زمان شهادت و وفات حضرت زهرا(س) همانند مکان دفن ايشان از مجهولات تاريخی است که نشانه اوج مظلوميت حضرت است.
مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم طی یادداشتی علل اختلاف در سالروز شهادت حضرت زهرا(س) را تبیین کرده است؛
زمان شهادت و وفات حضرت زهرا ـ سلام الله عليها ـ همانند مکان دفن ايشان از مجهولات تاريخي است که نشانه اوج مظلوميت حضرت است.
عواملي چند ممکن است منشأ اين اختلاف باشد؛ از جمله:
۱. نقل حوادث تاريخي در آن دوران همانند امروز نبوده که به صورت نوشته و کتاب در آيد و به نسل هاي بعدي منتقل شود، بلکه انتقال رويدادهاي تاريخي به طور عمده شفاهي بود و از خاطر و ذهن افرادي به اذهان ديگران منتقل مي شد. کسي نمي تواند ادعا کند که همه اين ناقلان از اشتباه مصون بودند.
۲. از سوي ديگر در آن روزها مسلمانان سرگرم جنگ بودند، در چنين شرايطي کمتر دغدغه داشتند که حوادث تاريخي را به طور دقيق ثبت نمايند. [۱]
۳. اختلاف و دسته بندي هاي سياسي که پس از رحلت رسول خدا(ص) پديد آمد و کساني که روي کار آمدند و قدرت را در دست گرفتند، تا آن جا که توان داشتند، تاريخ حادثه ها را دست کاري کرده اند. [۲]
پراکندگي گفتار تاريخ نگاران در اين موضوع گواهي روشن بر تحريف عمدي آنان در تاريخ شهادت حضرت زهرا ـ سلام الله عليها ـ است.
در رابطه با زمان وفات و شهادت حضرت زهرا ـ سلام الله عليها ـ روايات متفاوتي نقل شده است که برخي از اين روايات بي سند و مرفوع است و در نتيجه از اعتبار کافي برخوردار نمي باشند و برخي روايات نيز مدت زندگي حضرت زهرا(س) را پس از رحلت پدر گرامي اش دو يا شش و يا هشت ماه بيان کرده اند، چون اين دسته از روايات نيز سند درستي ندارند و يا از امام معصوم نقل نشده اند نمي تواند معتبر و قابل توجه باشند.
بعضي از احاديث گوياي اين است که حضرت پس از رحلت رسول خدا (ص) سه ماه يا يکصد روز در قيد حيات بود. [۳] اين گونه احاديث را ممکن است با حديث مشهور طبري که شهادت حضرت را سوم جمادي الثانيه مي داند. [۴] بدين طريق جمع کرد که سه ماه پنج روز کمتر از سوم جمادي الثانيه يعني نود و پنج روز است و يکصد روز، پنج روز بيشتر از نود و پنج روز مي شود و تفاوت چند روز قابل توجه نيست، مرحوم علامه مجلسي نيز به اين مطلب اشاره دارد. [۵]
در نتيجه تنها رواياتي که قابل تأمّل است؛ روايات هفتاد و پنج روز و سوم جمادي الثانيه يعني نود و پنج روز است. روايت هفتاد و پنج روز به دو طريق ـ ابو عبيده خدا و هشام بن سالم [۶] ـ از امام صادق(ع) نقل شده است و روايت سوم جمادي الثانيه يعني نود و پنج روز در روايت ابو بصير، نيز از امام صادق(ع) تصريح شده است. اين دو تعبير با توجه به قول مشهور شيعه درباره رحلت پيامبر اکرم(ص) در بيست و هشتم ماه صفر با هم تعارض دارد، چون که هفتاد و پنج روز پس از رحلت پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ موافق با سيزدهم جمادي الاولي مي شود، نه سوم جمادي الثانيه.
همان گونه که در سؤال بدان اشاره شده است، ممکن است دليل اختلاف در اين دو دسته از روايات صحيحه رايج نبودن نقطه گذاري بر کلمات در زمان صدور روايات باشد.
توجه به شباهت «خمسه و سبعون» با «خمسة تسعون» مؤيد اين معناست. به عنوان مثال در کتاب کافي در مورد زمان شهادت حضرت زهرا (س) چنين آمده است: «و توفيت و لهاثمان عشرة سنه و خمسة و سبعون يوما».[۷] همان گونه که در اين روايت ديده مي شود شباهت «خمسه و سبعون» به «خمسه تسعون» خيلي نزديک است و اشتباه نسّاخ، تاريخ نويسان يا راويان حديث مي تواند موجب پديد آمدن دو تاريخ متفاوت در رابطه با روز شهادت حضرت زهرا (س) باشد.
پی نوشت:
[۱]. شهيدي، سيد جعفر، زندگاني فاطمه زهرا (س)، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، چاپ چهل و ششم، ۱۳۸۷ ش، ص ۱۵۵.
[۲]. همان، ص ۱۵۵.
[۳]. مجلسي، محمد باقر، بحارالأنوار، بيروت، موسسه الوفاء، ۱۴۰۴ ق، ج ۴۳، ص ۲۱۳.
[۴]. محمد بن جرير طبري، دلائل الامامه، نجف، ۱۳۸۳ ش، ص ۴۳.
[۵]. مجلسي، محمد باقر، بحارالأنوار، همان، ج ۴۳، ص ۲۱۵ و ۲۱۶.
[۶]. کليني، محمد بن يعقوب، اصول کافي، تهران، دارالکتب الاسلاميه، ۱۳۶۵ ش، ج ۱، ص ۴۵۷.
[۷]. همان، ج ۱، ص ۴۵۷؛ مجلسي، همان، ج ۴۳، ص ۷.
