که زندگی ماشینی، آلودگی های بسیاری را به همراه دارد، اهمیت فوق العاده داشته و روز به روز افزایش می یابد. با توجه به این نیاز، از ابتدای اسلام، بزرگان دین بر کاشت درخت سفارش شده و فضیلت بسیاری برای آن بیان داشته اند. در اهميت درخت و درختكاري همين بس كه از رسول خدا نقل است كه فرمود: إِنْ قَامَتِ السَّاعَةُ وَ فِي يَدِ أَحَدِكُمُ الْفَسِيلَةُ فَإِنِ اسْتَطَاعَ أَنْ لَا تَقُومَ السَّاعَةُ حَتَّى يَغْرِسَهَا فَلْيَغْرِسْهَا؛ اگر قيامت بر پا شد و در دست يكى از شما نهالى بود، اگر  كمى پيش از قيامت توانست آن را بكارد، بايد بكارد.اين روایت نشانگر تاكيد و توصيه اولياء عظيم الشان اسلام: به اهميت درخت و درختكاري است. گرچه متأسفانه با پيشرفت تكنولوژي، علي رغم اهميت و نقش عظيمي كه در زندگي انسان و حيوان و طبيعت دارد، تخريب جنگل‌ها و نابودي درختان رو به افزايش است، اما جاي خوشبختي است كه بشر امروز به اين عمل زشت خود اذعان و اقرار دارد و سازمان‌هايي را براي حفظ و حراست و گسترش پارك ها و ازدياد درختان به وجود آورده است. امیر المومنین در نامه خود به مالک اشتر می فرماید: وَ لْيَكُنْ نَظَرُكَ فِي عِمَارَةِ الْأَرْضِ أَبْلَغَ مِنْ نَظَرِكَ فِي اسْتِجْلَابِ الْخَرَاجِ لِأَنَّ ذَلِكَ لَا يُدْرَكُ إِلَّا بِالْعِمَارَة؛ باید تلاش تو در آبادانی زمین بیشتر از جمع آوری خراج و مالیات باشد [چرا] که خراج جز با آبادانی فراهم نمی گردد.

اما باید دانست که از دیدگاه اسلام گسترش درختان و حفظ و حراست آنها نه تنها بر عهده نهادهای مسئول، بلکه وظیفه ای است که بر عهده فرد فرد جامعه اسلامی نهاده شده است و هیچ کس حق آسیب رسانی به آن را ندارد. در میان سخنان معصومان: درباره کاشت درخت به توصیه هایی بر می خوریم که قابل دقت و درخور توجه است:

1.      درخت دارای محصول

گرچه درخت سبز به خودی خود دارای فواید بسیار می باشد اما بزرگان دین بر کاشت درخت دارای محصول تاکید بیشتری نموده اند. در اکثر آیات و روایات نیز از درختانی سخن به میان آمده است که دارای میوه می باشند. چنانکه در قرآن از درختان انار، خرما، انگور، زیتون،و... سخن بمیان آمده است.

رسول خدا می فرماید: مَنْ غَرْسَ غَرْساً فَأَثْمَرَ أَعْطَاهُ اللَّهُ مِنَ الْأَجْرِ قَدْرَ مَا يَخْرُجُ مِنَ الثَّمَرَةِ؛ هر كس درختى بنشاند و به ثمر بنشيند، خدا به اندازه‏اى كه ميوه از آن فراهم آيد به او پاداش مى‏دهد.

نقل است که روزی انوشیروان از روستایی عبور می کرد. پیرمردی را دید که نهال گردو می نشاند. انوشیروان گفت: ای پیر زمانه! درخت نشاندن تو گذشته؛ زیرا تو پیرمرد ناتوانی و درخت گردو دیر بار می دهد. پیرمرد گفت:        

کسانی که پیش از ما بودند، درخت نشاندند، ما خوردیم، ما هم می نشانیم، بعد از ما می خورند.

بیک عمر در کِشتار جهان                                   نخوردیم جز کِشته دیگران

کنونم مکافات را کار بند                                          بکاریم تا دیگران برخورند

انوشیروان، او را آفرین گفت و کیسه ای زر به او داد. پیرمرد گفت: دیگران درخت می نشانند و چند سالی زحمت می کشند تا درختشان به بار بنشیند و حاصل بدهد، درخت من چه زود به بار نشست و حاصل داد. انوشیروان که از این جمله خوشش آمده بود کیسه زر دیگری به او داد و از آنجا گذر کرد. پیرمرد گفت: برای هر درخت در هر سال یک مرتبه میوه است و من از درخت خود در یک ساعت، دو مرتبه بهره بردم و میوه چیدم.

چه زیبا است که این مسئله به عنوان یک سنت ترویج گردد و برای کاشت نهال های جدید در پارکها و خیابانها از درختان دارای محصول و متناسب با خاک آن منطقه استفاده شود تا علاوه بر فواید ذاتی درخت، مردم از محصولات آن نیز استفاده نمایند چنانکه در برخی شهرهای شمالی کشور از درختان مرکبات در کنار خیابانها استفاده نموده اند و در برخی دیگر از مناطق با درخت توت و ... محیط را صفا بخشیده اند.  

2.      آب دادن به درخت

مسلم است که کاشت درخت بدون آبیاری فایده و ثمری ندارد. به تعبیر دیگر کسانی که بر اساس دستور اسلام اقدام به کاشت درخت می کند اما در رسیدگی و آبیاری آن کوتاهی می نمایند و موجب خشک و بلا استفاده شدن درختان می شوند، نمی توانند انتظار ثوابی را که اولیای دین: بر آن تصریح نموده اند، داشته باشند. امام صادق می فرماید: خُلِقَ لَهُ الشَّجَرُ فَكُلِّفَ غَرْسَهَا وَ سَقْيَهَا وَ الْقِيَامَ عَلَيْهَا؛درخت براى او (انسان) آفريده شده است، و او مكلّف است كه آن را در زمين بنشاند و آب دهد و به آن رسيدگى كند.

همانگونه که از سخن حضرت نیز نمایان است آبیاری و حفاظت از درختان مخصوص افراد خاص نیست و وظیفه ای است انسانی که هر جا درخت تشنه ای مشاهده کرد در آب دادن آن کوتاهی نکند مگر آنکه آن درخت درون ملک خصوصی کسی باشد که مسلم حضور در آن نیاز به اجازه صاحب آن خواهد داشت.

چنانکه در ادامه نیز به آن نکته اشاره خواهیم نمود کاشتن درخت، نوعی صدقه است. رسول خدا با اشاره به این مطلب، تاکید می نماید صدقه بودن کاشت درخت به شرطی است که همراه با حفاظت و نگهداری باشد _ که آبیاری نیز جزیی از آنست_ تا موجب ثمردهی شود. مسلم است که با چنین شرطی است که هر ثمر و میوه ای در پیشگاه خداوند متعال در حکم صدقه است: مَن تَصب شَجَرَةً وَ صَبَرَ عَلى حِفظِها وَالقيامِ عليها حَتّى تَثمَرَ كانَ لَهُ في كُلِّ شَی­ءٍ يُصابُ مِن ثَمَرِها صَدَقَةٌ عِندَ الله

.3. حفظ و نگهداری از درختان

برخی بر این باورند که حفظ درختان تنها بر عهده صاحبان آنست و اگر درختی، صاحب مشخصی نداشت و یا جزء مراتع و جنگل ها بود هر نوع کاری را می توان با آن نمود. متاسفانه چنین افرادی نه تنها به خود اجازه بریدن درختان جنگلی را می دهند و از چوب آن در جهت منافع خود استفاده می کنند بلکه با خوشحالی از چنین اقدامی، زمین  های آن را که جزء منابع طبیعی و سرمایه ملی و یا بهتر بگوییم سرمایه جهانی است برای کشت و زرع و گاه ساختمان سازی استفاده می نمایند. برخی دیگر نیز جنگل را مکانی متعلق به خود دانسته و علاوه بر آنکه شاخه های سبز درختان را برای دقایقی تفریح، می کَنند و از برای افروختن آتش استفاده می کنند، بدون هیچگونه احساس مسئولیتی آتش افروخته را رها می کنند و این بی مسئولیتی عامل آتش سوزی در جنگل و نابودی دهها و صدها هکتار از درختانی می شود که نه تنها برای انسانها فعلی بلکه برای نسلها آینده نیز می باشد. اسلام شدیدا با چنین طرز تفکری _ که متاسفانه در زمان فعلی رواج بیشتری یافته است_ مبارزه کرده، از 14 قرن پیش که سخنی از دود ماشین ها و کارخانجات و اهمیت حفظ محیط زیست و غیره نبوده است، بر حفظ درختان تاکید فراوان نموده آن را تکلیفی بر عهده همگان دانسته است.

امیرالمومنین در وصیتی که نسبت به اموال شخصی خود دارد می فرماید: هَذَا مَا أَمَرَ بِهِ عَبْدُ اللَّهِ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ فِي مَالِهِ ابْتِغَاءَ وَجْهِ اللَّهِ لِيُولِجَهُ بِهِ الْجَنَّةَ وَ يُعْطِيَهُ بِهِ الْأَمَنَة... وَ يَشْتَرِطُ عَلَى الَّذِي يَجْعَلُهُ إِلَيْهِ أَنْ يَتْرُكَ الْمَالَ عَلَى أُصُولِهِ وَ يُنْفِقَ مِنْ ثَمَرِهِ حَيْثُ أُمِرَ بِهِ وَ هُدِيَ لَهُ وَ أَلَّا يَبِيعَ مِنْ أَوْلَادِ نَخِيلِ هَذِهِ الْقُرَى وَدِيَّةً حَتَّى تُشْكِلَ أَرْضُهَا غِرَاسا؛ اين دستورى است كه بنده خدا على بن ابى طالب، امير مؤمنان نسبت به اموال شخصى خود، براى خشنودى خدا، داده است، تا خداوند بواسطه آن وارد بهشت کرده، و آسوده‏اش گرداند.... و با كسى كه اين اموال در دست اوست شرط مى‏كنم كه اصل مال را حفظ كرده تنها از ميوه و درآمدش بخورند و انفاق كنند، و ه رگز نهال‏هاى درخت خرما را نفروشند، تا همه اين سرزمين[ يك پارچه] زير درختان خرما قرار گيرد كه راه يافتن در آن دشوار باشد.

شاید علت این امر آن باشد که درخت، نعمتی است الهی که چند روزی در دست ما به امانت سپرده شده است و چنان که گذشتگان آن را برای ما حفظ و نگهداری نموده اند ما نیز مکلفیم در حفظ آن بکوشیم.

4.      درختکاری صدقه جاریه

دین مبین اسلام برای آنکه اهمیت درختکاری را برای مسلمانان صدر اسلام و پس از آن ملموس تر بیان نماید کاشت درخت قابل محصول را نوعی صدقه معرفی می نماید. شاید این عنایت شرع مقدس اسلام از آن جهت است که همانند صدقات مالی، کاشت درخت و نیز حفاظت و نگهداری از آن به صورت یک برنامه همیشگی در زندگی مسلمانان جاری باشد و مسلمانان این برنامه را جزیی از برنامه های خود تلقی نمایند و از آن غافل نگردند. رسول خدا  می فرماید: مَا مِنْ مُسْلِمٍ يَغْرِسُ غَرْساً أَوْ يَزْرَعُ زَرْعاً فَيَأْكُلُ مِنْهُ إِنْسَانٌ أَوْ طَيْرٌ أَوْ بَهِيمَةٌ إِلَّا كَانَتْ لَهُ بِهِ صَدَقَةً؛ هيچ مسلمانى نيست كه درختى را در زمين بنشاند يا زراعتى را كشت كند، و انسان يا پرنده يا چرنده‏اى از آن بخورد، مگر اينكه براى او صدقه‏اى محسوب شود.

طبق سخنان پیشوایان دین وقف نیز نوعی صدقه جاریه است. به همین علت معصومان : به پیروان خویش تعلیم نموده اند تا با وقف درختان این صدقه را ابدی نمایند.

امام باقر  نقل می فرماید که حضرت زهرا  برای هفت باغی که داشت وقف نامه نوشت و تولیت آن را به حضرت علی و سپس امام حسن  و امام حسین و نسل بعد نسل سپرد و مقداد و زبیر را نیز برای این امر شاهد گرفت.بارها بر این نکته تاکید شده است که در گذشته با وقف حتی یک درخت، برای حضور نوجوانان جذابیت ایجاد می کرده اند. هم اکنون نیز می توان درخت یا درختانی را وقف مسجد نمود تا مسجدی ها از میوه های آن استفاده نمایند یا از درآمد آن برای جوانان و نوجوانان مسجدی ایجاد انگیزه و تنوع نمود.

5.      منفعت اخروی درختکاری  

اهمیت کاشت و نگهداری درخت تا بدانجاست که در روایات تصریح شده است کسی که درخت بکارد علاوه بر نفع در زمان حیات، پس از مرگ نیز از آن بهره خواهد بود چنانکه امام صادق  می فرماید: سِتَّةٌ تَلْحَقُ الْمُؤْمِنَ بَعْدَ وَفَاتِهِ وَلَدٌ يَسْتَغْفِرُ لَهُ وَ مُصْحَفٌ يُخَلِّفُهُ وَ غَرْسٌ يَغْرِسُهُ وَ قَلِيبٌ يَحْفِرُهُ وَ صَدَقَةٌ يُجْرِيهَا وَ سُنَّةٌ يُؤْخَذُ بِهَا مِنْ بَعْدِهِ؛ شش چيز بعد از وفات مؤمن به او ملحق شده [و به او فايده می دهد]: فرزندى كه برايش طلب آمرزش كند، قرآنی كه او از خود به يادگار گذاشته و پس از مرگش خوانده مى‏شود، درختى كه كاشته، چاه آبى كه حفر نموده [و وقف كرده]، صدقه جاريه‏اى كه از خود به جا گذارده است، روش نيكوئى كه پس از مرگش مردم به آن عمل مي كنند.

 بر اساس این کلام شریف تا هر زمان که مردم از یک درخت بهره برند، ثواب و پاداش برای صاحب آن درخت یا کسی که آن را کاشته است نوشته می شود. این پاداش فوق العاده نشان از جایگاه ویژه درختکاری از منظر اسلام دارد.

6.      تاثیر نیت در کاشت درخت

گرچه روایات متعدد درباره کاشت درخت حکایت از تاثیر مادی و معنوی این عمل دارد؛ اما نباید از این نکته غافل شد که هر کاشت درختی نمی تواند دارای اجر و پاداش باشد بلکه چنانکه نیت در هر عملی موثر است در درختکاری نیز اثرگذار بلکه موجب تاثیر معکوس است چنانکه کاشت یک درخت با نیت گناه و در راستای معصیت دنیا و آخرت انسان را نابود می کند. امام باقر می فرماید: لَعَنَ رَسُولُ اللَّهِ  فِي الْخَمْرِ عَشَرَةً غَارِسَهَا وَ حَارِسَهَا وَ عَاصِرَهَا وَ شَارِبَهَا وَ سَاقِيَهَا وَ حَامِلَهَا وَ الْمَحْمُولَةَ إِلَيْهِ وَ بَائِعَهَا وَ مُشْتَرِيَهَا وَ آكِلَ ثَمَنِهَا رسول خدا در مورد شراب، ده نفر را لعنت نموده است: كسى كه درخت آن را غرس كند، و كسى كه از درخت آن نگهدارى نمايد، و كسى كه انگور را برای گرفتن آب آن بفشرد، و كسى كه آن را بنوشد، و كسى كه ساقى آن شود، و كسى كه آن را حمل كند، و كسى كه [شراب] براى او حمل شود، و كسى كه آن را بفروشد، و كسى كه آن را بخرد، و كسى كه بهاى آن را بگيرد.نکته دیگر اینکه در روایات بر این نکته تصریح شده است که زراعت و درختکاری را تنها برای تصاحب و ازدیاد ثروت، و اظهار بزرگی و فضل نسبت به دیگران نکارید بلکه در کنار تلاش برای تامین معاش خانواده و زندگی، نیت های الهی را نیز مد نظر بگیرید. امام زین العابدین  می فرماید: مَا أَزْرَعُ الزَّرْعَ لِطَلَبِ الْفَضْلِ فِيهِ وَ مَا أَزْرَعُهُ إِلَّا لِيَتَنَاوَلَهُ الْفَقِيرُ وَ ذُو الْحَاجَةِ ...؛ كشت را براى درآمد بيشتر نمى‏كارم، بلكه براى آن مى‏كارم تا فقير و نيازمند از آن بهره‏مند شوند.به همین خاطر در تاریخ ثبت است که آن بزرگوار درختان بسیار می کاشت و آن را وقف می نمود. حضرت علی در وصیتش به امام حسن می فرماید: وَ يَشْتَرِطُ عَلَى الَّذِي يَجْعَلُهُ إِلَيْهِ أَنْ يَتْرُكَ الْمَالَ عَلَى أُصُولِهِ وَ يُنْفِقَ مِنْ ثَمَرِهِ حَيْثُ أُمِرَ بِهِ وَ هُدِيَ لَهُ وَ أَلَّا يَبِيعَ مِنْ أَوْلَادِ نَخِيلِ هَذِهِ الْقُرَى وَدِيَّةً حَتَّى تُشْكِلَ أَرْضُهَا غِرَاسا؛ و با كسى كه اين اموال در دست اوست شرط مى‏كنم كه اصل مال را حفظ كرده تنها از ميوه و درآمدش بخورند و همانگونه[ اسلام] امر نموده است، انفاق كنند، و هرگز نهال‏هاى درخت خرما را نفروشند، تا همه اين سرزمين يك پارچه به گونه‏اى زير درختان خرما قرار گيرد كه راه يافتن در آن دشوار باشد.

7.      قطع درختان ممنوع

در منابع روایی اسلام، از قطع درختان به شدت منع شده است. اهمیت این مسئله بحدی است که رسول خدا  همواره به رزمندگان اسلام سفارش می نمود، تا در صورت پیروزی بر دشمن نکاتی را مد نظر قرار دهند که یکی از آنها پرهیز از قطع درختان یود. امام علی نقل می فرماید: هنگامی که رسول خدا گروهی را به جهاد می فرستاد، به آنان چنین رهنمود می داد: انطلقوا بسم الله ...لا تقتلوا وليدا طفلا ولا امرأة ولا شيخا كبيرا ، ولا تغورن عينا ولا تعقرن شجرا إلا شجر يمنعكم قتالا أو يحجز بينكم وبين المشركين؛با نام خدا حرکت کنید ... مبادا به کشتن زنان، پیران و کودکان مبادرت نمایید و؟؟؟؟ و از قطع درختان بپرهیزید ؛ مگر درختی مانع جنگ یا مانع بین شما و مشرکین باشد.

اینکه آن بزرگوار پس از سفارش بر رعایت کودکان، زنان، و پیران، بر حفظ درختان و عدم قطع آنها در حین جنگ تاکید می فرماید، حکایت از اهمیت وجود درخت از دیدگاه اسلام است.

امام صادق می فرماید: لَا تَقْطَعُوا الثِّمَارَ فَيَبْعَثَ اللَّهُ عَلَيْكُمُ الْعَذَابَ صَبّاً؛ درختان مثمر[که قابلیت میوه دادن دارند] را قطع نکنید چرا که خداوند عذاب ... را بر شما فرو خواهد فرستاد.

فواید درختان

درختان، از موهبت های پرسود الهی هستند که خداوند مهربان، در دسترس و اختیار انسان قرار داده است. از گیاهانْ فرآورده های دارویی، صنعتی، بهداشتی و آرایشی فراوانی به دست می آید. گیاهان، مهم ترین و مؤثرترین تولید کنندگان غذا در خشکی هستند و لوازم معاش و روزی انسان و دیگر موجودات را تأمین می کنند. در واقع، منابع حیوانی که ما از گوشت آن ها استفاده می کنیم نیز از همین گیاهان تغذیه می کنند. بقایای شاخ و برگ درختان، مواد ارزشمندی به خاک می دهد و خاک را غنی می سازد. از سوی دیگر، درختان مانع فرسایش خاک شده و از برخی بلاهای طبیعی جلوگیری می کنند و وجود درختان و پوشش های گیاهی در اطراف شهرها و مزارع، آنها را از هجوم سیل و توفان حفظ می کند.

درختکاری، کار و تفریح

کشاورزی،درختکاری یا باغبانی، نوعی اشتغال درآمد زاست که رزقی پاک و حلال از آن به دست می آید. همچنین، کارکردن در دل طبیعت، بسیار لذت بخش است. درختکاری و کشاورزی، افزون بر درآمدزا و خداپسندانه بودن، نوعی سرگرمی و کاری مفید و فرح بخش نیز به شمار می آید؛ چه در سطحی کلان و برای تأمین نیاز جامعه و روزی خانواده، و چه تنها برای سرگرمی و تأمین مصارف خانواده. در روایتی از حضرت علی علیه السلام آمده است: «کسی که آب و خاک در اختیار دارد و در عین حال فقیر است، خداوند او را از رحمت خود دور سازد». امام صادق علیه السلام نیز در این باره می فرماید: «کشاورزی و درختکاری کنید. به خدا قسم آدمی زاده هیچ عملی حلال تر و پاکیزه تر از آن انجام نمی دهد».