امت واحده از همگرایی تا واگرایی

امت واحده از همگرایی تا واگرایی

از نگاه قرآن، انسان ها در آفرینش از یک گوهرند؛ یعنی همه از حضرت آدم به وجود آمدند! لیکن به سبب امتحان بشر و ظهور استعدادها و ظرفیت های او و نیز حسد و دنیاطلبی، فرقه گرایی، تفرقه افکنی های دشمنان و بدخواهان، القائات شیطانی، مسخره کردن متقابل افراد و گروه ها، دادن لقب های زشت به هم و سوء ظن به یکدیگر، این وحدت فرو پاشیده است. قرآن کریم برای تحقق دوباره امت واحد، این مولفه ها را پیشنهاد می دهد: اخوت میان مسلمانان، مودت، الفت، رحمت مسلمانان نسبت به هم، رافت، عفو، فضل، صفح، اصلاح، تعارف، احترام به سایر ادیان و پیامبران الهی و رد انحصارطلبی گروهی خاص در مورد خداوند.

مقدمه

آیا انسان ها ذاتا از یکدیگر بیگانه اند یا در ذات خود، به همکاری و همگرایی تمایل دارند؟ در صورت همگرایی ذاتی انسان ها، چه عواملی موجب تفرقه، واگرایی و فروپاشی وحدت می شود؟ به نظر می رسد با توجه به آموزه های اسلامی، دلایل فراوانی مبنی بر وجود زمینه ها و عناصر همگرایی، وفاق، اتحاد و تعاون، و در یک کلام، امت واحده، در انسان ها وجود دارد که در این مقاله، به مطالعه و بررسی این موضوع می پردازیم.

منظور از «وحدت انسان ها» ،توحید اعتقادی و دینی و کنار گذاشتن اختلافات فکری، اعتقادی و سلیقه ای میان آنها نیست، بلکه منظور این است که با حفظ این اختلافات، نسبت به هم همدلی بیابند و به حقوق یکدیگراحترام بگذارند و مصالح متقابل را رعایت کنند. همچنین منظور از «وحدت امت اسلامی»، وحدت مواضع اعتقادی و فقهی، و عدم بیان آنها نیست، بلکه مقصود این است که نخست، فرقه های اسلامی به طور صحیح یکدیگر را بشناسند، از مواضع فکری و اعتقادی هم کاملا آگاه شوند و برای حفظ و گسترش کیان اسلام، از نزاعی که قرآن از آن نهی کرده: «لا تنازعوا فتفشلوا و تذهب ریحکم»2 بپرهیزند و برای دفاع از ساحت قرآن و اصول ثابت ومشترک اسلامی، ید واحده باشند. از دیدگاه قرآن کریم، انسانها در خلقت وحدت دارند، چون خداوند آنها را از «نفس واحده» آفریده است،« نفس» به معنای عین است و نفس هر شی، یعنی عین آن شی، و نفس انسان چیزی است که قوام انسان به آن است و انسان به واسطه آن، انسان است و آن، مجموع روح و جسم انسان در این دنیا و روح به تنهایی در برزخ است. 3

در آیات ذیل بر مفهوم نفس واحده تأکید شده است:

1. «یا ایها الناس اتقوا ربکم الذی خلقکم من نفس واحده و خلق منها زوجها و بث منهما رجالا کثیرا و نساء»؛ 4 ای مردم، از پروردگارتان پروا کنید، همو که شما را از یک تن یگانه بیافرید و همسر او را هم از او پدید آورد و از آن دو، مردان و زنان بسیاری پراکند.

علامه طباطبایی و فخر رازی معتقدند که مراد از «نفس واحده» در آیه شریفه، حضرت آدم (ع) و مراد از«زوجها»، همسرش حواست، که این دو والدین انسان ها هستند و خلقت حوا نیز از آدم (ع) است، بنابراین خلقت همه انسان ها به حضرت آدم منتهی شده، در خلقت وحدت دارند.5 محمد رشید رضا نیز با تاکید بر اینکه همه انسان ها از نفس واحده خلق شده اند و در خلقت واحداند می گوید: در اینکه آن «نفس واحده» کیست، اقوال مختلفی است؛ لکن منافاتی ندارد که مراد حضرت آدم (ع) باشد. 6

فخر رازی در تفسیر آیه فوق می گوید: این امر که همه انسان ها از «نفس واحده» خلق شده اند، می طلبد که نوعی انس و اتحاد بین انسان ها برقرار باشد تا موجب زیادتر شدن محبت و ترک تفاخر و تکبر بر یکدیگر شود.7

2. «و هو الذی انشأکم من نفس واحده فمستقر و مستودع قد فصلنا الایات لقوم یفقهون»؛8 و اوست که شما را از تن یگانه ای پدید آورد و آن گاه (شما را) قرارگاه و ودیعت گاهی است. به راستی که آیات (خود) را برای قومی که در می یابند، به روشنی بیان کرده ایم.

علامه طباطبایی 9، فخررازی 10 و محمد رشید رضا 11 درباره این آیه می گویند: مراد از «انشاکم» در آیه شریفه، «خلقکم» است؛ یعنی ذریه انسان با همه فزونی وگستردگی اش، به حضرت آدم (ع) منتهی می شود و بعضی از این ذریه، خلق شده و در زمین مستقرند و برخی نیز هنوز به دنیا نیامده اند و در صلب ها و رحم ها هستند و در آینده متولد خواهند شد. 12

چنان که آمد، طبق مفاهیم قرآن، همه انسان ها از «نفس واحده»، یعنی حضرت آدم خلق شده اند. از دیدگاه قرآن، این وحدت بشر در آفرینش، باید به وحدت در امت بینجامد: انسان ها فطرتا با هم دوستی و الفت دارند و امتی واحد، متحد و همبسته را تشکیل می دهند.

قرآن کریم، تشکیل امت واحد را یک برنامه وسیع و جهانی، برای تحقق حکومت واحد می داند. برای تحقق این آرمان در ادیان مختلف، به ظهور مصلح آخر الزمان نوید داده است که این امت جهانی را بنیان می نهد. 13

آیات «امت واحده»

در قرآن کریم «امت» به چند معنا آمده است: 14

1. ملتی که دینی واحد دارند: «ان هذه امتکم امة واحده». 15

2. امت به معنای جماعت: «و ممن خلقنا امة یهدون بالحق و به یعدلون».16

3. امت به معنای چند سال: «و لئن اخرنا عنهم العذاب الی امة معدوده». 17

4. امامی که پیشوا و مقتدای سایرین است:«ان ابراهیم کان امة قانتالله». 18

«امت واحده» در نه آیه قرآن آمده است که این آیات را می توان، به سه دسته تقسیم کرد:

دسته یکم. آیاتی که خطاب به پیامبران بوده و فرمان الهی را برای تشکیل امت واحد به آنان یادآور می شود. بر این اساس مردم به طور فطری و غریزی امت یگانه ای هستند و سرشت آنها اقتضا دارد که در این جهت حرکت کنند! اما اختلافاتی که پیش می آید، آنان را به تفرقه می کشاند.تاکید بر وحدت فطری امت ها در این آیات، به این معناست که پیامبران بایدموانع این وحدت را بردارند. این دسته آیات هشدار می دهد که تنها خدا شایسته سروری است و بایدفقط او را عبادت کرد که این خود می تواند، موضع وحدت امت نیز باشد. سپس بیان می کند که امت های پیامبران در طول تاریخ، عصیان کرده، به تفرقه کشیده شده اند. این آیات عبارت است از:

1. «ان هذه امتکم امة واحدة و انا ربکم فاعبدون و تقطعوا امرهم بینهم کل الینا راجعون»؛19 این امت شماست که امتی یگانه است و من پروردگار شما هستم، پس مرا بپرستید، ولی آنان در کار خود اختلاف یافتند. و همگی شان به سوی ما باز می گردند .

2. «ان هذه امتکم امة واحدة و انا ربکم فاتقون فتقطعوا امرهم بینهم زبرا کل حزب بما لدیهم فرحون»؛20 و همانا این امت شماست، امتی یگانه و من پروردگار شما هستم، از من پروا کنید؛ ولی آنان در کارشان میان خود اختلاف و تفرقه یافتند؛ هر گروهی به آنچه در دست دارد، شادمان است.

فخر رازی می گوید: مراد از وحدت امت، وحدت در دین است و مراد از دین، اصولی است که مورد قبول همه شرایع است؛ مثل التزام به وجود ذات خداوند و صفاتش و امثال آن. بنابراین مختلف بودن شریعت های پیامبران، خللی به وحدت امت وارد نمی سازد، چون به هر حال پیروان همه شرایع به اصول واحدی ملتزم هستند.21

دسته دوم. آیاتی که هر نوع مشیت جبر آمیز خداوند را برای رسیدن به امت واحد نفی می کند و نشان می دهد که اراده خدا بر این تعلق گرفته که انسان با انتخاب و اختیار خود، به امت واحد برسد. دسته دوم چهار آیه را شامل می شود که دو آیه از آن، ویژه امت های پیشین بوده، یک آیه شامل امت اسلام و امت های پیشین است. این سه آیه ناظربه امت واحد بشری است؛ اما آیه چهارم ناظر به وحدت امت اسلام است. این آیات عبارتنداز:

1. «ولو شاء ربک لجعل الناس امة واحدة و لایزالون مختلفین الا من رحم ربک»؛22 و اگر پروردگارت می خواست، مردم را امت یگانه ای قرار می داد؛ ولی همچنان اختلاف می ورزند ،مگرکسانی که خداوند (بر آنان) رحمت آورد.

این آیه ناظر به امت واحد بشری است. علامه طباطبایی در این باره می گوید: مراد از وحدت و اختلاف در این آیه، وحدت و اختلاف در دین است. 23 فخر رازی نیز معتقد است که این آیه ناظر به امت واحد بشری است. 24 رشید رضا هم چنین نظری دارد و بر این باور است که علت عدم اتحاد، امتحان انسان است. 25

2.«و لو شاء الله لجعلهم امة واحدة و لکن یدخل من یشا فی رحمته و الظالمون ما لهم من ولی و لا نصیر»؛26 و اگر خداوندمی خواست، آنان را امت یگانه ای قرار می داد؛ ولی هر کس را که بخواهد در جوار رحمتش در می آورد و ستمکاران (مشرک) یار و یاوری ندارند. این آیه نیز ناظر به امت واحد بشری است.

علامه طباطبایی و فخر رازی معتقدند که در این آیه، خداوند به پیامبر می فرماید: اگر خدا می خواست، همه مردم را یک امت قرار می داد، با صفاتی یکسان، به گونه ای که یا همه مومن باشند و وارد بهشت شوند یا همه کافر و وارد جهنم شوند؛ ولی سنت الهی این گونه است که انسان ها را آزاد بگذارد تا خود راهشان را برگزینند و آنگاه صالحان را از فاسقان جدا ساخته، صالحان را به بهشت و فاسقان را به جهنم وارد سازد.27

3.«و لو شاء الله لجعلکم امه واحده و لکن لیبلوکم فی ما آتاکم فاستبقوا الخیرات»؛28 و اگر خداوند می خواست، شما را امت یگانه ای قرار می داد؛ ولی (چنین کرد) تا شما را در آنچه به شما بخشیده است بیازماید.

خطاب آیه هم امت های پیشین و هم امت اسلام را شامل می شود و ناظر به امت واحد بشری است.

علامه طباطبایی، فخر رازی و رشید رضا در تفسیر آیه می گویند: این آیه، ناظر به امت واحد بشری است؛ اما خداوند برای امتحان افراد بشر و تفکیک نیکان و بدان از یکدیگر، وحدت را در میان آنان ایجاد نکرد. 29

4.«و لو شاء الله لجعلکم امة واحدة و لکن یضل من یشا و یهدی من یشا و لتسئلن عما کنتم تعملون»؛30 و اگر خدا می خواست، شما را امت یگانه ای قرار می داد؛ ولی هر که را بخواهد، بیراه می گذارد و هر که را بخواهد به راه می آورد و از چون و چند آنچه کردید، از شما خواهند پرسید.

این آیه به امت واحد اسلامی نظر دارد.

علامه طباطبایی و فخر رازی، در تفسیر این آیه، بر این باورند که خداوند پس از اینکه در آیات قبلی، به اختلافات میان مردم اشاره کرده، در این آیه می فرماید که این اختلافات غرض الهی، در امر خلقت را نقض نمی کند؛ اگر خداوند بخواهد اینان را امت واحد قرار می دهد؛ لیکن این گونه نخواسته است تا هر کس با اراده و خواست خود، به سوی هدایت یا گمراهی برود و خداوند جزای عمل هر دو گروه را داده و آنان را در قبال اعمالشان باز خواست می کند. 31

دسته سوم. آیاتی که نشان می دهد، انسان ها در ابتدا امت واحدی بودند، سپس بین آنان اختلافاتی به وجودآمد و اتحادشان بر هم خورد. این آیات عبارت است از:

1.«کان الناس امة واحدة فبعث الله النبیین مبشرین و منذرین و انزل معهم الکتاب بالحق لیحکم بین الناس فیما اختلفوا فیه و ما اختلف فیه الا الذین اوتوه من بعد ما جاءتهم البینات بغیا بینهم»؛ 32 در آغاز مردم امت یگانه ای بودند، آن گاه خداوند پیامبران مژده آور و هشدار دهنده بر انگیخت و بر آنان، به حق، کتاب آسمانی نازل کرد تا در هر آنچه اختلاف می ورزند، در میان آنان داوری کند و در آن اختلاف نکردند، مگر کسانی که به آنان دین و کتاب داده شده بود که پس از آنکه روشنگری ها نصیبشان شد، از رشک و رقابتی که با هم داشتند (به اختلاف دامن می زدند).

علامه طباطبایی و رشید رضا در تفسیر این آیه می نویسند: براساس این آیه، مردم در آغاز، در امور دنیوی و مادیات،امت واحدی بودند؛ یعنی همگی به نحو یکسان از مادیات بهره مند بودند تا اینکه با افزایش جمعیت بشر و گسترش نیازهای آنان، انسان ها برای رفع نیازهای خود، به همکاری متقابل پرداختند و این امر موجب اختلاف بین آنان شده است.

برای رفع این اختلافات ،خداوند پیامبران و قوانینی را در قالب شریعت برای مردم فرستاد؛ لیکن عده ای از اهل کتاب با آگاهی و از سر ظلم، در شریعت الهی نیز اختلاف کردند و موجب تفرقه مردم شدند. بنابراین، از دیدگاه علامه طباطبایی و رشید رضا، امت واحدی که قرآن حکایت می کند، در امور دنیوی و مادیات واحد بوده اند.33

فخر رازی نیز در تفسیر آیه می گوید: براساس این آیه مردم در ابتدا امت واحدی بودند؛ لیکن در زمان های بعدی، اختلاف پیدا کردند که این اختلاف به سبب حسد و نزاع عده ای در مادیات ایجاد شده است. وی در اینکه وحدت این امت در چه بوده، اقوالی را ذکر می کند و معتقد است که قول مشهور این است که در اعتقاد به حق و تبعیت از آن وحدت داشته اند. 34

2. «و ما کان الناس الا امة واحدة فاختلفوا و لولا کلمه سبقت من ربک لقضی بینهم فیما فیه یختلفون»؛ 35 و مردم جز امت واحدی نبودند که سپس اختلاف پیدا کردند و اگر وعده خداوند از پیش مقرر نگشته بود (به تاخیر حکم و عذاب)، بین آنان در آنچه اختلاف کردند، داوری می شد.

علامه طباطبایی و فخررازی گفته اند: با توجه به این آیه، مردم در گذشته امت واحد بوده و دین واحد، یعنی دین توحیدی داشته اند. سپس در آن اختلاف کرده،برخی موحد و برخی مشرک شدند. 36

محمد رشید رضا این آیه را به گونه آیه قبلی تفسیر می کند. 37

3.«و لولا ان یکون الناس امه واحده لجعلنا لمن یکفر بالرحمن لبیوتهم سقفا من فضة و معارج علیها یظهرون»؛ 38 و اگر نبود که (نمی خواستیم)، مردم امت یگانه ای (در کفر) می شدند، برای خانه های کسانی که بر خداوند رحمان کفر می ورزیدند، سقف هایی سیمین پدید می آوردیم و نیز نردبان هایی که از آن بالا روند.

علامه طباطبایی می گوید: این امت واحد، در برخورداری از اسباب و عوامل زندگی واحد بودند و خداوند برای بقای این وحدت، به کفار برتری این چنینی نداده است. 39

بر این اساس انسان ها در ابتدا امت واحد بودند؛ اما بعد اختلافاتی بین آنان ایجاد شد. خداوند پیامبرانی را برای رفع این اختلافات فرستاد و پس از پیامبر خاتم، امامان (علیهم السلام) را به این امر مأموریت داد؛ هر چند در این خصوص، تاکنون نتیجه مطلوب به دست نیامده است؛ لیکن امید می رود، در حکومت حضرت مهدی (ع) امت واحدی پدیدار گردد.

فلسفه امت واحده

بی تردید از مهم ترین مسائل امروز جهان اسلام، وحدت است که به دلایل زیر ضروری می نماید:

1. وحدت اسلامی فراهم کننده قدرتی حقیقی است که می تواند، تکیه گاه استواری برای مسلمانان، در رویارویی های فرهنگی بین تمدن ها باشد، زیرا اگر چه مسلمانان از نیروی عظیم انسانی،امکانات مادی فراوان، موقعیت های استراتژیک، روحیه معنوی بالا، فرهنگ و دیدگاه اعتقادی و فکری مترقی برخوردارند؛ اما چنانچه میان این اجزا و عناصر پراکنده، اتحادی ایجاد نشود ـ چنان که در حال حاضر چنین است ـ این مجموعه عظیم کارآیی نخواهد داشت. 40

2. وحدت اسلامی می تواند، زمینه گسترده ای برای پژوهش و اجتهاد در منابع اسلامی فراهم آورد و بدین وسیله، در رویارویی های فکری، فرهنگی و حل مشکلات انسانی یاری رساند.

3. وحدت اسلامی موجب الگو شدن دیدگاه های اسلامی است. 41

4. وحدت اسلامی بر توانایی و مقاومت جامعه در مواجهه با دشواری ها و بحران ها و برخورد با دشمنان خارجی می افزاید. قرآن کریم بر این نکته تاکید دارد که وحدت، مایه استواری و نیرومندی است و اختلاف موجب شکست و سستی است: «و لاتنازعوا فتفشلوا و تذهب ریحکم و اصبروا ان الله مع الصابرین»؛42 و اختلاف کلمه نداشته باشید که بد دل خواهید شد و شأن و شوکتتان بر باد می رود و شکیبایی کنید که خداوند با شکیبایان است.

5. وحدت اسلامی دستاورد طبیعی تکامل انسان و گویای پیشرفت و رشد فکری جامعه دینی است. 43

6. وحدت، عامل اساسی در پیروزی پیامبر اسلام و نیز پیروزی انقلاب اسلامی ایران بود؛ وحدت همواره و در همه جا عامل پیروزی بوده و خواهد بود. 44

علل فرو پاشی امت واحده

برخی عواملی که موجب فروپاشی امت واحده (و حتی وحدت) می شود از این قرار است:

1. ظلم، حسد و نزاع در طلب دنیا: عده ای برای کسب مادیات، از روی علم و آگاهی، در کتاب خداوند اختلاف ایجاد کرده و موجب تفرقه و فروپاشی امت واحد شدند: «کان الناس امة واحدة فبعث الله النبیین مبشرین و منذرین و انزل معهم الکتاب بالحق لیحکم بین الناس فیما اختلفوا فیه و ما اختلف فیه الا الذین اوتوه من بعد ما جاءتهم البینات بغیا بینهم» 45 در آغاز مردم امت یگانه ای بودند و آن گاه خداوند پیامبران مژده آور و هشداردهنده برانگیخت و بر آنان به حق کتاب های آسمانی نازل کرد تا در هر آنچه اختلاف می ورزند، در میان مردم داوری کند و در آن اختلاف نکردند؛ مگر کسانی که به آنان دین و کتاب داده شده بود که پس از آنکه روشنگری ها نصیبشان شد، از رشک و رقابتی که با هم داشتند( به اختلاف دامن زدند).

2. عدم موفقیت در ابتلا و آزمایش الهی: خداوند به رغم اینکه می توانست، مردم را قهرا به اتحادی که مطلوب اوست، وادارد؛ لکن به آنان اختیار داد که خود این راه را برگزینند تا بیازماید که چه کسانی نعمت های خدا را در راهی که مطلوب خداست، در راستای ایجاد وحدت، به کار می برند و چه کسانی تخلف کرده، به اختلاف و تفرقه چنگ می زنند: «ولو شاء الله لجعلکم امة واحدة و لکن لیبلوکم فیما آتاکم»؛ 46 و اگر خداوند می خواست شما را امت یگانه ای قرار می داد؛ ولی (چنین نکرد) تا شما را در آنچه به شما بخشیده است بیازماید.

3. فرقه گرایی ها و تفرقه طلبی های مردم: «و لاتکونوا من المشرکین من الذین فرقوا دینهم و کانوا شیعا»؛47 و از مشرکان می باشد، از همان کسانی که دینشان را پاره و پراکنده کردند و فرقه فرقه شدند.

4. تفرقه افکنی های دشمنان: دشمنان اسلام از آغاز ظهور اسلام تاکنون، همواره برای تفرقه اندازی و فروپاشی وحدت اسلامی تلاش کرده و می کنند: «یا ایها الذین آمنوا لاتتخذوا بطانة من دونکم لایألونکم خبالا ودوا ما عنتم قد بدت البغضاء من افواهم و ما تخفی صدور هم اکبر»؛48 ای مؤمنان، از غیر خودتان کسانی را به همدلی نگیرید که از هیچ نا به کاری در حق شما فرو گذار نکنند و به رنج و محنت افتادن شما را خوش دارند و دشمنی از لحن و سخنشان آشکار شده است و آنچه دل هایشان پنهان می دارد، بدتر است.

5. وسوسه ها و القائات شیطانی: «ان الشیطان ینزغ بینهم ان الشیطان کان للانسان عدوا مبینا»؛ 49 همانا شیطان میان آنها را به هم می زند؛ بی گمان شیطان دشمن آشکار انسان است.

عوامل دیگری نیز هست که گاه موجب بروز اختلاف میان مردم یک منطقه یا یک شهر می شود؛ از آن جمله است:

1. مسخره کردن گروهی، گروه دیگری را: «یا ایها الذین آمنوا لایسخر قوم من قوم»؛ 50 ای مومنان، نباید که قومی، قوم دیگر را به ریشخند بگیرند.

2. بدگمانی به یکدیگر: «یا ایها الذین آمنوا اجتنبوا کثیرا من الظن ان بعض الظن اثم»؛ 51 ای مومنان، از بسیاری گمان ها بپرهیزید؛ چرا که بعضی گمان ها گناه است.

3. اتصاف یکدیگر به لقب های زشت: «ولا تنابزوا بالالقاب»؛52 و یکدیگر را به لقب های بد می خوانید.

4. غیبت کردن: «ولا یغتب بعضکم بعضا ایحب احدکم ان یاکل لحم اخیه میتا فکرهتموه»؛ 53 و بعضی شما از بعضی دیگر غیبت نکند؛ آیا هیچ یک از شما خوش دارد که گوشت بردار مرده اش را بخورد که از آن تنفر دارید.

استراتژی قرآنی در تحقق امت واحد

قرآن کریم برای تحقق امت واحد، عوامل زیر را یادآور شده است:
1. اخوت میان مسلمانان

از دیدگاه قرآن کریم، همه مؤمنان با هم برادرند.بنابراین باید با هم متحد باشند و اگر در موردی بین دو مومن، اختلاف یا نزاعی پیش آمد، سایر مومنان باید بین آن دو صلح و دوستی برقرار کنند: «انما المؤمنون اخوة فاصلحوا بین اخویکم»؛ 54 همانا مؤمنان (مسلمانان) برادرند، پس بین برادرانتان آشتی برقرار سازید. «و اذکروا نعمت الله علیکم اذ کنتم اعداء فالف بین قلوبکم فاصبحتم بنعمته اخوانا»؛55 و نعمت خداوند را بر خود یاد کنید که دشمنان همدیگر بودید و او میان دل های شما الفت داد و به نعمت او با هم دوست شدید.

از نگاه علامه طباطبایی، اخوت میان مؤمنان، اخوت تشریعی است و حقوقی را در بر دارد. 56
2. مودت بین مسلمانان

مودّت، یعنی دوست داشتن چیزی و نیز به معنای آرزو کردن وجود و حصول آنچه محبوب است.57

از دیدگاه قرآن کریم، مؤمنان باید با یکدیگر مودت و محبت داشته باشند که این خود، وحدت و همدلی را به دنبال دارد: «و جعل بینکم موده و رحمه ان فی ذلک لایات لقوم یتفکرون»؛ 58 و در میان شما دوستی و مهربانی افکند و در این امر برای اندیشه وران مایه های عبرت است.

«ان الذین آمنوا و عملوا الصالحات سیجعل لهم الرحمن ودّا»؛59 کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده اند، زودا که خداوند رحمان در حق آنان مهربانی کند.
3. الفت میان مسلمانان

الفت، یعنی ضمیمه کردن چیزی به چیز دیگر یا ضمیمه ساختن چندچیز با هم 60.قرآن کریم مومنان را به الفت با یکدیگر ترغیب کرده، می فرماید: «و اذکروا نعمت الله علیکم اذ کنتم اعداء فالف بین قلوبکم»؛ 61 و نعمت خداوند را بر خود یاد کنید که دشمنان همدیگر بودید و او میان دل های شما الفت داد.
4. رحمت مسلمانان بر یکدیگر

رحمت به معنای رقت، عطوفت و رأفت است. 62 علامه طباطبایی می نویسد: رحمت اثری نفسانی است که با مشاهده محرومیت و حاجت شخص محروم، در قلب انسان ایجاد می شود و مشاهده کننده را به کمک به محروم فرا می خواند.63

قرآن در این باره می فرماید:«و جعل بینکم مودة و رحمة؛ 64 و در میان شما دوستی و مهربانی افکند». نیز در جای دیگر فرمود: «محمد رسول الله و الذین معه اشدا علی الکفار رحماء بینهم»؛ 65 محمد پیامبر الهی است و کسانی که با او هستند، بر کافران سختگیر و با خودشان مهربان اند.
5. رأفت مسلمانان

رأفت به معنای رحمت و برتر و شدیدتر از رحمت است، چرا که ممکن است رحمت از روی کراهت باشد؛ ولی رأفت چنین نیست، بلکه با رضایت قلبی است 66.بی شک رأفت مسلمانان به یکدیگر، در اتحاد و همدلی آنان نقش به سزایی دارد. قرآن کریم درباره اصحاب حضرت عیسی می فرماید: «و جعلنا فی قلوب الذین اتبعوه رأفة و رحمة»، 67 و در دل کسانی که از او پیروی کردند، رافت و رحمت قرار دادیم.

علامه طباطبایی 68 در این باره می نویسد: در مورد اصحاب پیامبرنیز قضیه چنین است، چون خداوند درباره شان می فرماید: «رحماء بینهم»69.
6. عفو

عفو به معنای «ترک چیزی»70 یا «صرف نظر کردن از چیزی که اقتضای نظر و توجه دارد»71 آمده است. قرآن کریم، مسلمانان را به عفو فرا خوانده، می فرماید: «فمن عفا و اصلح فاجره علی الله»؛72 پس هر که عفو و نیکو کاری پیشه کند، پاداش او بر خداوند است.
7. صلح و سازش

صلح به معنای مصالحه کردن، صلح، اصلاح و آشتی دادن آمده است.79 قرآن کریم از مسلمانان می خواهد که در صورت نزاع بین عده ای، میان آنان صلح و آشتی برقرار سازند: «و ان طائفتان من المومنین اقتتلوا فاصلحوا بینهما»؛80 و اگر دو طایفه از مومنان با هم در افتند، میان آنان را سازش دهید.

در آیه دیگر هم آمده است: «فاتقوا الله و اصلحوا ذات بینکم»؛ 81 پس از خداوند پروا کنید و بین خودتان آشتی کنید.
8. ردّ امتیازات قومی

قرآن کریم ضمن توجه دادن مومنان به اینکه همه، از مرد و زنی زاده شده اند و مثل هم هستند، به آنان هشدار می دهد که اگر قبیله قبیله اند، به این علت است که همدیگر را بشناسند و الا این امر مایه برتری گروهی بر گروه دیگر نیست: «یا ایها الناس انا خلقناکم من ذکر و انثی و جعلناکم شعوبا و قبائل لتعارفوا ان اکرمکم عندالله اتقاکم»؛ هان ای مردم، همانا ما شما را از یک مرد و یک زن آفریده ایم و شما را به هیات اقوام و قبایل در آورده ایم، تا با یکدیگر انس و آشنایی یابید؛ بی گمان گرامی ترین شما در نزد خداوند پرهیزگارترین شماست.
9. احترام به ادیان دیگر و سایر پیامبران الهی

قرآن می فرماید: «قالوا آمنا بالله و ما انزل الینا و ما انزل الی ابراهیم و اسماعیل و اسحق و یعقوب و الاسباط و ما اوتی موسی و عیسی و ما اوتی النبیون من ربهم»؛85 بگو به خداوند و به آنچه بر ما و آنچه بر ابراهیم و اسماعیل و اسحاق و یعقوب و اسباط نازل شده و آنچه به موسی و عیسی و آنچه به پیامبران از سوی پروردگارشان داده شده، ایمان آورده ایم.
10. اختصاص خداوند به اهل کتاب با مسلمانان

«لیس بامانیکم و لا امانی اهل الکتاب من یعمل سوءا یجز به»؛ 86 (وعده الهی) بر وفق آرزوهای شما و آرزوهای اهل کتاب نیست، هر کس مرتکب عمل ناشایستی شود، جزای آن را می یابد و برای خود در برابر خداوند یار و یاور نمی یابد.

عمل به آموزه های قرآنی در تحقق امت واحده، ضمن اینکه تحقق بخش وحدت در میان مسلمانان است، زمینه ساز همگرایی و وحدت در میان تمامی انسان ها نیز خواهد بود ظهور موعود، حضرت بقیه الله (عج)، حلقه نهایی تشکیل امت واحده اسلامی و پایان دوره واگرایی است.

* شهیدنعمت الله پیغان، در 1354 در شهرستان زابل متولد گردید، بخشی از دروس مقدمات و نیز سطوح مقدماتی و عالی را در حوزه علمیه مشهدگذراند وکارشناسی علوم قرآن و حدیث را از دانشگاه علوم اسلامی رضوی دریافت کرد. در سال 79 به قم آمد و ضمن ادامه تحصیلات در حوزه علمیه قم، در مقطع کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث مشغول گردید او علاوه بر تدریس و تبلیغ، به نگارش رساله ها و مقالاتی پرداخت که در برخی از نشریات کشور منتشر شد.

و سرانجام در 25 اسفند 85 در حادثه خونین تاسوکی توسط گروههای افراطی متعصب و جاهل به شهادت رسید.

پی نوشت ها:

1. دانش آموخته حوزه علمیه قم و پژوهشگر علوم قرآنی.

2. انفال (8) آیه، 46.

3. سیدمحمد حسین طباطبایی، المیزان( قم: موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، 1394 ق) ج 8، ص؛135 فخر الدین محمد رازی، تفسیر کبیر (بیروت: دارالمعرفه، 1414 ق) ج 8، ص 64.

4. نسا (4) آیه1.

5. سید محمد حسین طباطبایی، پیشین، ج 4، ص 135 فخر الدین محمد رازی، پیشین، ج 5، ص 167.

6. محمد رشید رضا، المنار( بیروت: دارالمعرفه، 1414 ق) ج 4، ص 223 ـ 326.

7. فخر الدین محمد رازی، پیشین، ص 167.

8. انعام (6) آیه 98.

9. سید محمد حسین طباطبایی، پیشین، ج 7، ص 228.

10. فخر الدین محمد رازی، پیشین، ج 7، ص 107.

11. محمد رشید رضا، پیشین، ج 7، ص 638.

12. آیات دیگری نیز در این باره وجود دارد از جمله: اعراف (7) آیه 189 و زمر (39) آیه 6.

13. عبدالله حامد، اختلاف در امت واحد (تهران: انتشارات قلم) ص 24.

14. محمد رشید رضا، پیشین، ج 2، ص 267.

15. انبیا (21) آیه 92.

16. اعراف (7) آیه 181.

17. هود (11) آیه 8.

18. نحل (16) آیه 120.

19. انبیاء (21) آیه 92 ـ 93.

20. مومنون (23) آیه 52 ـ 53.

21. فخرالدین محمد رازی، پیشین، ج 12، جزء 23، ص105.

22. هود (11) آیه 118.

23. سید محمد حسین طباطبایی، پیشین، ج 11، ص 65.

24. فخر الدین محمدرازی، پیشین، ج 9، جزء 18، ص 78.

25. محمد رشید رضا، پیشین، ج 12، ص 193.

26. شوری (42) آیه 8.

27. سید محمد حسین طباطبایی، پیشین، ج 18، ص 17؛ فخر الدین محمد رازی، پیشین، ج 14، جزء 27، ص 149.

28. مائده (5) آیه 48.

29. سید محمد حسین طباطبایی، پیشین، ج 5، ص 382؛ فخر الدین محمد رازی، پیشین، ج 6، جزء 12، ص 14؛ محمد رشید رضا، پیشین، ج 6، ص 418.

30. نحل (16) آیه 93.

31. سید محمد حسین طباطبایی، پیشین، ج 12، ص 359؛ فخر الدین محمد رازی، پیشین، ج 10، جزء 20، ص 112.

32. بقره (2) آیه 213.

33. سید محمد حسین طباطبایی، پیشین، ج 2، ص 111؛ محمد رشید رضا، پیشین، ج 2، ص 276

34. فخر الدین محمد رازی، پیشین، ج 3، ص 13.

35. یونس (10) آیه 19.

36. سید محمد حسین طباطبایی، پیشین، ج 10، ص 28؛ فخر الدین محمد رازی، پیشین، ج 9، جزء 17، ص 64.

37. محمد رشید رضا، پیشین ،ج 11، ص 328.

38. زخرف (43) آیه 33.

39. سید محمد حسین طباطبایی، پیشین، ج 18، ص 105.

40. سید محمد باقر حکیم، وحدت اسلامی (از دیدگاه قرآن و سنت)، ترجمه عبدالهادی فقهی زاده (تهران: تبیان، 1377) ص 31.

41. همان.

42. انفال (8) آیه 46.

43. سید محمد باقر حکیم، پیشین، ص 117.

44. صلاح الدین حسام، «وحدت و ضرورت آن»، وحدت مسلمین (دفتر کنگره جهانی ائمه جمعه و جماعات)، ص 513.

45. بقره (2) آیه 213.

46. مائده (5) آیه 48.

47. روم (30) آیه 32.

48. آل عمران (3) آیه 118.

49. اسرا (17) آیه 53.

50. حجرات (49) آیه 11.

51. همان، آیه 12.

52. همان، آیه 11.

53. همان، آیه 12.

54. همان، آیه 10

55. آل عمران (3) آیه 103.

56. سید محمد حسین طباطبایی، پیشین، ج 3، ص 371.

57. راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن (بیروت: دارالمعرفه، 1418 ق) ص 532.

58. روم (30) آیه 21.

59. مریم (19) آیه 96.

60. احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغه (قم: مکتب الاعلام الاسلامی، 1404 ق) ج 1، ص 131.

61. آل عمران (3) آیه 103.

62. احمد بن فارس، پیشین، ج 2، ص 498.

63. سید محمد حسین طباطبایی، پیشین، ج 14، ص 113.

64. روم (30) آیه 21.

65. فتح (48) آیه 29.

66. ابن منظور، لسان العرب (بیروت: دار احیاالتراث العربی،1416 ق) ج 5، ص 82.

67. حدید(57) آیه 27.

68. سید محمد حسین طباطبایی، پیشین، ج 19، ص 173.

69. فتح (48) آیه 29.

70. احمد بن فارس، پیشین، ج 4، ص 56.

71. حسین مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم (وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1368)، ج 8، ص 181.

72. شوری (42) آیه 40.

73. احمدبن فارس، پیشین، ج 4، ص 508.

74. بقره (2) آیه 237.

75. احمد بن فارس، پیشین، ج 3، ص 293.

76. حسین مصطفوی، پیشین، ج6، ص 286.

77. خلیل بن احمد فراهیدی، ترتیب کتاب العین، ج 2، ص 343.

78. نور (24) آیه 22.

79. ابن منظور، پیشین، ج 7، ص 384.

80. حجرات (49) آیه 9.

81. انفال (8) آیه 1.

82. حسن مصطفوی، پیشین، ج 8، ص 96.

83. راغب اصفهانی، پیشین، ص 334.

84. حجرات (49) آیه 13.

85. بقره (2) آیه 136.

86. نسا (4) آیه 123.
 

قرآن کریم برای تحقق امت واحد، به کدام عوامل اشاره فرموده است؟

برای پاسخ دادن به سوال فوق ؛ کلیک کنید.