• امام خمینی(ره) حکومت نظامی اعلام شده از طرف فرماندار نظامی تهران، را ملغی اعلام کردند و فرمودند: ˈاعلامیه امروز حکومت نظامی خدعه و خلاف شرع است و مردم به هیچ وجه به آن اعتنا نکنند ... اخطار می‌کنم که اگر دست از این برادرکشی بر ندارند و لشگر گارد به محل خودش برنگردد ... تصمیم آخر خود را به امید خدا می‌گیریم.ˈ
• دولت موقت نیز به دنبال فرمان امام، در پیامی، اعلامیه حکومت نظامی را یک توطئه خواند.
• مینی‌بوس‌ها و ماشین‌های وابسته به ستاد امام خمینی(ره)، با بلندگو، لغو اعلامیه فرماندار نظامی را در سطح تهران اعلام می کردند.
• امام خمینی(ره) در پاسخ به استفتاء افراد نیروی مسلح مرقوم فرمودند:  ˈقسم برای حفظ قدرت طاغوتی صحیح نیست و مخالفت با آن واجب است و کسانی که قسم خورده‌اند باید بر خلاف آن عمل کنند.ˈ
• جنگ خیابانی در تهران اوج بیشتری پیدا کرده و ده‌ها هزار تن از مردم در شرق تهران، در محدوده خیابان فرح‌آباد، پشت کیسه‌های شن و خاک سنگر گرفته اند.

• به دنبال تکذیب ستاد ارتش پیرامون رژه افسران نیروی هوایی در مقابل امام، آیت الله محمد مفتح از جانب حضرت امام، عکس مندرج در روزنامه کیهان مبنی بر این امر را کاملا صحیح و واقعی اعلام کرد.
• ستاد امداد و سازمان ملی پزشکان، تعداد شهدا را تا ساعت 11 امشب(21 بهمن )، 126نفر و مجروحین را 634 نفر ذکر کرد.
• بازرگان در شرکت نفت اعلام کرد: با استقرار دولت موقت، اعتصاب کارکنان شرکت نفت پایان می یابد.
• دو لایحه مبنی بر انحلال ساواک و محاکمه وزیران و غارتگران بیت المال به تصویب مجلس سنا رسید و توسط محمدعلی وارسته نائب رئیس شورای سلطنت توشیح شد و قدرت قانونی یافت .
• در حالیکه شهرهای ایران حالت جنگی به خود گرفته است، بختیار اعلام کرد اگر دولت موقت بخواهد به زور وزارتخانه ها را اشغال کند ما به وظایف قانونی خود عمل خواهیم کرد.
• بختیار در مجلس سنا به هنگام توضیح پیرامون لایحه انحلال ساواک اعلام کرد که حاضر به مذاکره هستیم.
• کارگران شرکت واحد اتوبوسرانی تهران و حومه راهپیمائی کردند.
• بختیار در مصاحبه با کیهان انگلیسی گفت قانون اساسی اجازه هر نوع تغییری را داده است از جمله اعلام جمهوری ولی مردم باید به طور عادی به وسیله مجلس موسسان با تشکیل یک مجلس آزاد انتخاباتی اعلام جمهوری کنند. قانون هم چنین اجازه ای را می دهد.
• تیپ زرهی قزوین که برای تقویت نیروهای دفاعی حکومت نظامی وارد تهران شده بود مورد هجوم مردم قرار گرفت.

• از سوی دفتر تبلیغات امام خمینی، هر گونه تماس با بختیار و سران ارتش تکذیب شد.
• امام خمینی اعلام کردند که من خودم اهل قلم و بیان هستم و هیچ سخنگویی ندارم.
• آیت‌الله شریعتمداری ضمن آرزوی موفقیت برای دولت بازرگان، انتخاب وی را تبریک گفت.
• حزب کمونیست قبرس اعلام کرد که تجهیزات جاسوسی آمریکا از ایران به قبرس منتقل شده است

• با آغاز درگیری مسلحانه، پرسنل انقلابی نیروی هوایی برای تسلیح مردم در ازاء کارت پایان خدمت سربازی، یک قبضه سلاح و هفت فشنگ در اختیار آنان قرار می‌دادند.

فرماندار نظامی تهران در اعلامیه شماره چهل خود، ساعات حکومت نظامی را از ساعت چهار و نیم بعدازظهر تا ساعت پنج صبح افزایش داد. پس از شدت گرفتن حملات مردم به کلانتری‌ها و پادگان‌ها، فرماندار نظامی تهران در همین روز ساعت منع عبور و مرور را تا ساعت دوازده ظهر افزایش داد. یعنی مردم تنها از ساعت دوازده شهر تا چهار و نیم بعدازظهر اجازه خروج از منازل خود را دارند.

شماری از مردم شهرری که شب گذشته پس از شنیدن خبر درگیری در تهران، به خیابان‌ها ریخته بودند و تا صبح مشغول راهپیمایی و شعار دادن در خیابان‌ها بودند، در اولین ساعات آن روز به سوی تهران سرازیر شدند. (کیهان، ص 6)

٭ روزنامه‌ها امروز گزارش‌های متعددی از وقایع دیشب تا ساعت 11 صبح را، همراه با تصاویری از شهدا و کشته‌شدگان گارد و مجروحان به چاپ رساندند و در چاپ‌های جدید، که با سرعت در اختیار مردم قرار می‌گرفت، اخبار جدید را به چاپ می‌رساندند. (کیهان، 21/11/1357)

جمعه بیستم بهمن 1357

روز 20 بهمن در حالی فرا رسید که مردم تهران برای شنیدن اولین سخنرانی نخست‌وزیر دولت موقت عازم دانشگاه تهران می‌شدند. دانشگاه تهران پس از کودتای 28 مرداد در معرفی تهاجم و سرکوب رژیم شاه قرار داشت و بازرگان نیز در سخنرانی خود به این وظیفه خطیر دانشگاه در آن سالها اشاره کرد؛ "دانشگاه چنین افتخار و حق بزرگی دارد که هیچ‌گاه بعد از 28 مرداد ساکت نبوده، در آن دوران‌های اختناق بعد از 28 مرداد و جبهه ملی، در اختناق شدیدی که بر سراسر ایران حکمفرما بود، تنها مکانی که در آن اجتماع و اعتراض علیرغم مزاحمت، زندان، شکنجه و غیره تعطیل نشد و هر چند ماه. اگر نگوییم هر چند هفته فریاد مرگ بر شاه‌ بلند می‌شد. دانشگاه بود که چشم و چراغ ایران بود." بازرگان در این سخنرانی از بختیار خواست که برای جلوگیری از خونریزی و اتلاف سرمایه‌های کشور از قدرت کناره‌گیری کند(7)

در آن سوی جبهه انقلاب، مخالفان به نام هواداران از قانون اساسی بار دیگر در ورزشگاه امجدیه گرد آمدند. این بار اجتماع‌کنندگان از فضای ورزشگاه خارج شده و در خیابان روزولت (شهید مفتح) تظاهرات کردند که این تظاهرات منجر به درگیری شد. از سوی دیگر در خوی عده‌ای به نام روستائیان طرفدار قانون اساسی، مردم را مورد ضرب و شتم قرار داده و چند نقطه از شهر را به آتش کشیدند(8)

در حالی که روز 20 بهمن رو به پایان بود، هیچ کس تصور نمی‌کرد شبی پرحادثه در پیش باشد اما آن شب، تهران آبستن حوادث بود. اوایل شب عده‌ زیادی از همافران و درجه‌داران نیروی هوایی در سالن آسایشگاه جمع شدند تا تصاویر امام را از تلویزیون ببینند. هنگامی که تصویر امام (ره) بر صفحه پدیدار شد، همافران با ابراز احساسات برای ایشان صلوات فرستادند. این ابراز احساسات موجب خشم افسران تیپ گارد جاویدان شده و درگیری میان طرفین شروع می‌شود. در همان شب یگانهایی از تیپ جاویدان از نقاط دیگر تهران برای سرکوب همافران عازم دوشان‌تپه می‌شدند بامداد 21 بهمن در راه بود و پایگاه هوایی دوشان‌تپه لحظه به لحظه در حلقه تنگ محاصره نیروهای گارد جاویدان در می‌آید. همافران که در محاصره بودند متحمل تلفات شدیدی شدند. در اواخر شب نیروهای مردمی و گروههای مسلح به یاری همافران شتافته و نبرد سختی بین دو طرف آغاز شد. سرانجام نیروهای گارد مجبور به عقب‌نشینی شدند. هجوم دوباره نیروهای گارد جاویدان به پادگان دوشان‌تپه نبرد خونین دیگری را رقم زد(9)

21 بهمن درگیری مسلحانه و نقشه‌ای برای کودتا

صبح روز 21 بهمن مردم تهران به هواداری از همافران تظاهرات کردند. در چند نقطه از تهران نزاع رخ داد و از میدان فوزیه (امام حسین) تا خیابان نیروی هوایی به طور ممتد صدای تیراندازی به گوش می‌رسید. در حالی که مردم به سمت دوشان‌تپه حرکت می‌کردند، عده‌ای از همافران در منزل امام خمینی (ره) پناه گرفتند. گزارش روزنامه‌های تهران حکایت از کشته و زخمی شدن صدها تن درگیریهای دوشان‌تپه داشت. در این زمان آیت‌الله محمود طالقانی به نمایندگی از امام (ره) از یگانهای نظامی خواست به پادگانهای خود بازگردند و به درگیریها خاتمه دهند(10) از پیش از ظهر روز 21 بهمن مذاکرات میان فرماندهان ارتش و رهبران انقلابیون آغاز شد، اما زد و خوردها در نقاط مختلف تهران ادامه داشت؛ پادگان سلطنت‌آباد در شمال تهران به تصرف انقلابیون در آمد و تا سیاست نظامی آمریکایی‌ها تسخیر شد.

درب زندان اوین توسط مردم به روی زندانیان رژیم پس از سالها گشوده شد(11) این تحولات در حالی رخ می‌داد که بختیار خود را هنوز نخست‌وزیر قانونی می‌دانست و در سخنرانی خود در مجلس سنا از آمادگیش برای مذاکره با مخالفان خبر داد. علیرغم این سخن، در ساعت 2 بعدازظهر 21 بهمن، از رادیو اعلامیه فرمانداری نظامی تهران پخش شد. فرمانداری نظامی با ریاست سپهبد رحیمی در این اعلامیه ساعات منع عبور و مرور را از ساعت 30/16 تا 5 بامداد اعلام کرد و در اعلامیه بعد این زمان تا 12 ظهر 22 بهمن تمدید گردید(12) امام خمینی (ره) در حالی که بیمار بود، طی اعلامیه‌ای به مردم هشدار داد و اعلام نمود: "به دستور فرماندار نظامی وقعی نگذارید و به خیابانها بیایید چرا که گاردیها و فرماندار نظامی توطئه کرده‌اند تا با استفاده از نبودن مردم، همافران را تار و مار کنند."(13)

پس از اعلام سفارش امام (ره)‌مردم به خیابانها ریخته و در هر گوشه‌ای از شهر سنگری بر پا شد. به گفته خبرنگار بی بی سی روحانیون در بین شهر می‌گردند و می‌گویند که آیت‌الله خمینی اعلام کرده است ساعتهای منع عبور و مرور غیرقانونی است و همچنین ایشان گفته است اگر لازم شود متقابلا می‌جنگد."(14) در جبهه انقلابیون در مورد اعلامیه فرماندار نظامی گمانهایی وجود داشت که از آن جمله تصور بر این بود که فرمانداری نظامی قصد داشته با اعلام منع عبور و مرور از فرصت استفاده کرده و در خالی بودن خیابانها، امام خمینی (ره) را دستگیر کنند(15)

بختیار با همه تظاهری که به مذاکره با دولت موقت داشت، سعی می‌کرد با خشونت در مقابل انقلاب بایستد. از همین رو ساعت 6 بعدازظهر روز 21 بهمن در جلسه شورای امنیت ملی با فرماندهان ارتش شرکت کرد و از آنان خواست با شدت تمام مقررات حکومت نظامی را اجرا کنند. او حتی دستور داد منطقه اطراف پادگان دوشان‌تپه بمباران شود. و در همان جلسه دستور دستگیری سران انقلاب را صادر کرد(16)

علیرغم این خطرها تهران بیدار بود و مردم به فرمان رهبر انقلاب، بی‌اعتنا به حکومت نظامی در خیابانها سر کردند. از آنجا که این خبر در میان مردم شایع شده بود نیروهای ارتش از شهرهایی همچون قزوین به سوی تهران در حرکتند، مردم شهرها اطراف تهران از خانه‌های خود بیرون آمده و در خیابانها و جاده‌ها مشغول حفر خندق و ایجاد مانع شدند تا بدین وسیله از پیشروی نیروهای نظامی به سوی تهران ممانعت کنند.](17) در شهر تهران نیز وسایط نقلیه بزرگ و اتوبوس‌های شرکت واحد تا آنجا که توانستند شاهراهها و خیابان‌های بزرگ را مسدود کردند تا از این طریق مانع رفت و آمد ماشین‌های نظامی و تانک‌ها بشوند(18)

21 بهمن 1357

حوادث و وقایع

* شب گذشته که درگیری های شدیدی بین نیروی هوایی و لشگر گارد صورت گرفته بود،امروز با شدت بیشتری ادامه یافت.

* در آغازین ساعات بامداد روز بیست ویکم بهمن ماه ، با خروج آمبولانسهای مرکز آموزش دوشان تپه ، یکی از سربازهایی که موفق به فرار شده بود با اعلام گزارشی از درگیری های داخل پادگان ، تعدادی اسلحه را که توانسته بود با خود به بیرون بیاورد،در اختیار مردم قرار داد.به این ترتیب اولین سلاح ها به دست مردم افتاد.

* فرماندار نظامی تهران در اعلامیه شماره چهل خود، ساعات حکومت نظامی را از ساعت چهار و نیم بعدازظهر تا ساعت پنج صبح افزایش داد. پس از شدت گرفتن حملات مردم به کلانتری ها و پادگان ها، فرماندار نظامی تهران در همین روز ساعت منع عبور و مرور را تا ساعت دوازده ظهر روز 22 بهمن افزایش داد.

* بختیار در مجلس سنا اعلام کرد که حاضر به مذاکره است.

* حضرت امام خمینی در رابطه با حکومت نظامی اعلام شده از طرف فرماندار نظامی تهران، آن را ملغی اعلام کردند و گفتند: اعلامیه امروز حکومت نظامی خدعه و خلاف شرع است و مردم به هیچوجه به آن اعتنا نکنند ... اخطار می کنم که اگر دست از این برادر کشی بر ندارند و لشگر گارد به محل خودش برنگردد ... تصمیم آخر خود را به امید خدا می گیرم.

* ستاد امام با بلندگو لغو اعلامیه های فرمانداری نظامی ( منع رفت و آمد ) را در سطح تهران اعلام کردند.

* کلانتری های 9و10 و 11و 14 و 16 و 26 و همچنین کلانتری نارمک به دست مردم سقوط کرد.

* تیپ زرهی قزوین که برای تقویت نیروی دفاعی حکومت نظامی وارد تهران شده بود،در خیابان سپه با مقاومت سخت مردم مواجه شد.

* سپهبد رحیمی، فرماندار نظامی تهران و حومه، طی دستورالعملی به یگان های تابعه خود، از آنها خواست تا بی درنگ کلیه رهبران نهضت را دستگیر و با هواپیما به یکی از جزایر منتقل نمایند. همراه این دستورالعمل، لیستی از اسامی صدها نفر که باید بازداشت شوند، الصاق شده است که در رأس آنها نام حضرت امام، آْیت الله طالقانی  و مهندس مهدی بازرگان، به چشم می خورد.

* مردم چند تانک و زره پوش را که عازم فرح آباد برای جنگ با نیروی هوایی بودند،ازکار انداختند.

* صدها اتومبیل شخصی، در حالی که تمام صندلیهای جلو و عقب خود را پر از ملافه های سفید و دارو و غذا کرده بودند،به طرف نیروی هوایی در حرکت بودند.

* جلسه شورای امنیت،متشکل از بالاترین مقامات ارتشی و نظامی ساعت 6 بعدازظهر،برای بررسی اوضاع کشور برگذار شد.

* در نیمه های شب به محل اسلحه سازی حمله شد.

با آغاز درگير يهاي مسلحانه، پرسنل انقلابي نيروي هوايي،
براي تسليح مردم، در ازاء ارائ هي كارت پايان خدمت سربازي،
يك قبضه سلاح و هفت فشنگ در اختيار آنان قرار م يدادند.

درساعت 5/ 4 بعدازظهر كلانتري تهران نو -پس از پنج
ساعت زد و خورد شديد بين مأموران گارد و مردم- سقوط
كرد و مردم و گاردي ها در اين زدو خورد چندين كشته و مجروح داشتند. از اين پس، كلانتر يها يكي پس از ديگري
به دست مردم ساقط شدند.

پس از شدت گرفتن حمات مردم به كلانتر يها و
پادگا نها، فرماندار نظامي تهران در همين روز در اعلاميه
شماره چهل خود، ساعت منع عبور و مرور را از ساعت چهار
و نيم بعدازظهر تا ساعت پنج صبح افزايش داد.

رژيم در تدارك يك كودتاي نظامي بود. سپهبد رحيمي،
فرماندار نظامي تهران و حومه، طي دستورالعملي به
يگا نهاي تابعه خود، از آنها خواست تا بي درنگ كليه
رهبران نهضت را دستگير و با هواپيما به يكي از جزاير
منتقل نمايند. به اين دستورالعمل، ليستي از اسامي صدها
نفر كه بايد بازداشت شوند، الصاق شده بود كه در رأس آنها
نام حضرت امام، آْي تالله طالقاني و مهندس مهدي بازرگان،
به چشم م يخورد. در اين دستورالعمل، همچنين پي شبيني
شده بود كه كليه رهبران درجه دوم كه اقدام به تحريك در
مقابل اين دستگير يها بكنند، بازداشت شوند.

حضرت امام خميني طي پيامي، اعلاميه صادر شده از طرف
فرماندار نظامي تهران، مبني بر افزايش ساعات حكومت
نظامي را ملغي اعلام كردند و گفتند: اعلاميه امروز حكومت
نظامي خدعه و خلاف شرع است و مردم به هيچوجه به آن
اعتنا نكنند... اخطار م يكنم كه اگر دست از اين برادرکشي
بر ندارند و لشگر گارد به محل خودش برنگردد... تصميم  آخر خود را به اميد خدا م يگيريم. همچنين دولت موقت،
اعلاميه حكومت نظامي را یك توطئه توصيف كرد.

مين يبو سها و ماشي نهاي وابسته به ستاد كميته امام خميني،
با بلندگو، لغو اعلاميه فرمانداري نظامي را در سطح تهران
اعلام كردند. گفتني است كه بنا به گفت ه رحيمي، فرماندار
نظامي تهران، حكومت نظامي تصميم داشت كه با افزايش
ساعات منع رفت و آمد، به انجام كودتا و سركوب مردم و
خصوصا ترور و دستگيري رهبران نهضت، بپردازد. اين تصميم
حضرت امام، توطئه بزرگي را در آستانه پيروزي نهضت، در
نطفه خفه كرد.