مبحث 112 طرح صالحین: «جایگاه و اهمیت وحدت»

بنام خدا

ضرورت و اهمیت وحدت در دین اسلام و قرآن کریم چقدر است؟

اسلام تنها محور اتحاد امت مسلمان است.

اسلام بعنوان دین کامل و جاوید اتحاد امت اسلام را در صدر برنامه‌های سیاسی و اجتماعی خویش قرار داده، و همه مردم را به اتحاد و یگانگی می‌خواند.

 خداوند در آیه 103 سوره مبارکه آل عمران می‌فرماید«همگی به ریسمان الهی چنگ زنید و پراکنده نشوید» از این آیه میتوان فهمید که: دیدگاه منظم و عاقلانه اسلام و تأکید بر اندیشه برادری و یکپارچگی امت اسلام از بدو تولد اسلام مطرح بوده و در این مورد پیامبر(ص) می‌فرماید: «وحدت مایه رحمت و تفرقه موجب عذاب است».

 اما در مقابل دشمنان قسم خورده اسلام ناب به مبارزه با دین اندیشه الهی برخاسته و از اجرای هر نقشه‌ای در پراکندگی امت واحده اسلام کوتاهی نکرده و نمی‌کند، اختلاف مذاهب را دامن می‌زند، اختلافات کوچک را بزرگ جلوه می‌دهد، از یک منبع حمایت مالی می‌کند تا دو گروه شیعه و سنی علیه هم موضع‌گیری نمایند، تا خود سود ببرد.

 امت اسلام باید بداند که دشمنان قسم خورده‌ی اسلام دلسوز اسلام نیستند،و باید بدانیم که همه‌ی پیروزی‌ها و موفقیت‌ها در پس اتحاد و یگانگی است.

بنام خدا

ضرورت و اهمیت وحدت در دین اسلام و قرآن کریم چقدر است؟

اهمیت‌ و ضرورت‌ وحدت‌ در دین اسلام از منظرقرآن‌ کریم‌

دعوت‌ به‌وحدت‌ و یگانگی‌ مسلمانان‌، و پرهیز از تفرقه‌، از دستورات‌ قرآن‌ و سیره‌ نبی‌ اکرم‌(ص) و اولیای‌ دین‌ است‌. قرآن‌ کریم‌ همه مسلمانان‌ و پیروان‌ خود را به‌ اعتصام‌ و وحدت‌ و پرهیز از تفرقه‌ فرا می‌خواند، «وَ عْتَصمُوا بحَبْل‌ للّه‌ جَمیعاً وَلاَ تَفَرِّقُوا» (آل‌ عمران آیه‌103).

بنابراین‌ اتحاد و انسجام‌ امت‌ اسلامی‌ یک‌ ضرورت‌ و دستور قرآنی‌ و تفرقه‌ یک‌ عمل‌ ناصواب‌ و مفسد و زیان‌بار از نظر دین‌ و عقل‌ است‌: «وَلاَتَنَازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَتَذْهَب‌َ ریحُکُم‌ْ» (انفال آیه ‌46).

و کوشش‌ برای‌ وحدت‌ و برادری‌، حرکت‌ در جهت‌ رهنمودهای‌ الهی‌ و اقتدا به‌ سنّت‌ پیامبر و اولیای‌ دین‌ است‌.

شکی‌ نیست‌ که‌ وحدت‌، هم‌ به‌ حکم‌ عقل‌ و هم‌ به‌ حکم‌ قطعی‌ شرع‌، ضرورت‌ دارد و ایجاد اختلاف‌ و یا دامن‌ زدن‌ به‌ برخی‌ مسایل‌ اعتقادی‌ که‌ در مرتبه‌ بعد از توحید و نبوت‌ و معاد قرار دارد، هرگز نمی‌تواند مجوز اختلاف‌ باشد. پیروان‌ شریعت‌ محمد(ص) هرگز نباید از این‌ نکته‌ غفلت‌ کنند که‌ یکی‌ از اقدامات‌ اساسی‌ و برنامه‌های‌ پیامبر اکرم(ص) ایجاد وحدت‌ و الفت‌ و اخوت‌ بین‌ مسلمانان‌ بوده‌ است‌، «وَذْکُرُوا نعْمَةَ للّه‌ عَلَیْکُم‌ْ اذْ کُنْتُم‌ْ أَعْدَاءً فَاَلِّف‌َ بَیْن‌َ قُلُوبکُم‌ْ فَاَصْبَحْتُم‌ بنعْمَته‌ اخْوَاناً» (آل‌عمران آیه‌103).

در صدر اسلام‌ پیامبر(ص) هرگز اجازه‌ نمی‌داد زمینه‌ اختلاف‌ و تشتت‌ فکری‌ و اجتماعی‌ در بین‌ امت‌ اسلامی‌ پیش‌ بیاید. حضرت علی(ع) و سایر امامان‌ شیعه‌ نیز با محور قرار دادن‌ قرآن‌ و سنت‌ نبوی‌(ص) مانع‌ بروز اختلاف‌ فکری‌ و تشتت‌ در پیکره‌ امت‌ اسلامی‌ می‌شدند. سیره‌ی امیر مؤمنان‌ در جهت‌ حفظ‌ وحدت‌ جامعه‌ اسلامی‌،(که‌ با گذشت‌ از حق‌ مسلّم‌ او همراه‌ بود) همواره‌ باید برای‌ امت‌ اسلامی‌ سرمشق‌ و عبرت‌آموز باشد. اولیای‌ دین‌ و پیشوایان‌ معصوم‌ شیعه‌ نیز در طول‌ تاریخ‌ حیات‌ ارزش‌مند خود همواره‌ کوشیده‌اند وحدت‌ امت‌ اسلامی‌ بر قرار و پایدار باشد.

امام‌ علی(ع)‌در این‌ مورد می‌فرماید: «امت‌های‌ پیشین‌ مادامی‌ که‌ باهم‌ اتحاد و وحدت‌ داشتند، در حال‌ پیشرفت‌ و شکوفایی‌ بودند، و به‌ عزت‌ و اقتدار دسته‌ یافتند، خلافت‌ و وراثت‌ در زمین‌ را به‌ دست‌ آوردند و رهبر و زمامدار جهان‌ شدند»(نهج‌البلاغه‌، خطبه‌ 5).

3. آیات و روایاتی که در باره جایگاه وحدت است را نام ببرید.

مقصود از وحدت اسلامى، وحدت امت اسلام است كه خداوند فرمود:
«إنَّ هذه أمَّتُكُم أمَّة واحِدَة و أنَا رَبُّكُم فاعْبُدونِ».
«بى‏ترديد اين امت شما امت واحده است و من پروردگار شما هستم، پس مرا پرستش كنيد».
پس مى‏توان گفت اساس اين وحدت را قرآن نهاده است. قرآن مجيد بارها مسلمانان را به عنوان يك امّت مخاطب ساخته است؛ مانند «كنتم خَير أمّة أخْرَجَتْ لِلنّاسِ...»، «و كذلك جَعَلْناكُم أمَّةً وَسَطاً». دين اسلام در موارد زيادى، اخوّت ايمانى را به عنوان علت و انگيزه‏اى بر وحدت و اتحاد معرفى نموده و بر اساس آن به همكارى و يارى‏رساندن به مؤمنان سفارش مى‏نمايد. قرآن مجيد مى‏فرمايد: «مؤمنان با هم برادرند پس بين برادران خود صلح برقرار سازيد

3. آیات و روایاتی که در باره جایگاه وحدت است را نام ببرید.

نهى قرآن از اختلاف‏

از سوى ديگر چون سخن گفتن از وحدت، همواره توأم با ياد كردن از اختلاف است، در قرآن مجيد نيز در آيات متعددى، اين دو مفهوم؛ يعنى وحدت و اختلاف با هم آمده و مسلمين همواره از اختلاف و تفرقه منع و نهى شده‏اند. مانند آيه «و اعْتَصِموا بِحَبْلِ اللَّهِ جميعاً و لا تَفَرَّقوا(5)»: «همگى به رشته دين خدا چنگ زده و به راه‏هاى متفرق نرويد» و نيز آياتى مانند «و أقيموا الدينَ و لا تَتَفَرَّقوا»: «دين را به پاى داريد و متفرق نشويد» و آيه «و لاتكونوا كالّذينَ تَفَرَّقوا و اخْتَلَفوا مَنْ بَعْدِ ما جاءَتْهُمُ البَيِّناتِ و اولئِكَ عذابٌ عظيمٌ» كه در آن خداوند مسلمانان را از اين‏كه همانند ملت‏هايى باشند كه پس از آمدن آيات و ادلّه و بيّنات، راه تفرقه و اختلاف پيمودند، نهى مى‏كند و آنان را به عذابى سخت نهيب مى‏زند و باز آيه «و أطيعُوااللَّهَ و رسولَهُ و لا تنازَعوا فَتَفْشَلوا و تَذْهَب ريحُكُم» كه ضمن دعوت مسلمين به وحدت و اتحاد در برابر دشمن و پيروى از فرمان خدا و رسول‏صلى الله عليه وآله و نهى آنها از تفرقه و تنازع، نتيجه و عاقبت تنازع و تفرقه را «فَشَل»؛ يعنى سست و ضعيف شدن و نابودى و از دست رفتن قدرت معرفى مى‏كند. در همين راستا آيه 159 سوره انعام هم راه كسانى را كه تفرقه ايجاد مى‏كنند، از راه پيامبر جدا دانسته و پيامبر را مسؤول سعادت و شقاوت آنها نمى‏داند.

. سیره و سنت پیامبر و سایر ائمه اطهار در موضوع وحدت چگونه بود؟

ديدگاه اميرالمؤمنين على‏عليه السلام درباره وحدت‏

سيره و روش حضرت على‏عليه السلام نيز در اين عرصه براى پيروان آن حضرت مهم‏ترين فراخوان براى اتحاد و وحدت است. آن حضرت گرچه منصوب از جانب خداوند و جانشين بلافصل رسول اكرم‏صلى الله عليه وآله و داراى ولايت مطلقه الهى بود و از اين روى براى دست يازيدن به حقّ مسلّم خويش از هيچ كوششى فروگذار نكرد و از همه قدرت و موقعيت و امكانات خود بهره برد تا اصل امامت در مدار اصلى‏اش قرار گيرد و امت واحده پيامبر از سير مذكور دچار انحراف نشود؛ ولى در برابر كسانى كه حقّ ايشان را ناديده انگاشتند، دست به قبضه شمشير نبرد و با وجود آن‏همه بى‏مهرى، سكوت اختيار كرد. با آن‏كه اين وضع بر ايشان بسيار تلخ و خردكننده بود به‏طورى كه در خطبه شقشقيّه نيز به اين موضوع اشاره فرموده‏اند.
صبر تلخ و سكوت طاقت‏سوز امام على‏عليه السلام به دليل مصلحتى برتر بود و آن نگهدارى ميراث رسول خداصلى الله عليه وآله و حفظ اتحاد مسلمانان و جلوگيرى از تفرقه بين امت اسلامى بود.به گواهى تاريخ هنگام خلافت على‏عليه السلام زمينه اختلافات تشديد گرديده بود و پس از آن در دوران خلافت وى بر اثر جنگ‏ها و حوادث ناخواسته، شدت بيشترى پيدا كرد و به همين خاطر، مبارزه با اختلاف و دعوت به وحدت، در رأس برنامه‏هاى آن حضرت قرار گرفت.
به تعبيرى، مى‏توان گفت از آن‏جايى كه على‏عليه السلام در يك جوّ ناآرام و متلاطم به خلافت رسيد و هرچه در برابر خود مى‏ديد، اختلاف، دسته‏بندى، دورويى، نفاق و توطئه بود بنابراين حق داشت كه تا اين حد درباره اختلاف و وحدت امت سخن بگويد. براى نمونه از فرموده‏هاى آن حضرت است:
«أيُّهَا النّاسُ شَقّوا أمْواجَ الفِتَنِ النَّجاة و عرّجوا عن طريق المُنافِرَة».
«مردم! موج‏هاى فتنه را با كشتى‏هاى نجات بشكافيد و از تك‏روى و اختلاف دورى كنيد».
باز از سخنان ايشان است كه: «بر شما باد پيوند و همبستگى با هم و بذل و بخشش به هم و بپرهيزيد از پشت كردن به هم و قطع رابطه با يكديگر».
همچنين جالب است بدانيم كه ايشان درباره اهميت بسيج نيروها و پرهيز از تفرقه فرموده‏اند: «بايد از تفرقه پرهيز كرد چراكه افراد تكرو و جدا شده، دست‏خوش اميال شيطانى مى‏شوند، همچنانكه گوسفند تك‏افتاده طعمه گرگ مى‏شود». و يا فرمايش ديگر ايشان كه: «ايّاكُم و التَّلَوُّن فى دينِ اللَّه، فَإنْ جماعة فيما تُكْرِهونَ مِنَ الحَقِّ، خَيْرٌ مِنْ فُرْقَة فيما تُحِبّونَ مِنَ الباطِلِ»: «مبادا در دين خدا ترديد و تلوّن و اختلاف از خود نشان دهيد كه همانا اجتماع و همبستگى در آن‏چه از حق مورد كراهت شماست، از تفرقه در آنچه از باطل مورد محبت شماست بهتر است».
همچنين از سخنان ايشان است كه: «و اجْعَلوا اللِّسان واحداً»: «سخنانتان را يكى كنيد و وحدت كلمه داشته باشيد» و باز در جاى ديگرى مى‏فرمايند:
«الظّاهِرُ اِنّ ديننا واحدٌ و نَبِيّنا واحِدٌ و دَعْوَتُنا فى الإسلامِ واحِدةٌ».
«بديهى است كه پروردگار ما يكى است و پيامبر ما يكى است و دعوت ما در اسلام هم يكى است».(نهج‏البلاغه: نامه 58).
و باز فرموده‏اند:
«و ألْزِموا السَّوادِ الأعْظَمِ فَإنْ يداللَّه مَعَ الجَماعَةِ و إيّاكُم و الفُرْقَة».
«با انبوه مردم مسلمان باشيد كه همانا دست خدا با جماعت است و از تفرقه بپرهيزيد».
بارى اين فضيلت بزرگى است براى على بن ابى‏طالب كه براى اولين بار در اسلام پس از پيامبراكرم‏صلى الله عليه وآله با رهنمودهاى كلامى گهربار و ارزشمند از يك سو سيره و شيوه عملى‏شان از سوى ديگر، اساس تقريب بين مذاهب را بنا نهاده‏اند تا اين‏كه اختلاف در رأى مسلمانان، به تفريق كلمه امت اسلام و برافروختن آتش عداوت ميان طوائف مختلف نيانجامد.

نتيجه‏

«وحدت»، جوهره، قوام، پايدارى و حيات و هستى است. و محمد خاتم‏صلى الله عليه وآله پيامبر وحدت و رسول رحمت. مطالعه سيره عملى پيامبر و ائمه اطهار حاكى از آن است كه مصلحت‏انديشى براى حفظ وحدت امت اسلام با وجود عدم تسامح در اصول و احكام اسلامى همواره مورد تأكيد آنان قرار داشته و تحقق ارزش‏هاى اسلامى و قرآنى با توجه به شرايط زمان، موضوع اتحاد هميشه مورد توجه آنان بوده است.
شايسته است كه تمامى مسلمانان در ايجاد وحدت بيشتر بكوشند و از هرگونه اختلاف و تفرقه پرهيز كنند چراكه تحقق واقعى وحدت اسلامى در عصر حاضر، مى‏تواند تلاش‏هاى موذيانه دشمنان را در جهت ايجاد تفرقه بين مسلمانان خنثى نموده و به حفظ و افزايش كرامت انسانى در ميان مسلمانان و مستضعفان جهان بيانجامد.

وحدت ملى و پیروزى در صحنه‏ های مختلف
پیروزى و گسترش اسلام در سالهاى اولیه ‏بعثت نتیجه همبستگى و وحدت مسلمانان ‏بود. این ایمان و اتحاد بود که آنان را چنان‏ تربیت کرده بود که فارغ از هر نوع دسته بندى ‏و قوم سالارى، تحت لواى نبوی (ص)، برای اعتلاى کلمه «لااله الاالله‏» جانفشانی می نمودند و به برکت همین وحدت بود که ‏خداوند پیروزیهاى روز افزون را بر مسلمانان عنایت می داشت. این که اتحاد باعث پیروزى می شود، یک‏ قانون عام و قطعى است؛ به طورى که اگر در جبهه حق «اختلاف‏» و در جبهه باطل «اتحاد» حاکم باشد، به طور قطع پیروزى از آن اهل‏ باطل خواهد بود، به همین جهت حضرت علی (ع) خطاب ‏به لشکریان خویش میفرمایند: «والله لاظن‏ان هولاء القوم سیدالون منکم باجتماعهم ‏على باطلهم و تفرقکم عن حقکم؛ به خدا سوگند من گمان دارم که این گروه به زودی (ارتش معاویه) قدرت را از چنگ شما بیرون آورند زیرا که آنان بر باطلشان اتفاق دارند و شما در حق خود تفرقه دارید.» (خطبه 25 نهج البلاغه)

«وحدت‏»، از مقدماتى است که اساس و انسجام و پویایى یک نظام را تشکیل داده و رمز ماندگارى آن می باشد. با مراجعه به کلمات علی (ع) چنین‏ میتوان استنباط نمود که: «اتحاد» امری فطرى و طبیعى میباشد و انسان با روحیه‏ نوع دوستى پدید آمده است. بنابراین آنچه که ‏باید به ریشه‏ یابى آن پرداخت، «اختلاف‏» است، چرا که «اتحاد» ریشه در فطرت انسان‏ دارد.

سوالات ویژه1

1. بنظر شما مرز اتحاد و وحدت کجاست؟

2.راهکارهاى تقویت وحدت اسلامى چیست؟

رهبر معظم انقلاب در اینباره می فرمایند:اي‌ مسلمانان‌ عالم‌! در هر جاي‌ دنيا كه‌ هستيد، اگر با هم‌ دشمني‌ نكنيد، عليه‌ هم‌ مبارزه‌ و جنگ‌ نكنيد و دشمنان‌ و دوستانتان‌ را بشناسيد، وضع‌ زندگي‌ شما با آنچه‌ كه‌ امروز است‌، تفاوت‌ خواهد كرد. امروز، دچار تشتت‌ و ضعف‌ و عقب‌ماندگي‌ هستيد. كشورهاي‌ اسلامي‌ ـ غالبا يا عموما ـ فقير و وابسته‌ و اسيرند. دشمنان‌ اسلام‌ مي‌خواهند اسلام‌ را از ميان‌ كشورهاي‌ اسلامي‌ بزور بيرون‌ برانند. قلب‌ آحاد مردم‌ مسلمان‌، با اسلام‌ و خداست‌. آنها به‌ اسلام‌ علاقه‌مندند. سياستها و قدرتهاي‌ بزرگ‌ جهاني‌ سعي‌ مي‌كنند به‌وسيله‌ي‌ دولتهاي‌ دست‌نشانده‌، مردم‌ را از اسلام‌ دور نمايند. اگر شما با هم‌ باشيد و با هم‌ دعوا نكنيد و نيروي‌ خود را ـ كه‌ عنصر عظيمي‌ است‌ و براي‌ بهتر كردن‌ دين‌ و دنياتان‌، مي‌شود از آن‌ استفاده‌ كنيد ـ عليه‌ يكديگر مصرف‌ نكنيد، اهداف‌ پليد دشمن‌ محقق‌ نخواهد شد.
ما نمي‌گوييم‌ كه‌ سنيهاي‌ عالم‌ بيايند شيعه‌ بشوند، يا شيعه‌هاي‌ عالم‌ دست‌ از عقيده‌شان‌ بردارند. البته‌، اگر يك‌ سني‌ يا هر كسي‌ تحقيق‌ و تفحص‌ كرد، عقيده‌اش‌ هر چه‌ شد، بايد بر طبق‌ عقيده‌ و تحقيق‌ خودش‌ عمل‌ كند. تكليف‌ او با خدايش‌ است‌. حرف‌ ما در هفته‌ي‌ وحدت‌ و به‌ عنوان‌ پيام‌ وحدت‌ اين‌ است‌ كه‌ مسلمانان‌ بيايند با هم‌ متحد بشوند و با يكديگر دشمني‌ نكنند. محور هم‌ كتاب‌ خدا و سنت‌ نبي‌اكرم‌ (صلي‌الله‌عليه‌واله‌وسلم‌) و شريعت‌ اسلامي‌ باشد. اين‌ حرف‌، حرف‌ بدي‌ نيست‌. اين‌ حرف‌، حرفي‌ است‌ كه‌ هر عاقل‌ بي‌غرض‌ و منصفي‌، آن‌ را قبول‌ خواهد كرد.