چگونه دعاکردن را از امام‌مجتبی علیه‌السلام بیاموزیم

روشن‏ ترین فلسفه و تفسیر دعاهای ماثوره از پیشوایان اسلام، تعلیم عقاید حقه و معارف دینی و آداب و اخلاق اسلامی، با زیباترین الفاظ و مضامین عالیه، به زبان دعا می‏باشد، كه در دعاهای وارده از اولیاء دین مشاهده می‏شود.

بر آستان کریم

روى انه كان علیه السلام: اذا بلغ باب المسجد رفع رأسه و یقول: « الهى ضیفك ببابك، یا محسن قد اتاك المسى ء فتجاوز عن قبیح ما عندى بجمیل ما عندك یا كریم ».

روش امام حسن مجتبی علیه السلام این بود، هرگاه به در مسجد می ‏رسید سر مبارك خود را به سوی آسمان بلند می‏كرد این چنین دعا می‏كرد:

«ای خدای معبود من، مهمان تو در خانه‏ات ایستاده است، ای خدای نیكو و نیكوكار، براستی، آمده است بنده گناه‏كار تو، در نزد تو، بگذر و عفو كن، از آنچه زشتی كه در نزد من است به حرمت جمال و زیبایی كه در نزد تو هست، ای خدای كریم.»

دعای امام حسن مجتبی علیه السلام و فقرات ادعیه شریفه یاد شده آموزنده و روشنگر چند حقیقت است كه در ذیل بآنها اشاره می‏شود.

رعایت ادب در پیشگاه پروردگار

رعایت ادب، هنگام مناجات و راز نیاز با خدای تعالی و ذات اقدس او را به بزرگی و صفات جمال و كمال، نام بردن و به ناچیزی و ضعف و نیاز همه جانبه و تقصیر و گناه خود اعتراف داشتن در آثار اسلامی و دعاهای ماثوره از اولیاء اسلام، فقراتی پرمحتوا دیده میشود، كه بیانگر كمال ادب، در پیشگاه خدای تعالی، هنگام مناجات با او است و روشنگر این حقیقت است كه ذات باری تعالی دارای همه صفات جمال و كمال در بی‏نهایت است و انسان هم موجود ضعیف و ناتوان و نیازمند در بی‏نهایت می‏باشد به عبارت دیگر، مراحلی از خداشناسی، و خودشناسی به انسان آموخته می‏شود.

پس حقایقی را که دعای مذكور به ما می آموزد اعتراف انسان، به فقر ذاتی و نیازمند بودن به همه‏ ابعاد وجودی خویش و اینكه هر چه دارد، از رحمت ذات حق ریشه می‏گیرد و هم چنین ایمان و اقرار به صفات كمالی و بی‏نهایت حضرت حق، می‏باشد و این، همان رعایت ادب به پیشگاه ذات باری تعالی، در هنگام دعا و راز و نیاز می‏باشد.

امید به احسان و عفو بی‌پایان

حقیقت دیگری را كه امام حسن مجتبی علیه السلام در دعای شریف خود، تعلیم می‏دهد، امید به احسان و عفو خداوند است. مفهوم دعای آن بزرگوار، این بود:

ای خدای محسن و احسان‏كننده، بنده بد و بدكار تو به درگاه تو آمده است، امید است از زشتی و بدی او بگذری.

آری در تعالیم اسلام خدای تعالی به دو صفت بسیار امیدوار كننده توصیف شده است كه بندگان خود را مورد لطف قرار می‏دهد و آن دو صفت احسان و عفو است در دعای ماثوره در محراب حضرت علی علیه السلام در مسجد كوفه می‏خوانیم : « یا ذالجود و الاحسان »؛ ای خداوندی كه دارای بخششی و نیكی كننده هستی.

و در فقرات دعای جوشن کبیر می‏خوانیم: « یا عظیم العفو و یا حسن التجاوز »؛ ای خدایی كه بزرگی، از نظر عفو، نیكویی و از نظر گذشت.

در آیه 25 از سوره شوری می‏فرماید: «و هو الذی یقبل التوبه من عباده و یعفوا عن السیئات و یعلم ما تفعلون». اوست خدایی كه توبه بندگانش را می‏پذیرد و گناهانشان را درگذرد.

و در آیه 30 همان سوره می‏فرماید: «و ما اصابكم من مصیبه فبما كسبت ایدیكم و یعفو عن كثیر». یعنی آنچه از رنج و مصایب به شما (انسانها) می‏رسد، همه از دست اعمال خود شما است در صورتیكه خدا بسیاری از اعمال بد شما را عفو می‏كند.

همچنین در آیه 34 همان سوره می‏فرماید: « او یوبقهن بما كسبوا و یعف عن كثیر». یا اگر خدا بخواهد، كشتیهاتان را بجرم بدكاری، به دریا غرق می‏كند در حالیكه بسیار از جرم شما را می‏بخشد.

و در آیه 99 از سوره نساء می‏فرماید: «فاولئك عسی الله ان یعفو عنهم و كان الله عفوا غفورا». آنان امیدوار به عفو و بخشش خدا باشند كه خدا از گناهان درگذرد و او آمرزنده گناهان است.

و آیات دیگری از قرآن، و رهنمودهای اولیاء اسلام به ویژه به زبان دعا كه انسانهای گنهكار را امیدوار به عفو و گذشت خدای تعالی، نسبت به گناهان می‏نمایند و تعلیم می‏دهند كه همیشه دست به دعا بردارند و از خدای تعالی طلب عفو نمایند.

امام حسن مجتبی علیه السلام در یكی دیگر از دعاهای خود، بعد از درود و رحمت بر پیامبر و خاندان پاكش علیهم السلام، می‏خواند:

« ان تقیلنی عثرتی و تستر علی ذنوبی و تغفر هالی، و تقضی لی حوایجی و لا تعذبنی بقبیح كان منی فان عفوك و جودك یسعنی انك علی كل شی قدیر »  (دعای بعد از نماز امام حسن علیه السلام، كلیات مفاتیح)

خداوندا از تو می‏خواهم از لغزشم در گذری، و گناهانم را بپوشانی و آنها را بیامرزی و حاجتهای مرا برآوری و بكار زشتی كه از من سر زده عذابم نكنی، زیرا براستی كه گذشت و بخشش تو، چنان هست كه مرا فراگیرد و بر همه چیز هم توانایی.

پیشوای دوم در فقرات این دعای شریف، به انسانها می‏آموزد كه برای خدای تعالی، آن قدر، گذشت و بخشش فراگیر است كه باید برای عفو و پوشاندن گناهان، و آمرزش آنها و برآوردن حاجات و كیفر نشدن از زشتی‏ها، به او امیدوار بود.

احسان به مردم و گذشت از لغزشهایشان

حقیقت دیگری كه از دعای امام مجتبی علیه السلام و دعاهای سابق الذكر، روشن گردید، آن است كه خدای تعالی كه خود، دارای صفت احسان و عفو بی‏نهایت است، انسانها را هم به احسان و نیكی كردن به یكدیگر، گذشت و عفو از لغزشهای یكدیگر، امر كرده است. و بر طبق آیات قران كریم و سخنان اولیاء دین، موثرترین عامل جلب احسان و عفو خدای تعالی، احسان و نیكی كردن به مردم و گذشت از لغزشهای آنان است. چراکه احسان و نیكی كردن به مردم، بویژه به كسی كه به انسان بدی كرده، نشانه كرامت و بزرگواری و جلب محبت و ظهور فضیلت و مهم‏تر، مشمول احسان پروردگار در برابر بدی‏ها و گناهان می‏باشد.

در آخر آیه 40 از سوره شوری میفرماید: « فمن عفا و اصلح فاجره علی الله »، یعنی كسی كه عفو كند و بین خود و خصم را اصلاح كند، اجر او با خداست.

در آیه دیگر می‏فرماید: «ان تبدوا خیرا او تخفوه او تعفوا عن سوء فان الله كان عفوا قدیرا». (نسا: 149) ؛ اگر نیكی درباره خلق خدا به آشكارا یا پنهانی كنید، یا از بدی در گذرید (بسیار محبوب خداست) كه خدا به راستی، همیشه از بدیها درگذرد.

این بود شرح مختصری بر دعای شریف امام حسن مجتبی علیه ‏السلام و تبیین مفاهیم والای آن در مقام ادب به پیشگاه خدای تعالی در هنگام مناجات با ذات اقدس او و طلب عفو و بخشش از درگاه او.

منابع:

صحیفة الحسن علیه ‏السلام، دعا و كلمات امام حسن علیه ‏السلام، جواد قیومى اصفهانى.

تعالیم امام حسن مجتبی علیه‌السلام‌ به زبان دعا و حدیث، حسن کافی.