احكام غير عبادي عصر نزول كه شامل احكام اجتماعي ميباشند، ميتوانند روشي در كنار ديگر روشهاي برخورد با مسائل اجتماعي مورد بررسي قرار گرفته و از فيلتر عادلانه بودن ، عاقلانه بودن و كارايي برتر نسبت به ديگر روشها ، عبور داده شوند و به هيچ روي نگاه تقدس و الهي ثابت بودن به آنها نشود و بنابراين قابل نسخ عقلي و كنار گذاشتن خواهند بود .
مرحومان منتظري 1 و قابل 2 معتقدند كه :
احكام غير عبادي اسلام ، تابع مصالح و مفاسدي بوده كه قابل تشخيص توسط عقل عرفي هستند و از طرف ديگر صرفا راه هايي براي رسيدن به هدف ميباشند و خودشان موضوعيتي ندارند ، لذا در صورتي كه عقل عرفي ، روشهاي جديدي براي رسيدن به آن اهداف را كشف كند كه با شرايط زمانه سازگارتر باشند ، احكام قبلي كنار گذاشته شده و روشها و قوانين جديد مشروعيت يافته و قابل استفاده خواهند شد .
مرحوم صالحي نجف آبادي نيز معتقد بودند كه روشهاي مطرح شده جهت برخورد با مسائل و جرائم اجتماعي در صدر اسلام ، مصداق و مثالي از روش برخورد با آن مسائل بوده كه در آن عصر مطرح و شناخته شده بوده و امروز مي توان به كمك علوم و تخصصهاي مربوطه روشهاي جديد را مدنظر قرار داد . 3 و 4
دكتر كديور نيز معتقدند كه :
اگر حکمی در برخی شرائط زمانی مکانی ، مطابق سیره‌ی عقلای همان دوران ، فاقد برخی یا همگی صفات لازم (عادلانه بودن، عقلایی بودن، و کارائی برتر نسبت به راه‌حلهای رقیب ) گردید این فقدان ، کشف از موقت یا موسمی بودن و به‌سرآمدن دوران اعتبار آن حکم است. 5
ولي سوالي كه امروزه بشدت مطرح شده است اينست كه :
آيا احكام شريعت در زمان عصر نزول عادلانه و عاقلانه بوده اند ؟
يكي از روشهاي بررسي عادلانه و عاقلانه بودن احكام شريعت در عصر نزول ، پروسه زير مي تواند مدنظر قرار گيرد :
1- خود را از همه پیش فرضها و فهم عقلانی امروز تخلیه و ریست کنیم .
2- با ماشین زمان به 1400 سال پیش برویم .
3- یکی از افراد جامعه آن روز شویم با ادبیات و فهم و عقلانیت آن روز .
4- بر اساس شرایط اجتماعی و قابلیتهای انسانی آنروز و امکانات و توانایبهای پيامبر (ص) ، موضوعات اجتماعی آن روز را مورد کنکاش قرار دهیم .
5- قوانین قبایل و گروههای مختلف و راهکارهای موجود آنروز را مطالعه کنیم .
6- آنگاه به احکامی که برای حل معضلات اجتماعی آن روز میرسیم و یا پيامبر (ص) رسیده است نمره بدهیم .
قطعا ما با حد فهم آن روز ، به غیر عقلانی و ناعادلانه بودن احکام شريعت در آن شرایط عصر نزول نخواهیم رسید .
چرا كه آن احكام ، گزينشي از بين راهكارهاي موجود بين گروهها ، قبايل و اديان آن عصر با اندك تغييراتي جهت مديريت حكومت تحت امر پيامبر(ص) بوده كه آنها را انتخاب و كارايي آنها را امضا كرده و لذا مورد تاييد و پذيرش عرف جامعه آن روز بوده اند .
هر چند در شرایط امروز و حد فهم امروزین، آن احکام صرفا یکسری روشهای برخورد با موضوعات اجتماعی در عصری از تاریخ بوده اند و امروز باید در حوزه عقل امروزین بررسی و راهکارهای جدیدی پیدا شود .
همانطور که آیندگان حق دارند قوانین امروز ما را از فیلتر عقلانیت خودشان رد کرده و احکام جدید وضع کنند .
يادآوري :
احكام عبادي احكامي هستند كه در آنها قصد قربت لازم است كه :
مهمترین کتاب فقه شیعه " شرائع الاسلام " عبادات را در ده مورد شمارش کرده است:
١. الطهارة ٢. الصلاة ٣. الزكاة ۴. الخمس ٥. الصوم ٦. الاعتكاف ٧. الحج ٨. العمرة ۹. الجهاد١٠. الامر بالمعروف و النهی عن المنکر. ( ايميل – 10/7/94 )
و مرحوم قابل نماز و روزه و حج را مثال مي زند ( مرحوم قابل - شریعت عقلانی ، 9 ، بخش 24)
و استاد كديور احكام عبادي را ضمن مثال زدن به نماز و روزه و حج ، شبه مناسكي مثل بعض ماكولات و مشروبات و منكوحات است را نيز از احكامي ميداند كه عقلا نمی توان درباره‌ی آنها قضاوت کرد . ( ايميل – 10/7/94 )
ادامه دارد :
محمد صالحي
