فني ترين قاري قرآن کريم

استاد «مصطفي اسماعيل» يكي از نوابغ فن تلاوت قرآن كريم و از مشاهير بزرگ عالم قرائت است و در ميان تمامي قاريان مصري كه تا كنون قرائت آن‌ها را شنيده‌ايم، فني‌ترين قاري قرآن كريم است و از سبكي بسيار بديع و زيبا در تلاوت برخوردار است.

جايگاه رفيع اين استاد در ميان قاريان سبب شده كه وي را «اكبر القراء» يعني بزرگ‌ترين قاري لقب دهند، لقبي كه بدون شك برازنده استاد مصطفي اسماعيل است كه با اين كه بيش از دو دهه از درگذشت اين استاد و به ميدان آمدن قاريان ديگر مي‌گذرد، باز هم كسي در اكبر القراء بودن مصطفي اسماعيل، شك نمي‌كند.

مصطفي اسماعيل در ناحيه طنطا در كشور مصر به دنيا آمد، آموزش‌هاي اوليه قرائت قرآن را زير نظر استاد «سيد البدوي» فرا گرفت، سپس در مؤسسه الأحمدي در طنطا به همراه استاد «محمود خليل‌الحصري» در محضر استاد «ابراهيم سلام» كه از بزرگان آن زمان در كشور مصر بود به تحصيل علوم عالي قرائت پرداخت و از كار و تمرين بر روي اصول فني قرائت قرآن و اختلاف قرائات، غافل نشد.

شاخصه‌هاي تجويد و اختلاف قرائات در قرائت مصطفي اسماعيل

در ميان قاريان مصري، مصطفي اسماعيل از جمله كساني است كه تجويد و اختلاف قرائات را به خوبي فرا گرفت و اگر چه گاهي به اقتضاي صوت و لحن، قواعد تجويدي را به نحو كم‌رنگ‌تري رعايت مي‌كند، ولي به طور قطع يكي از قارياني است كه زياد از اختلاف قرائات استفاده كرده است و به ويژه آياتي را كه از نظر قوانين تجويد و يا «فرش الحروف» توسط راويان و مطابق با قرائت‌هاي مختلف نقل شده ‌است را با تسلط هر چه تمام‌تر تلاوت مي‌كند.

بررسي شاخصه وقف و ابتدا در تلاوت‌هاي مصطفي اسماعيل

از جمله كارهاي كم‌نظيري كه توسط مصطفي اسماعيل انجام شده است رعايت «وقف و ابتدا» با استفاده از آهنگ و نغمه است، به‌اين صورت كه به دليل طولاني بودن يك عبارت يا به خاطر زيباتر شدن قرائت، مجبور مي‌شود در جايي وقف كند كه براي وقف مناسب نيست، صوتش را به گونه‌اي در مي‌آورد و اجرا مي‌كند كه شنونده متوجه مي‌شود كه جمله تمام نشده و مطلب هنوز ادامه دارد، يعني ضعف و نامناسب بودن محل وقف را با لحن و نغمه مناسب، جبران مي‌كند.

بررسي شاخصه صوت در تلاوت مصطفي اسماعيل

صوت، هديه‌اي است الهي كه خداوند آن را در وجود انسان به وديعه گذارده است و بدين جهت نمي‌توان آن را مانند ساير علوم قرائت قرآن اعم از تجويد، وقف و ابتدا و غيره كسب كرد و فرا گرفت، اما مي‌توان با تمرين و ممارست آن را مهار كرده، پرورش داد.

استاد مصطفي اسماعيل اگر چه داراي صداي صاف و شفافي نيست، اما با استادي تمام صوت خود را پرورش داده و در اختيار گرفته است و از آن در راستاي اجراي تمامي الحان و نغمات استفاده مي‌كند و لذا صدايي كه از وي در قرائت‌هايش شنيده مي‌شود نه تنها آن چنان بد به نظر نمي‌رسد، بلكه بسيار قوي، منعطف (از نظر تحرير) و پخته است، به شكلي كه او مي‌تواند هر لحني را با هر پرده و گامي به راحتي به اجرا درآورد.

بررسي شاخصه لحن در تلاوت‌هاي مصطفي اسماعيل

مهم‌ترين و درخشان‌ترين نكته در باب قرائت مصطفي اسماعيل، تسلط بي‌بديل او بر روي الحان است كه به مدد اين تسلط عالي توانسته است سبكي ممتاز و بسيار فني بنا نهد و مشتاقان قرائت قرآن را از هر سو به طرف سبك خويش جذب كند.

اين استاد متبحر در فن تلاوت قرآن كريم ضمن مطلبي كه در سال 1972 ميلادي در مجله المصور چاپ قاهره، شماره 21، از وي به چاپ رسيده است در باب الحان قرآني مي‌گويد: «قرائت قرآن كريم بر هجده مقام استوار است كه بعضي از آن مقام‌ها عبارتند از: بيات و مشتقات آن، صبا، شور، حجاز، رست، سه گاه، عجم، رمل، نهاوند، عشاق و…» در ديدگاه‌ وي، هر قاري قرآن كه داراي صداي زيبا است، ناگزير بايد با موسيقي قرآن نيز آشنا باشد.

قرائت‌هاي شيخ مصطفي اسماعيل، گنجينه الحان قرآني است و اكثر نغمات رايج در قرائت قرآن و دستگاهي موجود را، خوانده است، سبك مصطفي اسماعيل اگر چه به ظاهر، كمي خشك به نظر مي‌رسد، ولي با دقايق و ظرافت‌هاي فني كه در قرائت وي وجود دارد، سبك اين استاد در تلاوت قرآن يكي از پر طرفدارترين سبك‌هاي قرآني است.

از ديگر نكاتي كه درباره تلاوت‌هاي استاد مصطفي اسماعيل بايد بدان اشاره كرد، استخدام بسيار خوب «صوت و لحن» در القاي معاني و مضامين قرآني به شنوده است تا آن‌جا كه شايد هيچ قاري به اندازه اين استاد در القاي عالي مفاهيم آيات الهي و تجسم معاني قرآن، موفقيت كسب نكرده باشد.

اهتمام ويژه مصطفي اسماعيل به برخي نغمات

هر كس كه آشنايي مختصري با «فن قرائت» و «صوت و لحن» داشته باشد، تأييد مي‌كند كه اين استاد مسلم هنر تلاوت قرآن كريم متبحر در اجراي تمامي الحان قرآني است، ولي در ميان همه الحان، دو نغمه در قرائت وي از جايگاه ويژه‌اي برخوردار است. 

نخست، نغمه بيات كه به زيباترين صورت و كامل‌ترين شكل ممكن در قرائت قرآن، در قرائت‌هاي مصطفي به چشم مي‌خورد، همان‌گونه كه مي‌دانيد مقام بيات در قرائت بيشتر قاريان، تنها مقدمه‌اي براي شروع قرائت و پايان دادن به قرائت است، ولي همين مقام در قرائت مصطفي اسماعيل، زمان زيادي را به خود اختصاص مي‌دهد و به صورت مفصلي به اجرا در مي‌آيد.

مقام دومي كه مصطفي اهميت ويژه‌اي براي آن قائل است نهاوند است كه در ميان قاريان مصري، اين استاد در اجراي زيباي اين نغمه نيز از شهرت خاصي برخوردار است و در بعضي از تلاوت‌هاي خود فرازهاي بسيار زيبايي را در اين مقام خلق كرده و از خود به يادگار گذاشته است.

به هر روي، مصطفي اسماعيل قاري است كه قرائت‌هايش در محدوده زمان و مكان نمي‌گنجد و توانسته است با نبوغ ذاتي و به مدد لطف الهي دل‌هاي ميليون‌ها عاشق صداي ملكوتي‌اش را با ترنم آيات روح‌بخش الهي جلا بخشد.