مبحث 115 طرح صالحین: «دوستی؛ مهارت‌ها و ظرایف»

به نظر من ایمان و پارسایی از ویژگی‌های مهم یک دوست است؛ زیرا انسان موحدی که دین را با جان و وجود پذیرفته و به وجود بهشت و جهنم اعتقاد دارد و از زوال دنیا و بقای جهان آخرت نیز آگاه است، به خوبی می‌داند تنها از راه عبودیت و بندگی است که می‌تواند سعادت دو جهان را کسب نماید.

امام صادق(ع) درباره این که دوستان خود را به داشتن چه خصلت‌هایی امتحان کنیم؟ فرمودند:" برادران خود را به دو خصلت بیازمایید. اگر آن دو خصلت را داشتند با آنها دوستی کن و گرنه از ایشان دوری کن، دوری کن، دوری کن. (آن دو خصلت این‌هاست): "پایبندی به خواندن نماز در وقت خود و نیکی کردن به برادران در روزگار سختی و آسایش1".

آن حضرت همچنین می‌فرمایند: "هیچ کس را دوست خود مخوان، مگر آن که در سه‏چیز او را بیازمایی: او را به خشم آوری و ببینی که آیا این خشم او را از حقّ به باطل می‏کشاند؛ در درهم و دینار و در سفر کردن با او2".

امام علی (ع) نیز درباره این که چرا در برهم زدن دوستی‌ها نباید تمام پل‌های پشت سر را خراب کنیم؟ فرمودند: "هرگاه خواستی از برادرت ببری، مانده‏ای از دوستی خود برای او بگذار که اگر روزی آن مقدار برایش آشکار شود به آن بازگردد (همه پل‌ها را پشت سر او خراب نکن بلکه جایی برای بازگشت او و پیوند مجدد دوستی باقی گذار)3".

امام صادق(ع) نیز در حدیثی رفیقان را سه گروه می‌دانند و می‌فرمایند: " آن که با جان همراهی کند، دیگری آن که با مال یاری رساند و این دو گروه در برادری راستند؛ و سومی که از تو وجه معاش می‏گیرد و تو را برای اندکی لذت و خوشی می‏خواهد، او را مورد اعتماد مدان4".

در سخنان بزرگان دين, راه هاي مختلفي براي امتحان دوست ارايه شده است كه ما به برخي از آن ها به طور فشرده
اشاره مي كنيم:
1- به خشم آوردن دوست:
در جمع هاي دوستانه, اين طور نيست كه همه امور و برخوردها رضايت بخش و با سليقه و ميل و روحيات يكايك افراد
سازگار باشد . به جز معصومان (ع ), انسان هاي ديگر مصون از خطا و اشتباه نيستند و ممكن است از روي عمد يا
خطا لغزش هايي از سوي برخي دوستان صورت گرفته و سبب رنجش ديگران شوند . از اين رو هريك از دوستان براساس
حكم عقل و آموزه هاي ديني بايد قبل از هر چيز با تمرين و ممارست, سعه صدر و قدرت لازم براي تحمل اين قبيل لغزش
ها را كسب كنند تا بتوانند با اخلاق نيكو و برخوردي شايسته و به دور از عصبانيت و خشم و متوسل شدن به ابزار ناروا از
كنار آن ها عبور كنند و بر دوستي هاي خود تداوم بخشند . بزرگان دين, ظرفيت نداشتن و برخوردار نبودن از سعه صدر
و قدرت تحمل لغزش هاي دوستان را از جمله عوامل منفي و از صفات ناپسند دوستان دانسته و توصيه كرده اند دوستان خود
را با توجه به اين نكته انتخاب كنيد .
امام صادق (ع ) به بعضي از اصحاب خود فرمود: (كسي كه سه بار به تو خشمگين شد و در حق تو بد نگفت, او را
دوست خود كن ) .146 آن حضرت در جايي ديگر مي فرمايد: (كسي را به علامت دوستي نشناس تا او را در سه چيز
آزمايش كني: 1ـ به خشمش بنگر كه آيا او را از حق به باطل مي كشاند يا خير; 2ـ در درهم و دينار; 3ـ مسافرت
كردن . )147
يار آن بـود كه صبر كند بـر جفاي يار
ترك رضاي خويش كند در رضاي يار
(سعدي )
دوست واقعي كسي است كه به ستم و جفاي دوست خود بردبار باشد و رضايت او را بر رضاي خود مقدم دارد .

3-امانت داري:
امانت داري يكي از دستورات مهم اسلام و نشانه صداقت و راستي و ايمان انسان ها است .
امام صادق (ع ) مي فرمايد: (تنها نگاه به ركوع و سجود طولاني افراد نكنيد, زيرا ممكن است اين كار براي آنان به
صورت عادت درآمده باشد كه اگر ترك آن كنند ناراحت شوند, ولي نگاه كنيد به راست گويي و امانت داري آن ها . )150
اگر كسي امانت دار بود, مي توان به او اعتماد كرد و بر دوستي او اميدوار بود . از اين رو بزرگان دين توصيه كرده اند
دوستان خود را از اين طريق نيز امتحان كنيد; ببينيد آيا امانت دارند يا خير ؟
پيامبر گرامي اسلام مي فرمايد: (اذا رايت من اخيك ثلاث خصال فارْجه, الحياء والامانه والصدق; هنگامي كه در
دوست خود سه خصلت را يافتي به دوستي او اميدوار باش: 1 . حيا; 2 . امانت داري; 3 . صدق و راستي .

4- پاي بند بودن به آداب ديني:
بررسي ميزان پاي بندي افراد به آداب و دستورات ديني, يكي ديگر از راه هاي امتحان دوست است . كسي كه در برابر
خداي بزرگ سپاس گزار است و خود را به انجام امر و نهي او مسيول مي داند, از تقوا و ايماني قوي برخوردار مي باشد
و از بهترين بندگان خدا به شمار مي رود و مي توان بر دوستي او اعتماد كرد .
ابوحمزه ثمالي از امام سجاد نقل مي كند كه فرمود: (هركس به آن چه كه خدا واجب كرده است عمل كند, از بهترين
مردم است . )151 از اين رو امام صادق (ع ) مي فرمايد: (برادران خود را با دو خصلت امتحان كنيد; اگر آن دو
را در آن ها يافتيد, با آنان دوست شويد وگرنه از آن ها كناره گيري كنيد; يكي خواندن نماز در اول وقت و ديگري كمك
كردن به دوستان به هنگام سختي و گشايش . )152

2- ياري خواستن از او در سختي ها:
از آن جا كه دوستي ها بايد دو طرفه باشد و معمولا هريك از ما انسان ها با ديگران به اين دليل دوست مي شويم كه علاوه بر
تامين خواسته هاي روحي و رواني, از نيرو و امكانات يك ديگر بهره مند شويم و به هنگام نياز به ياري هم بشتابيم, كمك
نكردن به دوست و بي تفاوت بودن به مشكلات دوستان به عنوان نقطه ضعف انسان ها شناخته مي شود و مي توان از اين ره
گذر, دوستان واقعي را از غير آنان تشخيص داد .
دشمن از دوست, وقت آز و نياز
دوستان را به گاه سود و زيان
حضرت علي (ع ) مي فرمايد: (في الضيق يتبين حسن مواساه الرفيق;148 در تنگناها, گذشت و ايثار دوست
مشخص مي شود )
و نيز فرمود: (عند زوال القدره يتبين الصديق من العدو;149 به هنگام از دست رفتن قدرت, دوست از دشمن شناخته
مي شود )
كساني كه به هنگام گشايش و برخورداري از امكانات و قدرت مند بودن افراد به آن ها نزديك مي شوند و به هنگام ضعف و
سختي و روي آوردن مشكلات از آن ها فاصله مي گيرند, دوست نيستند .
اين دغل دوستان كه مي بيني
مگساننـد گرد شيريني
سعدي عليه الرحمه نيز مي گويد:
دوست مشمار آن كه در نعمت زند
لاف ياري و برادرخواندگي
دوست آن باشد كه گيرد دست دوست
در پريشان حالي و درماندگي
فردوسي نيز سروده است:
همان دوستي با كسي كن بلند
كه باشد به سختي تو را يارمند

5- مسافرت:
بهترين راه براي شناخت دوستان واقعي, مسافرت است . در مسافرت, ميزان اهتمام افراد به حل مشكلات ديگران,
خيرخواهي, امانت داري, جوان مردي, ايثار, گذشت, دين داري, ميزان پاي بندي به تعهدات, ميزان
اعتماد افراد به يك ديگر, صداقت و راستي و بسياري از روحيات و صفات هم سفران روشن مي شود . براي شناخت يك
دوست, كافي است با او در يك سفري هرچند كوتاه همراه باشي .

امام صادق (ع ) در حديثي, كه قبلا آورديم, فرمودند: (كسي را به علامت دوستي نشناس مگر او را در سه چيز
آزمايش كني:
1ـ به خشم او نگاه كن ببين آيا او را از حق به باطل مي كشاند يا خير;
2ـ در ثروت او بنگر ببين چگونه به دست آورده و در چه راهي خرج مي كند;
3ـ با او به مسافرت برو تا اخلاق و رفتارش براي تو روشن گردد .

دوستی حقیقی

دوستی مجازی