س) چه ارثی از شيخ محمد رفعت به جای مانده است؟

ج) يك خانه سه طبقه و يك قطعه زمين در خيابان «المنيره» با هفت مغازه و چهار نوار در راديو و.. .

استاد محمد رفعت

زايري كه سال ها قبل به شوق زيارت « بيت الله الحرام » به حجّ مشرف شده بود ، نقل مي كند كه هنگام بيتوته در مناء به مسجد خويش وارد شدم ، ناگهان خيل عظيمي از زايران شهرهاي مختلف را مشاهده نمودم كه در اين مسجد گرد آمده و به تلاوت قاري نابينايي كه در بالاي صفّه نشسته و با صدايي بسيار زيبا و ملكوتي قرآن را قرائت مي كرد ، گوش سپرده اند . در آن لحظه از نواي قرائت استادانه او متحيّر شده ، از خود بيخود گشتم ، چرا كه تاكنون چنين صوت زيبايي را كه متناسب با معني آيات قرآن باشد از ديگري نشنيده بودم . آنگاه كه او دهان به تلاوت مي گشود خيل جمعيت كه از كشورهاي گوناگون در آن محل جمع شده بودند ، مهر سكوت بر لب زده و مشتاقانه قرائت وي را استماع مي كردند .

و... آن قاري كسي جز امير القرّاء ، استاد شيخ محمد ، محمود رفعت نبود . گويند : در آن زمان كه كودكي بيش نبود ، چون شيخ علي محمود ، صوت زيباي او را شنيد ، به شدّت گريست ، تا بدانجا كه به حالت اغما افتاد. وي زماني كه دريافت كه اين كودك نابينايي است كه چنين زيبا نغمات قرآن را سر مي دهد ، در حالي كه مي گريست ، به همراهان او وعده داد كه در آينده اي نه چندان دور به مرتبه اي بس والا خواهد رسيد . و به حقيقت نيز چنين شد ، تا بدانجا كه گوي سبقت را از شيخ علي محمود و احمد ندا در ربوده و بر آنان در اين مجالس پيشي گرفت .

آري نام شيخ محمد رفعت ، در تاريخچه قرائت قرآن نامي است بس آشنا . نامي كه همگان را شهرت و عظمتش در رسيده است . نامي كه پيرامون او افسانه هاي بيشماري رونق گرفت . چه او را نابغه اي شگفت مي پنداشتند . مفتي سوريه پس از وفات وي در وصف استاد مي گويد : اسلام ، با وجود او جواني و نشاط از سر گرفت.

گويند يكبار افسري كانادايي به نزد مدير راديوي انگليس آمده ، از او درخواست كرد تا ملاقات او را با شيخ رفعت فراهم آورد ، چرا كه پس از استماع صوت شيخ تحت تاثير واقع شده ، پذيراي دين اسلام شده بود . صوت روح بخشي كه سكينه روح و جان و عواطف است . مدير راديو نيز به خواسته اين شخص پاسخ مثبت داده ، و زمينه ملاقات او را با شيخ فراهم كرد تا جايي كه آن مرد توانست مدتي را در كنار او زندگي كند . اين افسر پس از انقضاي اين مدت با بازگشت به سرزمينش – در وصف چنين نابغه اي كه تمامي ويژگي ها و خصايص نبوغ در او جمع گرديده بود – مقاله اي را به رشته تحرير در آورد . وي در آن مقاله عنوان داشت كه شيخ ، اولين و تنها قاري قرآني است كه تعدادي بيشمار از غير مسلمانان شيفته قرائت هاي زيباي او گشته اند .

وي از مفاخر جهان اسلام در زمينه تلاوت قرآن كريم بوده است و در علم قرائات روشي منحصر به فرد داشته و در ميان قاريان بزرگ جهان جايگاه ويژه اي به خود اختصاص داده است . مرحوم استاد محمد رفعت در سال 1300 ( ه . ق ) ( مطابق با 1261 ه . ش ) در شهر قاهره ، ديده به جهان گشود . او در سن شش سالگي به بيماري شديدي مبتلا شد ، بدين جهت بينايي خويش از دست داده و تا پايان زندگي از اين نعمت محروم گرديد .

نخستين كسي كه با تشويق هاي خود وي را به سوي آموزش و قرائت قرآن كشانيد ، پدرش شيخ محمود بود و سپس نزد شيخ محمود حنفي كه در شناخت الحان قرآني استاد برجسته اي بود شروع به فراگيري قرآن كريم نمود . مجله « كلّ شيء » از جمله نشريات معاصر استاد ، در شماره 554 خود مي نويسد : « در روز هاي سه شنبه و جمعه هر هفته وقتي ساعت به 9 مي رسيد ، در محلي كه جلسه قرآن براي استاد محمد رفعت تشكيل مي شد انبوهي فوق العاده از جمعيت مسجد را احاطه مي كرد ، آنگونه كه ديگر در آن مسجد مكاني خالي از جمعيت يافت نمي شد . در اين هنگام تلاوت استاد محمد رفعت در اين مجلس مستقيماً از راديو به سرتاسر كشور پخش مي گرديد و همگان مي توانستند از صوت دلنشين استاد كه معاني آيات قرآن را نيز در اذهان مستمعين بر جاي مي گذاشت استفاده كنند . و همراه با احساسي از شوق و حوصله كه حاصل تاثير آيات نوراني قرآن و صوت دلنشين استاد بود به تلاوت نابغه دوران خود گوش فرا دارند . و اين در حالي است كه در آن ساعت خيابان ها و محلات شهر خالي از سكنه شده و بدين طريق ، اين قاري قرآن با صوت زيبايش توانسته بود مردم را به سوي قرآن جذب نموده و به قولي به آنان حياتي دوباره ببخشد » .

مشهور است كه در سال 1356 ه. ق . راديوي بريتانيا تلاوت سوره هود مرحوم استاد رفعت را كه در مدت سه روز در مسجدي كه جمع كثيري از مردم براي استماع آن اجتماع كرده بودند ، ضبط نمود و بدليل برخورداري از كيفيت بالايي كه اين نوارها از لحاظ صوت ، لحن وعلم تجويد و قرائت ، دارا است اكنون به عنوان يكي از مفاخر بزرگ بريتانيا محسوب مي شود . استاد رفعت نيز در همين مكان « قصار السور » را با چهارده روايت قرائت نمود .
تنها فرزند استاد ، محمود رفعت است كه هم اكنون در قيد حيات مي باشد . از جمله كساني كه در قرائت خويش به تلاوت هاي استاد رفعت استناد مي جويند ، استاد ابوالعينين شعيشع مي باشد . نيز استاد مرحوم عبدالباسط در ايام جواني به تقليد از اين استاد بزرگ مي پرداخته است .

شيخ ابوالعينين شعيشع در رابطه با آشناييش با استاد چنين گويد كه : « من افتخار شاگردي در محضر استاد را دارم ، چرا كه از ايشان تاثير بسيار گرفتم . حتي آن زمان كه در محل زندگي خود بودم و صداي استاد از راديو به گوش مستمعين مي رسيد ، در آن زمان صداي شيخ رفعت تنها صدايي بود كه از راديو پخش مي شد . او در مكان مرتفعي به تلاوت مي پرداخت و من همواره حريص بر ديدار استاد بودم . درست 34 سال پس از تاسيس راديو من با شيخ آشنا شدم . در آن زمان بسياري از مردم به آواز گوش مي دادند و برخي به مسائل ديگر . اما اشتياق من به صوت شيخ تا آنجا بود كه همواره به مكان تلاوت شيخ مي رفتم - آن زمان از ساعت 9 تا 30/9 شب برنامه صحبت شيخ از راديو پخش مي شد- با وجود اينكه هوا بسيار سرد بود و من كودكي بيش نبودم ، در آن محل مي ماندم و پس از تمام شدن برنامه صحبت شيخ به منزل باز مي گشتم وهمواره سعي مي كردم از او تقليد كنم ، پره اي اوقات موفق مي شدم . و گاهي نيز نمي توانستم اما تلاش خود را به كار مي بردم . زماني كه كارم را تازه در راديو شروع كردم .

براي اولين بار بود كه ايشان را ملاقات مي كردم ؛ استاد در حال تلاوت سوره اي بودند و من گوش مي كرم ، پس از آن كه تلاوت خود را به پايان رساندند ، جلو رفتم و دستهايشان را بوسيدم . استاد پرسيدند : شما چه كسي هستيد ؟ گفتم : شعيشع هستم . شيخ در اين هنگام مرا در آغوش كشيد و با صداي آرامي گفت : بيا فرزندم ، بيا جلو . من از مدتها پيش مي خواستم صداي تو را بشنوم . البته پيش از آن من در راديو براي اولين بار قرائتي كرده بودم و شيخ صداي مرا شنيده بود . من هم هرگاه به مسجد مي رفتم نزديك نمي آمدم ، اما گويا شيخ مشتاق بود كه صداي مقلدش را بشنود و او را از نزديك ببيند ، هر چند كه به خوبي تقليد نمي كردم امّا كم كم با تكرار پيشرفت كردم . بار ديگر وقتي براي خواندن نماز به مسجد رفته بودم ، خود را به شيخ معرفي كردم ، ايشان مرا بسيار تشويق و تشجيع كردند ، تا به آن حدّ كه دلم از محبت استاد لبريز شد ، و همواره در پي فرصتي بودم كه اين محبت را جبران كنم . پس از آن جريان از من خواستند نوارهايي را كه در راديو بود تصحيح كنم زيرا يك سري كلمات قرائت شيخ از آن ها حذف شده بود . من هم بلافاصله پذيرفتم ؛ چون به شيخ علاقه فراواني داشتم و دوست داشتم اين نوارها را كه از بهترين قرائت هاي استاد بوده تصحيح كنم . در حالي كه استادم در قيد حيات نيست ولي همانطور كه در زمان حياتش از وي جدا نبودم هم اينك نيز كه سالها از رحلتش مي گذرد از وي جدا نيستم».

شيخ احمد الرزيقي كه از قاريان معروف عصر حاضر است درباره استاد رفعت چنين اظهار مي دارد : «مرحوم شيخ رفعت ـرحمه الله ـ در قراءات تبحري كامل داشت در علم وقف و ابتدا مسلط بوده و خداوند در صورت ملكوتي وي نعمتش را به كمال رسانده و نيز به شناخت مقامات الحان قرائت را عطا كرده بود چنان كه استاد آيه اي را در مورد وعده ها و توصيف بهشت تلاوت مي كرد در آن آيه نغمه و آهنگي را انتخاب مي نمود كه شنونده كيفيت بهشت را مي توانست تجسم كند و يا اگر آيه اي را در مورد عذاب تلاوت مي كرد با انتخاب الحان مناسب شدت عذاب و آتش جهنم را به مستمع مي فهماند » . آري شدت اشتياق مردم به تلاوت استاد رفعت تا بد آن حدّ بود كه سالنهاي مخصوصي براي مستمعين شيخ ساخته شد . هرچند كه اين سالن ها ، امروزه با رحلت اكثر ياران شيخ خالي مانده و از بين رفته اند اما بسياري از آن ها هنوز به حال خود باقي است . ساعات تلاوت شيخ در ايام سه شنبه و جمعه ، ساعاتي مقدس در نظر تمامي مسلمين جهان بود ؛ ساعاتي كه مسجد فاضل شاهد انبوهي از جمعيت مي شد حال آنكه در آن زمان نه راديو و نه ميكروفوني وجود داشت .

از ميان كساني كه همواره در محل تلاوت شيخ در رفت و آمد بودند ، استاد « كامل الاشناوي » بود . او مي گويد : « من احساس مي كنم صوت و لحن او با آن نغمات زيبا دريچه اي از ايمان و معرفت را در قلبم گشود ».
شيخ رفعت زماني از راديو كناره گرفت اما پس از آنكه باز به راديو بازگشت ، آرامش و اطمينان ، قلوب تمامي مسلمين را در بر گرفت ، چرا كه او چون اسطوره اي در ميان مردم مطرح بود . منزلش ميعادگاه عاشقان علم و ادب ، مؤمنين و ملحّنين بزرگ بود و آنان همواره بر اين مهم اذعان دارند .

عاقبت دست تقدير چنين اراده كرد كه اين صوت طلايي خاموش گشته، و اين تار آسمانها ( قيثاره السماء ) شكسته گردد . آري عاقبت اين نابغه بزرگ اسلام در گذشت ، اما صوت چون اضواء پرفروغ خورشيد باقي ماند تا همواره رهگشاي انسان ها گردد . صوتي كه در خدمت كلام خداوند قرار گرفت و به علم قرائت اعتبار ديگري بخشيد. سرانجام اين ستاره ي پرفروغ در سنين 69 سالگي به سال 1369 ه ق . ( 1328 ه. ش . ) در شهر قاهره خاموش گرديد گرچه يادش هرگز در خاطره ها از بين نخواهد رفت .

زندگي و شرح حال اين استاد و قاري بزرگ جهان را – كه خدمتي شايان در علم قرائت براي عاشقان اين راه به انجام رسانيده است - موّرخاني بزرگ از جمله « خير الدين زرگلي » در كتاب الاعلام و « مذاكرات » با عكس درج نموده اند همچنين در جرايد « الصحف المصريه » و « اخبار اليوم » مورخه 1950م همزمان با فوت استاد محمد رفعت به درج شرح حال و زندگي نامه اين قاري قرآن پرداختند . خير الدين زرگلي در كتاب خويش چنين مي نويسد : « محمد بن رفعت ، از مشهورترين قاريان عصر حاضر و آگاه ترين آنان به مواقع وقف و ابتداء در آيات قرآن كريم مي باشد . او در قاهره ولادت يافت و در همان جا به رحمت خداوند پيوست . او در آغاز كودكي روشنايي دو چشمش را از دست داد . استاد رفعت در زمينه ي وقف و ابتدا و تجويد و ترتيل قرآن سبكي متمايز ابداع كرد ، صوت زيبا و دلنشين او چنان بود كه قلبها را مسحور ساخته و شيفته خويش مي نمود . او با الحان و نغمات موسيقي در قرآن آشنا بود . تلاوتهاي بسياري از اين استاد در راديوي مصر و لندن موجود است »

تلاوتهاي اين استاد همه هفته از بدو تاسيس راديو قرآن جمهوري اسلامي ايران ، از اين راديو پخش مي گردد .