اهرام ساخته‌ شده به دست قوم مایا

اهرام مایایی، جزئی جدانشدنی از تمدن مایا هستند و در حقیقت پلی ارتباطی میان قوم مایا و خدایانشان بوده اند. از این رو، این اهرام را معبد نیز می‌نامند. در این مقاله با چند معبد مشهور مایایی که هنوز هم سر پا هستند آشنا می‌شویم؛ معابد باشکوهی که منعکس‌کننده‌ی رمز و رازها و نبوغ تمدن و فرهنگ مایا هستند.

اهرام قوم مایا

نام تیکال (Tikal)، که یکی از بزرگ‌ترین سایت‌های باستان‌شناسی و یک امپراطوری قدرتمند در تاریخ قوم مایا است، به معنای “مکانی برای زمزمه‌ها” است. ساکنان محلی، نقل می‌کنند که ارواح قوم مایا هنوز هم در میان این خرابه‌ها و بازمانده‌ها، سرگردان هستند. از این رو، مایایی‌های امروزی، ترجیح می‌دهند که از این مکان بازدید نکنند.

تمدن مایا، یکی از اسرارآمیزترین و قدرتمندترین تمدن‌ها در طول تاریخ بشر بوده است. مذهب، نقش مهمی در زندگی اقوام مایا، داشته است. آنها به چندین خدا اعتقاد داشته اند؛ خدای خورشید، خدای ماه، خدای باران و خدایان متعدد دیگر. قوم مایا، حرکت خورشید و ماه و ستارگان را به دقت رصد می‌کردند و با استفاده از مشاهدات خود، وقایع آینده را پیش‌بینی می‌کردند. به علاوه، آنها انسان‌ها و حیوانات را برای جلب رضایت خدایان و نجات خود در برابر خشم این خدایان، قربانی می‌کردند. این معابد که به شکل هرم ساخته می‌شدند، نقش مهمی در اجرای مراسم و آیین‌های مذهبی و قربانی‌ها، ایفا می‌کردند.

پادشاهان مایایی، که با عنوان Kahul ajaw به معنی اربابان مقدس نیز نامیده می‌شدند، به عنوان واسطه‌هایی میان خدایان و مردم، شناخته می‌شدند. آنها ادعا می‌کردند که از فرزندان و نوادگان این خدایان هستند. این پادشاهان تنها کسانی بودند که حق اجرای مراسم‌های مذهبی در این معابد هرمی شکل را داشتند.

ویژگی های معابد مایایی

اهرام مایایی دو نوع هستند. تعدادی از آنها طوری طراحی می‌شدند که بالا رفتن از آن ممکن نبود و تعدادی دیگر برای صعود و بالا رفتن ساخته می‌شدند.

اهرام نوع دوم معمولا برای اجرای مراسم قربانی استفاده می‌شدند اما اهرام نوع اول، مقدس بودند و نباید لمس می‌شدند. پله‌هایی که برای این معابد در نظر گرفته می‌شد معمولا دارای شیب‌های تندی بودند.

بیشتر این اهرام، سکویی در بالای خود داشتند که از چند بنای کوچک‌تر تشکیل شده‌ بود. هر کدام از این بناها به یکی از خدایان اختصاص داشتند. زمانی که مبلغ مذهبی یا پادشاه، مراسم مذهبی را اجرا می‌کردند، از پلکان‌های هرم، بالا می‌رفتند. این کار نمادی از صعود انسان از زمین به بهشت بوده است. آنها مراسم را از روی زمین شروع می‌کردند تا به بالای معبد برسند. برخی از معابد، دو راه‌پله در دو طرف داشته‌اند و برخی دیگر چهار راه‌پله در چهار طرف معبد. سکویی نیز در میانه‌ی هرم وجود داشت که این پلکان‌ها را به هم وصل می‌کرد. پادشاه یا مبلغ مذهبی در این سکوها برای اجرای بخشی از مراسم مذهبی توقف می‌کردند و سپس به بالاترین نقطه‌ی معبد مسیر را ادامه می‌دادند.

نماد‌شناسی

به اعتقاد برخی از تاریخ‌نویسان، یکی از دلایلی که این اهرام، بلند و مرتفع ساخته می‌شدند این بود که نمادی از قوم مایا بودند و این بناها از دور در میان جنگل‌ها به وضوح مشخص دیده می‌شدند. علاوه بر این، این معابد، یادآور این نکته بودند که خدایان، همه جا حاضر اند و شاهد و ناظر مردم هستند. برای مایایی‌ها، این اهرام، کوه‌ها را تداعی می کند و معابد نمادی از غارهایی هستند که به دنیای دیگر راه دارند. درها نشانگر دهان هیولا‌ها بودند و از این رو به شکل هیولا تزیین می‌شدند. از آنجایی که این قوم، ستاره شناسان توانمندی بودند، از این سازه‌های بلند و عظیم، برای رصد آسمان و ستارگان، استفاده می‌کردند.

بر طبق سنت‌های هر منطقه و نیز با توجه به دوره‌های زمانی مختلف، این اهرام مایایی به غیر از آنهایی که مختص مراسم مذهبی بودند، در شکل‌ها و ابعاد مختلف و برای کاربرد‌های متفاوتی ساخته می‌شدند.

بر اساس مشاهدات باستان‌شناسی، اقوام مایا، در حدود ۳۰۰۰ سال پیش، شروع به ساختن این بناهای باشکوه کرده اند.

مشهورترین اهرام مایایی

اقوام مایا این بناهای عظیم را بدون کمک هیچ چرخ (چرا که آن زمان اختراع نشده بود)، ابزارهای فلزی و حیوانات اهلی می ساختند، استفاده از حیوانات اهلی برای کمک گرفتن در ساخت و ساز در میان آنها رایج نبود. ابزارهایی که آنها داشتند، بسیار ساده بودند: بازالت و ابزارهای ساخته شده از کوارتزیت، سنگ آهک، گرانیت، ابسیدین و سنگ چخماق. آنها همچنین از شاقول برای تشخیص صافی عمودی بناها، استفاده می کردند.

بناهایی که در ادامه‌ی این مقاله، معرفی می‌شوند، روزگاری در پهنه‌های وسیع شبه‌جزیره‌ی یوکاتان مکزیک و جنگل‌های سرسبز هندوراس، بلیز و گواتمالا رونق گرفته اند و اکنون نیز بازدیدکنندگان را به تحسین شکوه و عظمت خود وا می‌دارند.

El Castillo، معبد Kukulkan، چیچن ایتزا (Chichén Itzá)

El Castillo که با عنوان معبد Kukulkan به معنی مار بال‌دار نیز شناخته می‌شود، در حدود سال ۱۱۰۰ میلادی ساخته شده است. این بنا، چهار پلکان دارد که هر کدام از ۹۱ پله تشکیل شده است. تعداد کل پله‌های این بنا به ۳۶۵ عدد می‌رسد که شامل پله‌های سکوی بالایی نیز می‌شود. نکته‌ی جالب توجه این است که تعداد این پله‌ها با تعداد روزهای سال مایایی برابر است.

نکته‌ی جالب دیگر درباره ی این معبد این است که در اعتدال بهاری و پاییزی، سایه‌ای به شکل مار روی این هرم می‌افتد. این سایه با گذر روز، به مرور از پله‌ها پایین می آید و در نهایت هنگام غروب، به سازه‌ی سنگی‌ای که به شکل سر مار است و در میان پلکان بزرگ قرار دارد، می‌پیوندد.

همچنین برخی از محققان نقل کرده اند که اگر کسی جلوی این معبد، دست بزند، معبد با صدای پرنده جواب خواهد داد.

El Adivino (هرم جادوگر)، Uxmal

آن چیزی که این معبد را از سایر سازه‌های مایایی متمایز می‌کند، کناره‌های گرد و پایه‌ی بیضی‌شکل آن است. این بنا، علاوه بر این که بلندترین سازه در Uxmal است، افسانه‌های اسرارآمیزی نیز درباره‌ی آن نقل می‌شود.

این معبد، نام‌های دیگری نیز دارد: هرم طالع‌بین و هرم دورف.

بر اساس افسانه‌های مایایی، این هرم توسط Itzamná، خدای جادو، ساخته شده و مکانی برای آموزش شفادهندگان، شامان‌ها و کاهنان بوده است.

داستان دیگری که درباره‌ی این معبد توسط تعداد زیادی نقل می‌شود این است که یک دورف، از درون یک تخم که جادوگر پیری آن را ساخته، متولد می‌شود. به اصرار جادوگر، دورف پادشاه را به رقابت زورآزمایی دعوت می‌کند. یکی از مراحل این رقابت، ساخت بلندترین سازه ی شهر به دست دورف بود و قرار بر این بود که اگر دورف نتوانست این کار را انجام دهد به دست پادشاه کشته شود. در نهایت، دورف به کمک جادوگر توانست در یک شب، این هرم را بسازد.

نکته‌ی جالب دیگر درباره‌ی این هرم این است که دو بار در سال، در روزهای ۱۲ آوریل و ۳۱ آگوست، درهای غربی سازه، مستقیما در مقابل نقطه‌ی غروب خورشید قرار می‌گیرند. این ویژگی، قدرت محاسبه‌ی فوق‌العاده‌ی این قوم را نشان می‌دهد. چرا که خدای خورشید و همچنین این دو روز از سال، برای مایایی‌ها بسیار حائز اهمیت هستند.

اهرام تیکال (Tikal)

شهر گمشده‌ی تیکال، یکی از بزرگ‌ترین شهرهای مایایی بوده که اکنون نیز در گواتمالا واقع است. اهرام متعددی در این شهر وجود دارند و تا کنون بیش از ۴۰۰۰ سازه در تیکال، کشف شده است. در ادامه با چند مورد از اهرام تیکال، آشنا می‌شویم.

معبد جگوار بزرگ

این معبد که با عنوان معبد Ah Cacao و معبد شماره ۱ نیز شناخته می‌شود، مقبره‌ی یکی از بزرگ‌ترین فرمان‌روایان مایایی، Jasaw Chan K’awiil I، بوده که از سال ۶۸۲ تا ۷۳۴ میلادی، فرمانروایی می‌کرد. این معبد نیز در همان تاریخ، ساخته شده است. این بنا ۱۴۵ پا، ارتفاع دارد و از ۹ سطح پله‌دار تشکیل شده است که نمایانگر ۹ مرحله‌ی جهان دیگر است. اتاق بالایی شامل تصاویری از پادشاه است. پوست پلنگ، یشم و استخوان‌های حکاکی‌شده‌ی انسان با متن‌های هیروگلیف در این مقبره وجود دارد.

معبد ماسک ها (Temple of the Masks)

معبد شماره‌ی ۲ که با عنوان معبد ماسک‌ها نیز شناخته می‌شود توسط Jasaw Chan K’awiil I برای همسرش Lady Kalajuun Une’ Mo’ به معنی “۱۲ طوطی” ساخته شده است. او همچنین مادر Yik’in Chan K’awiil، جانشین Jasaw Chan K’awiil I بود. این هرم ۱۲۵ پا، ارتفاع دارد. تصویری از یک زن سلطنتی بر روی درگاه سکوی بالایی وجود دارد که گفته می‌شود تصویر خود Lady Kalajuun Une’ Mo’ است. مقبره‌ی او هنوز کشف نشده است.

معبد Jaguar Priest

معبد شماره‌ی ۳ یا معبد Jaguar Priest، به عنوان معبد تدفین Chi’taam، آخرین فرمان‌روای بزرگ تیکال، شناخته می‌شود. البته مقبره‌ی او تا کنون پیدا نشده است. چهره‌های بزرگ حجاری‌شده و پیچیده در پوست جگوار، در این معبد، دیده می‌شوند.

معبد مار دوسر (Two-headed Serpent Temple)

معبد شماره‌ی ۴ که با عنوان معبد مار دو‌سر نیز شناخته می‌شود، بلند ترین هرم در تیکال است که بیشتر از ۲۱۲ پا، ارتفاع دارد. این معبد به افتخار بیست‌و‌هفتمین پادشاه تیکال، Yik’in Chan K’awiil، ساخته شده است. متخصصان معتقدند که مقبره‌ی وی در این معبد وجود دارد که هنوز کشف نشده است.

معبد شماره ۵ تیکال

معبد شماره‌ی پنج تیکال نیز، دومین هرم بلند این منطقه است که به گفته‌ی متخصصان، یک بنای یادبود و تدفین است. اما با این حال، این که این بنا برای یادبود چه کسی بنا شده، هنوز مشخص نیست. برخی از متخصصان بر این باور اند که این معبد به افتخار Chaac، خدای باران قوم مایا، ساخته شده است. به این دلیل که ماسک‌های متعددی از Chaac در این معبد یافت شده است. به علاوه، این معبد طوری طراحی شده است که روبه‌روی بزرگ‌ترین منبع آبی شهر تیکال قرار دارد.

معبد کتیبه‌ها در تیکال

معبد شماره ۶ تیکال، با عنوان معبد کتیبه‌ها نیز شناخته می‌شود. چرا که کتیبه‌های طویلی از متون هیروگلیف در سقف این معبد وجود دارد که نزدیک به ۴۰ پا، طول دارد. این متن‌ها در حقیقت، رویدادهای مهمی هستند که در تیکال اتفاق افتاده اند و برای دانشمندان از اهمیت زیادی برخوردار هستند.

هرم جهان گمشده در تیکال

نام این هرم، Mundo Perdido و به معنای جهان گمشده است. این بنا در حقیقت یک مجموعه‌ی آیینی و تشریفاتی است که از بناهای متعددی تشکیل شده است. مشهورترین آنها، هرم جهان گمشده است. این هرم ۱۰۲ پا ارتفاع دارد و عرض پایه‌ی آن در حدود ۲۲۱ پا است. باستان‌شناسان، این هرم را بزرگ‌ترین بنای تیکال می‌شناسند. نکته ی جالب دیگر درباره‌ی این هرم این است که روی ۴ هرم دیگر بنا شده است. متخصصان معتقد اند که قدمت قدیمی‌ترین هرم در میان این چهار هرم، به ۶۰۰ سال پیش از میلاد باز می‌گردد. بنای کنونی در وجه شرقی و غربی خود دارای پلکان است که به بالای هرم می‌رسند. پلکان‌های وجوه شمالی و جنوبی، تنها تا سطح هشتم از بین ده سطح این هرم، ادامه می‌یابند.

معبد کتیبه‌ها، پالنکه (Palenque)، مکزیک

یکی دیگر از بناهای شگفت‌انگیز مایایی، معبد کتیبه‌ها در پالنکه مکزیک است. معبد دیگری به همین نام در تیکال نیز وجود دارد که پیش از این معرفی شد. این یک هرم تدفینی بوده که در قرن هفتم برای پادشاه K’inich Janaab’ Pakal (Hanab Pakal)، ساخته شده است. سه کتیبه‌ی هیروگلیف در دیواره‌های داخلی این معبد، کشف شده است. وقایع زندگی پادشاه و مرگ وی در این کتیبه‌ها ثبت شده‌اند.

همچنین این کتیبه‌ها تاکید می‌کنند که حوادثی که پیش از این اتفاق افتاده اند در تاریخ‌های مشابهی تکرار می‌شوند. این اعتقاد در کتاب‌های Chilam Balam، نیز ذکر شده است. این کتاب‌ها دست‌نوشته‌هایی درباره‌ی تمدن مایا و زندگی معنوی آنها هستند.

معبد La Danta در El Mirador

یکی از خیره‌کننده‌ترین اهرام مایایی، La Danta، در El Mirador است که با ۲۳۰ پا ارتفاع از سطح جنگل، یکی از بزرگ‌ترین اهرام در دنیا به شمار می‌رود. این بنا، ۲.۸ میلیون متر‌مکعب حجم دارد و از نظر حجم، بزرگ‌ترین هرم دنیا است. آن چیزی که این بنا را به یکی از شگفت‌انگیز ترین سازه‌های کهن در جهان تبدیل می‌کند این حقیقت است که این بنا با این عظمت و با وسعت ۱۸,۰۰۰ مترمربع، به دست انسان ساخته شده است.

هرم‌های متعدد دیگری نیز با ابعاد و قدمت‌های گوناگون در شهرهای باستانی مایایی وجود دارند که این قوم در دوره‌ی با‌شکوه خود در تاریخ می‌ساختند و در آنها اقامت می‌کردند.

در اماکنی نظیر Calakmul، Copán، Tulum، Caracol، Comalcalco و محیط‌های اطراف آن بناهای باشکوه و صنایع‌دستی قوم مایا یافت می‌شوند که شما را به تحسین امپراطوری باشکوه خود وا می‌دارند.

اخیرا نیز یک هرم ۲۳۰۰ ساله در بلیز (Belize)، طی عملیات ساخت‌و‌ساز با بولدوزر آسیب دید. این واقعه که توجه زیادی را به خود جلب کرد، خسارت بزرگی در زمینه‌ی باستان‌شناسی محسوب می‌شود. همچنین یک کتیبه‌ی تزیینی با‌شکوه که قدمت آن به سال ۶۰۰ میلادی باز می‌گردد در نزدیکی یکی از اهرام مایایی در گواتمالا کشف شده است.

این اتفاقات نشان می‌دهد که شاید بناهایی که تا کنون کشف شده اند، سرآغازی برای این یافته‌ها باشند. هر چه بیشتر به عمق شکوه این تمدن باستانی می‌رویم، چیزی فراتر از تصورات ما آشکار می‌شود. همه‌ی این بناها و آثار به‌جا‌مانده از قوم مایا، ما را به فکر فرو خواهد برد که چنین تمدنی، چطور در قرن دهم هجری ناپدید شد. فروپاشی این تمدن هنوز یکی از رازهای سر‌به‌مهر جهان است.

ممنون من خیلی به تاریخ علاقه مندم