مبحث 112 طرح صالحین: «جایگاه و اهمیت وحدت»

پس ما نتیجه می گیریم که مهمترین نقش وحدت در میان مسلمانان چه شیعه و چه سنی چنگال تیز نکردن دشمنان اسلام برای آنان است. مسلمانان اگر متحد شوند می توانند با نیروی عظیمشان دنیا را فتح کنند.

ایشان در ادامه می فرمایند:ما مي‌گوييم‌ امروز نبايد آتش‌افروزي‌ كرد. هر كسي‌ عقيده‌ي‌ خود را داشته‌ باشد و آن‌ را اثبات‌ هم‌ بكند. ما نمي‌گوييم‌ وقتي‌ گويندگان‌ مذاهب‌ مختلف‌ اسلامي‌، بر منابر خود قرار مي‌گيرند، استدلال‌ نكنند و عقيده‌ي‌ خود را اثبات‌ ننمايند. نه‌، استدلال‌ و اثبات‌ بكنند، اما اثبات‌ عقيده‌ بحثي‌ است‌ و دشمني‌ كردن‌ با طرف‌ مقابل‌ و همصدا شدن‌ با استكبار جهاني‌ و نيروها را صرف‌ جنگ‌ داخلي‌ بين‌ مسلمين‌ كردن‌، بحث‌ ديگري‌ است‌.
لذا يكي‌ از پيامهاي‌ عمده‌ي‌ انقلاب‌ ما، وحدت‌ مسلمين‌ است‌. ما در همه‌جاي‌ دنياي‌ اسلام‌، اين‌ حرف‌ را مي‌زنيم‌ و به‌ كساني‌ كه‌ در كشورهاي‌ مختلف‌، همه‌ي‌ همتشان‌ را براي‌ مقابله‌ با انقلاب‌ اسلامي‌ و وارد آوردن‌ تهمت‌ و بستن‌ دروغ‌ به‌ آن‌ يا به‌ رهبر فقيد عظيم‌الشأن‌ انقلاب‌ يا نقد آراي‌ ملت‌ مسلماني‌ كه‌ در اين‌جا با همه‌ي‌ وجودشان‌، در راه‌ خدا و اسلام‌ مخلصانه‌ مبارزه‌ مي‌كنند، گذاشتند; نصيحت‌ مي‌كنيم‌.

در ایات و روایات:

پيامبران خدا هماره بر اصل وحدت معبود و اتحاد امم تکيه کرده ، امتها و ملتها را به پرستش خداي يگانه فرا خوانده و بر آن بودند تا به حکميت الهي و آسماني، از بروز نفاق و تفرقه امت پيشگيري کنند. « کان الناس امّة واحدة » (بقره آيه 213)
و در جاي جاي قرآن مومنان ، دعوت به وحدت و همدلي شدند ؛ همچنان که مي فرمايد : « يا ايّها الّذين آمنوا ادخلوا في السلم کافه و لا تتبعوا خطوات الشيطان انّه لکم عدوّ مّبين » (بقره آيه 208 )

شيوه هاي قرآن براي دستيابي به وحدت

آيات بسياري در قرآن کريم دلالت بر وحدت وجود دارد که به اختصار مواردي ذکر مي گردد:
الف) تاکيد بر وحدت انبياء و پيامبران (علیهم السلام) براي تحقق وحدت:
در سوره انبياء و سوره مومنون،  قرآن مجيد تشريح فرموده که پيامبران يک امت هستند: «ان هذه امتکم واحده و انا ربکم فاتقون»( انبيا/ 92)
ب) اخلاق پسنديده:
«محمد رسول الله و الذين معه اشدّاء علي الکفار رحماء بينهم»  محمد (صلی الله علیه وآله) پيامبر خدا و کسانيکه همراه او هستند همگي نسبت به کفار صلابت و شدت دارند و در ميان خود داراي رافت و رحمت خواهند بود. ( سوره فتح /29)
ج) لطف الهي:
آيه 63 سوره انفال: «وَ أَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِهِمْ لَوْ أَنْفَقْتَ ما فِي الْأَرْضِ جَميعاً ما أَلَّفْتَ بَيْنَ قُلُوبِهِمْ وَ لكِنَّ اللَّهَ أَلَّفَ بَيْنَهُمْ إِنَّهُ عَزيزٌ حَكيمٌ»: و الفت داد دلهاي مومنان را دلهايي که اگر تو با تمام ثروت روي زمين مي خواستي الفت دهي ، نتوانستي  ليکن خدا تاليف قلوب آنها کرد که او بر هر کار مقتدر وبا سرار و مصالح امور داناست.
د) تاکيد بر تقوي:
تقوي پايه اصلي وحدت است (1): «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقاتِهِ وَ لا تَمُوتُنَّ إِلاَّ وَ أَنْتُمْ مُسْلِمُونَ. وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَميعاً وَ لا تَفَرَّقُوا ...»: اي اهل ايمان از خدا بترسيد چنانچه شايسته خدا ترس بودن است . (پيوسته به ياد او باشيد و شکر نعمتش بجاي آريد) تا نميريد جز به دين مبين اسلام ، و همگي برشته دين خدا چنگ زده و به راههاي متفرق (مدعيان دين ساز) نرويد.(103و102 آل عمران)
ه) تاکيد بر وحدت:
از جمله شيوه هايي که قرآن براي ايجاد وحدت بکار برده تاکيد آن بر اهميت حياتي وحدت و برثمرات و تاثير مثبت آن بر جامعه اسلامي است؛ «واعتصموا بحبل الله جميعا وَ لا تَفَرَّقُوا».

وحدت در سیره پیامبر اعظم

در قسمت بعد به اقدامات عملي نبي اکرم (صلی الله علیه وآله) در جلوگيري از بروز تفرقه ، قبل و بعد از بعثت و گفتار ها ي هدايت بخش  آن بزرگوار در اتحاد جامعه جهاني اسلامي می پردازيم.

الف: اقدامات عملي پیامبر اکرم  قبل ازبعثت

1. شرکت در حلف الفضول يا پيمان جوانان براي دفاع از محرومان و مبارزه با ظلم و ستم (3)
2. نصب حجرالاسود؛
در سن 35 سالگي پيامبر (صلی الله علیه وآله)، خانه کعبه بر اثر سيل ويران شد و قريش براي تجديد بناي کعبه اقدامات لازم را بعمل آورد . بعد آن حضرت نيز با درايت خاص خود سنگ را ميان جامه و عبا قرار داد و فرمود : که نمايندگان هر قبيله گوشه اي از آن را بگيرند و بلند کنند . سپس رسول خدا (صلی الله علیه وآله) آنرا بالاي ديوار در رکن معروف حجرالاسود جاي داد و بدين ترتيب فتنه را خوابانيد. (4)

ب: اقدامات عملي پيامبر اکرم بعد از بعثت

الف. در مکه:

ب. در مدينه النبي

الف. در مکه:
1. اقامه نماز جماعت ؛ پيامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) از همان ابتدا به همراه نخستين پيروانش علي (علیه السلام) و خديجه کبري (علیها السلام) با اقامه نماز جماعت اولين اجتماع کوچک مسلمين را تشکيل داد.
2. دعوت خويشاوندان و دعوت عمومي ؛ رسول اکرم (صلی الله علیه وآله) در دعوت علني خويش جهت حفظ يارانش از آسيبها در خانه ارقم اجتماع مي نمود و اين اولين مجمع اسلامي بود .
3. شعب ابي طالب ؛ بعد از تحريم کردن مسلمانان توسط مشرکين حضرت رسول اکرم (صلی الله علیه وآله) جهت حفظ و انسجام جامعه اسلامي مسلمانان را به شعب ابي طالب برد.
4. مهاجرت به حبشه ؛ به سرپرستي جعفر بن ابي طالب، اولين مهاجران ، پيروز و سر افراز با حالت اجتماع در مدينه به حضور پيامبر (صلی الله علیه وآله) رسيدند .
5. بيعت عقبه ؛ و پيمان حرب الاحمر که حضرت 123 نقيب انتخاب کرد؛ با اين کار در هر محله اي در يثرب يک مجتمع اسلامي با يک سرپرست تشکيل گرديد .

ب. در مدينه النبي
1. اقامه نماز جمعه در قبا و ساخت مسجد قبا
2. ساخت مسجد در مدينه و ايجاد صفّه براي فقراي اصحاب و حجره اي براي خود حضرت (صلی الله علیه وآله).
3. صدور منشور اساسي براي مجتمع اسلامي و اعلام اينکه مدينه براي امضاء کنندگان حرم است . پيامبر گرامي اسلام بجاي مفهوم همبستگي قبيله اي مفهوم « ملت واحد » را نشاند.
4. عقد اخوت ؛ پيامبر از همان آغاز بعثت کوشيد « وحدت اعتقادي » را اساس همه پيوند هاي اجتماعي مسلمين قرار دهد. (5)
5 . دعوت اهل کتاب به وحدت ؛ حضرت رسول (صلی الله علیه وآله) در گفتگوهاي خود با اهل کتاب ، آنان را به وحدتي بر بنياد کلمه واحد و مشترک ميان آنان و مسلمين فرا خواند.
6. نفي ارزشهاي طبقاتي و نژادي؛ رسول اکرم (صلی الله علیه وآله) مي دانستند  مهمترين عامل که غير مسلمان را از گرايش به اسلام  ووحدت اسلامي باز مي دارد همبستگي نژادي و قومي است که در مقام هدم آن فرمود: « لا فخر لعرب علي عجم و لا لأبيضٍ علي الأسود» و موضع آن حضرت نسبت به سلمان. (6)
7. فتح مکه؛ بدون درگيري و جنگ و خونريزي و بخشيدن مکيان
8. محترم شمردن آراء مسلمين ؛ چنانکه در جنگ بدر چنين کاري نمودند.
9. حجة الوداع؛ رسول اکرم (صلی الله علیه وآله) در آخرين حج  خود، در مني، ضمن خطبه اي موجز بعد از بيان احکام دين و مناسک حج ديگر بار مسلمانان را به وحدت و حرمت داري از يکديگر دعوت فرمود. و گفت : خون ها و دارايی هايتان بر شما حرام است تا آنکه خدا را در قيامت ملاقات کنيد. همچون حرمت اين روز و حرمت اين ماه بينديشيد و بدانيد که هر مسلمان برادر مسلمان است و مسلمانان برادران اويند.

وحدت در سيره ائمه هدي (علیهم السلام)

با نگاهي دقيق به روايات اهل بيت (علیهم السلام) در مي يابيم که موضوع وحدت و يکپارچگي اجتماع مسلمين به طور مستقل مورد توجه و عنايت ائمه (علیهم السلام) قرار داشته است، به گونه اي که آن بزرگواران ضمن تأکيدهاي فراوان بر ضرورت حفظ اتحاد مسلمين، آن را از وظايف اصلي شيعيان در بر خورد با مخالغان مذهبي مي دانسته اند .
هم چنان که سيره عملي آن بزرگواران و شيعيانشان در مدارا با ديگر مسلمانان نيز شاهدي مناسب بر پر اهميت بودن اين موضوع نزد آن بزرگواران دارد که اين امر نيز دقيقا ادامه سيره حضرت امير المومنين (علیه السلام) مي باشد که خطاب به يکي از پيروان خويش چنين فرمودند: داخل شو در آن چه مردم در آن داخل شده اند؛ زيرا اجتماع ايشان محبوبتر است. نزد من از پراکندگي امروز آنها.
امام علي (علیه السلام) مي فرمايد: بشدت از اختلاف و تفرقه بپرهيزيد ، چه اينکه انسانهاي اندک پراکنده دستخوش دامهاي شيطان ميگردند ، چنانکه گوسفندان پراکنده و از محور بدور افتاده، طعمه گرگ مي شود. (7)
در همين راستا، مي توان تأکيدهاي فراوان ائمه اطهار (علیهم السلام) بر حضور در اجتماعات و خصوصا نمازگزاردن با آنها را دليلي ديگر بر اين مدعا دانست که با نظر به آنها مي توان به عمق توجه ايشان به مسأله وحدت اسلامي پي برد. چنان چه امام صادق (علیه السلام) درباره اهميت نمازگزاردن با مخالفان مذهبي مي فرمودند: هرکه با آنها (مخالفان) در صف اول نماز بگذارد، گويا با رسول خدا در صف اول نماز خوانده است. (8)

بدين گونه اهل بيت (علیهم السلام) هم در رفتار اجتماعي و روزمره و هم در عرصه هاي علمي، مدارا و نرمش با مخالفان مذهب را به شکل کامل متجلي مي کردند، به گونه اي که حتي فقهاي اهل سنت نيز هميشه ايشان را منبع راستين علم و فضيلت مي دانستند؛ در حالي که خود به محورهاي مورد اختلاف عقيدتي با ايشان آگاه بودند. مسلماً امامت مذهب خاصي، مثل مذهب شيعه اماميه را داشتن و در عين حال محبوب و مراد پيشوايان مذاهب ديگر بودن، مداراي عميق و وسيعي را در رفتار عملي مي طلبد که باعث جذب و جلب نظر مخالفان شود؛ زيرا کوچک ترين برخورد تند و بد رفتاري باعث تنفر و دوري مخالفان مي شود. ملاقات گسترده و طولاني بزرگان معتزله مثل: عمرو بن عبيد، واصل بن عطاء و حفص بن سالم با امام صادق (علیه السلام) از يک سو و نيز بزرگاني چون سفيان نوري، مالک بن انس، ابو حنيفه و ... از سوي ديگر، همگي بيان کننده جلوه هايي بارز در رفتار آن امام همام (علیه السلام) است.
مدارا و برخورد عالمانه امام صادق (علیه السلام) و ساير ائمه(علیهم السلام)، با پيشوايان مذاهب اهل سنت، به حدي بود که حتي مخالفت شديد آنها با روش هاي اجتهادي برخي از اين پيشوايان، مانع ملاقات هاي مکررشان با ائمه (علیهم السلام) نمي شد و اين خود نشان مي دهد که چگونه شخصيتي بزرگ مانند امام صادق (علیه السلام) رفتاري نيک و پسنديده با پيشواياني مانند ابوحنيفه داشتند که حتي مخالفت قاطع با روش وي باعث نمي شد که او از امام صادق (علیه السلام) و استفاده ايشان دست بر دارد.

راهکارهای تحکیم وحدت و تقریب مذهبی

حضور در عبادات و شعائر مذهبی ـ اجتماعی

1. نماز جماعت

گرچه تشریع نماز به خاطر ایجاد ارتباط انسان با خالق خویش بوده، بُعد عبادی و معنوی آن برجسته­تر است، اما در شریعت اسلام تأکید شده است که در کنار سایر مسلمانان به جماعت برگزار شود. این گزارش مشهور که پیامبر(ص) از همان آغاز رسالت، این فریضه را با اصحاب به جماعت اقامه می­کرد، نشان از اهمیت این امر دارد. در اهمیت نماز جماعت همین بس که قرآن سفارش کرده است که مسلمانان باید بکوشند حتی در اوج جنگ نیز، آن را ـ البته با شرایطی خاص ـ برگزار نمایند. اصحاب و ائمه اطهار نیز به تأسی از تعالیم قرآن و سیره و سخن پیامبر(ص)، همگان را به حضور فراگیر در این عمل عبادی ـ اجتماعی تشویق می­کردند.

امام صادق(ع) بعد از بیان ثواب نماز جماعت و ارزش والای آن در برابر نماز به تنهایی و در منزل، می­فرماید: «نماز تو در خانه و به تنهایی، گرد و غباری افشانده! چیزی از آن به سوی پروردگار برنخیزد؛ و هر آنکه در    خانه­اش به جماعت نماز گزارد و از مسجد روی گرداند، نه او و نه کسی که با وی نماز گزارده است، نمازی درخور نداشته­اند؛ مگر آنکه مشکلی ایشان را از مسجد باز داشته باشد».

از این روایت به دست می­آید که نه تنها شرکت در نماز جماعت، بلکه حضور در مسجد و در میان جماعت مسلمانان نیز برای آن حضرت موضوعیت داشته است.

2. نماز جمعه و عیدین

دستور شریعت به اقامه نماز جمعه و عیدین نیز، یکی از مهم­ترین، زیباترین و وحدت­بخش­ترین جلوه­های حضور یکپارچه مسلمانان است. در این حرکت عبادی ـ سیاسی است که طبقات مختلف، از هر گروه و مذهب، گرد هم می­آیند و رو به سوی معبود می­نشینند و ضمن آشنایی با وظایف دینی و اخلاقی، از مشکلات جامعه خود آگاه می­شوند. صرف نظر از فریضه حج، شاید این­گونه درس برادری و همبستگی، در هیچ­یک از تعالیم عبادی و اجتماعی اسلام، تا این حد ظهور ندارد. با اختصاص یافتن یک سوره قرآن مجید (سوره جمعه) به این فریضه، از امت اسلامی خواسته شده که با شنیدن اذان نماز جمعه، همه کارها را رها کنند و در این مراسم شرکت نمایند؛ چرا که خیر آنها در چنین کاری است. پیامبر اسلام(ص) در نخستین روزهای هجرت خود به مدینه، این عمل عبادی ـ اجتماعی را به عنوان سنگ بنای تشکیلات حکومتی خود، پی ریزی کرد. همچنین بعد از آن حضرت، کسانی که زعامت امت و تدبیر امور را به عهده گرفتند، به اقامه آن پرداختند.

3. تأکید بر فریضه حج

کنگره عظیم حج، از جمله برنامه­ها و شعائر دینی است که از همه بیشتر، زمینه پیوندهای عاطفی، اجتماعی و مذهبی مسلمانان را فراهم ساخته است. بدون تردید، در هیچ­یک از دستورها و برنامه­های عبادی، اجتماعی و سیاسی اسلام، این همه زمینه هم­گرایی و تمرین معاشرت با همکیشان وجود ندارد. پیامها و جلوه­های زیبا و وحدت­بخش این عبادت جمعی و کانون باشکوه وحدت اسلامی را، می­توان در همسانی و همانندی نیت، آداب و مناسک، رنگ لباس حاجیان، و حضور هماهنگ آنان از هر ملیت و زبان و مذهبی در مشاهد مشرفه، و لزوم ترک مباحثه و جدالهای مذهبی به خوبی نظاره کرد. با تأکید بر این آیین باشکوه است که قرآن مجید می­فرماید: «جَعَلَ اللَّهُ الْکَعْبَةَ الْبَیْتَ الْحَرَامَ قِیَامًا لِلنَّاسِ» (مائده، 97).

راغب اصفهانی، در تبیین معنای «قِیَامًا لِلنَّاسِ» می­نویسد: «قیام» و «قوام» اسم است برای چیزی که اشیای دیگر توسط آن قوام و قیام می­یابند. طبق این معنی، مقتضای آیه شریف این است که مردم در امور دنیایی و آخرتی خود، به وسیله خانه خدا، کعبه، قوام و پابرجایی می­یابند. از این نکته (ذکر کلمه قیام) استفاده می­شود که غرض و فلسفه تشریع حج، فقط انجام اعمال ظاهری و صوری آن نیست؛ زیرا در آن صورت، قوام و قیامی بر آن مترتب نمی­شود، بلکه هدف از تشریع آن، اجتماع مسلمانان توانمند و متمکن، از سراسر شهرها و کشورهای اسلامی در یک نقطه معین می­باشد که به آشنایی و تفاهم و همیاری بپردازند و روابط سیاسی و اقتصادی و فرهنگی برقرار نمایند. بر این اساس، حج برای مسلمانان یک کنگره عظیم جهانی است که هر ساله در مرکز نزول وحی و مبدأ گسترش اسلام، برگزار می­شود و برپایه آن، وسیله قوام و قیام مردم با نژادهای مختلف، فراهم می­گردد.

شهید مطهری کعبه و حج را به عنوان یکی از رموز و محورهای وحدت مسلمانان و حرکت جمعی آنان در مسیر واحد می­داند و می­گوید: «اندک مطالعه در وضع عمل حج، به ما می­فهماند که منظور شارع مقدس اسلام از تشریع حج این بوده است که مسلمانان به یکدیگر نزدیک­تر شوند و وسیله­ای به وجود آید که مسلمانان اقطار عالم، خواه و ناخواه، یکدیگر را در یک نقطه ملاقات کنند و پیوندشان محکم­تر گردد».

به قول اقبال لاهوری، در این کنگره وحدت­بخش:

امر حق و حجت و دعوی یکی ست/ خیمه­های ما جدا، دلها یکی ست

از حجاز و چین و ایرانیم ما/ شبنم یک صبح خندانیم ما.

بنظر بنده که راه کار باز هم تقویت اتحاد و وحدته تا بخش اعظم نقششوم دشمنان نقش بر اب شود

خوشبختانه هم مسلمانان اعم از شيعه و سني به وجوب و اهميّت امر به معروف و نهي از منکر اعتقاد دارند.

و قطع يکي از علل عقب افتادگي مسلمين نيز بي‌توجهي و فراموشي امر به معروف و نهي از منکر است. و به همين دليل دشمنان اسلام در عصر حاضر به اهدافشان در جهت شکاف و تفرقه بين مسلمين رسيده‌اند و اگر مسلمانان همين توصية قرآن کريم را در مورد امر به معروف و نهي از منکر عمل مي‌کردند، هرگز استعمارگران نمي‌توانستند اين تفرقه و شکاف را در ميان صفوف امت اسلامي ايجاد کنند.

امر به معروف و نهي از منکر يکي از زمينه‌هاي بسيار مهم براي وحدت اسلامي است که مورد اعتقاد همه مسلمانان جهان است

قرآن کريم

در ميان مسلمانان اعم از شيعه و سني در مورد اينکه قرآن کريم کتاب خداست که بر پيامبر خود حضرت محمد (ص) نازل فرمود تا مردم را با آن هدايت کند، هيچ اختلافي نيست.

همة مسلمانان معتقدند که قرآن کريم از سوي خدا به پيامبر اکرم (ص) نازل شده و پس از رحلت آن حضرت هيچ چيز از سوي خدا نازل نشده است. اين نکته که قرآن موجود در دست مسلمانان همان قرآني است که بر پيامبر اکرم حضرت محمد بن عبدالله (ص) نازل شده و هيچ آيه و حتي کلمه‌اي بر آن افزوده و يا از آن کم نشده است، اعتقاد همة مسلمانان اعم از شيعه و سني است.

البته در ميان علماي شيعه و سني افراد بسيار نادري ديده شده‌اند که دربارة احتمال کم شدن چند آيه از قرآن کريم مطلبي اظهار داشته‌اند ولي اين اقوال قابل اعتنا نيست و اجماع قاطع علماي شيعه و سني بر اينست که هيچ چيزي از قرآن کم و يا بر آن افزوده نشده است

نزاع و اختلاف، عامل شكست در برابر دشمن

در جنگ احد، بنا بود پيروز شوند شكست خوردند. آمدند گفتند: يا رسول الله! مگر شما نگفتي: خدا با ما است. چطور شكست خورديم؟ فرمود: تقصير خودتان است. «وَ لَقَدْ صَدَقَكُمُ اللَّهُ وَعْدَه‏» (آل‌عمران/152) خدا به وعده‌اي كه داده بود صادقانه عمل كرد. ببين عربي‌هايي كه مي‌خوانم شما به كلمات من نگاه كنيد. هركلمه‌اي را مي‌فهميد، مي‌فهميد. آن را كه يك مقدار فني است من ترجمه كنم. «وَ لَقَدْ» يعني قطعاً «صَدَقَكُمُ اللَّهُ وَعْدَه‏» يعني خدا وعده‌اي كه به شما داده بود «صَدَقَ» صادقانه وفا كرد. شما در احد هم پيروز شديد. منتها مي‌دانيد چرا شكست خورديد؟ «فَشِلْتُم» شل شديد. «تَنازَعْتُمْ» نزاع در شما افتاد. «وَ عَصَيْتُمْ» پيغمبر گفت: منطقه را خالي نكنيد. به عشق غنائم جنگي دويديد آمديد غنائم جنگي را برداريد شكست خورديد. پس رمز شكست سه چيز است. 1- «فَشِلْتُم» شل شديد. «عَصَيْتُمْ» معصيت كرديد از فرمان پيغمبر. «تَنازَعْتُمْ» نزاع، اختلاف در شما افتاد. اين سه تا كليد، كليد شكست. كليد شكست شما همين است. شل شدن از نظر روحي، معصيت از نظر سياسي، تنازع از نظر اجتماعي، از نظر روحي شل شديد. روحيه‌تان را باختيد. از نظر سياسي اطاعت از فرماندهي نكرديد. از نظر اجتماعي در شما اختلاف افتاد.