كرانه هاي مخروطي شكل دامنه كوه هاي سهند براي گردشگران داخلي و خارجي يادآور بهترين مناظر طبيعي و تاريخي ايران است چرا كه اين دامنه روستاي تاريخي و توريستي كندوان را در دل خود جاي داده است. جاذبه هاي اين روستاي تاريخي به گونه اي است كه مشاوران سازمان بين المللي گردشگري از ديدن آن به وجد آمدند و كندوان را يك اثر جهاني دانستند.
دره شمالي جنوبي سرسبز كندوان يكي از خوش آب و هواترين و زيباترين نقاط كوهستاني ايران به شمار مي رود كه علاوه بر نهر نسبتا بزرگ داراي چشمه هاي آب معدني نيز هست كه خواص پزشكي زيادي از جمله دفع سنگ كليه دارد. معماري صخره اي حاكي از صحنه هاي مبارزه وجدان انسان با طبيعت و در خدمت گرفتن صخره هاي طبيعت است.
به يادماندني ترين ويژگي كندوان سيماي كالبدي آن است، طبيعت در اين بخش از كوهستان سهند، هنرنمايي خود را به شكل صخره اي سنگي دوك مانند در برابر چشم آدميان نهاده است و آدمي از زماني كه به روزگار ساسانيان مي رسد با كندن و حفاري كردن اين دوك هاي سنگي، يكي از ديدني ترين و كم مانندترين نمونه هاي معماري را باز آفريده است.
نخستين كساني كه كندوان را شكل داده اند با كندن مكان هاي بايسته زندگي خود در دل سنگ ها بي آن كه سيماي طبيعت را براي رسيدن به خواسته خود دگرگون يا ويران كنند، دست به آفرينشي زده اند كه نشان از فرهنگ بسيار والاي زيست گروهي دارد. در تاريخ اين منطقه، اين گونه نقل شده است كه نخستين كساني كه به كندوان پا گذاشته اند، ساكنان روستايي به نام حيله ور- كه در دو كيلومتري غرب كندوان واقع بوده است- بوده اند كه در قرن هفتم هجري براي در امان ماندن از حمله مغول ها به دشتي در مقابل كندوان فعلي مهاجرت كرده اند و در طول مدت زماني به تدريج درون كران ها را حفاري كرده و پناهگاهي امن براي خود ساخته اند. از شگفتي هاي ديگر روستاي كندوان، آب چشمه هاي آن است. گفته مي شود آب كندوان براي درمان سنگ كليه موثر است.
كندوان علاوه بر اين ها به خاطر لبنيات مرغوب و عسل طبيعي اش نيز شهرت دارد. مراتع سرسبز كوه هاي سهند از مهم ترين مراكز دامداري و دامنه هاي اطراف كندوان يكي از بهترين نقاط پرورش دام در ايران به شمار مي رود.
ثبت كندوان در فهرست آثار ملي ايران
بافت قديمي ترين روستاي كندوان كه يكي از زيباترين و منحصر به فردترين روستاهاي تاريخي كشور و تنها روستاي زنده صخره اي محسوب مي شود، هم اكنون با ساخت و سازهاي جديد در اين روستا كه متفاوت با بافت گذشته است با تهديدي جدي رو به رو شده است.
وجود آب معدني، خانه هاي منحصر به فرد، دره هاي سرسبز و خرم، آب و هواي مطبوع و لبنيات و عسل مرغوب كوهستان، سبب جذب تعداد كثيري مسافر از نقاط دور و نزديك به اين روستا به خصوص در فصول مساعد سال مي شود. اين روستا به سبب ويژگي معماري صخره اي و بافت مخصوص آن در فهرست آثار ملي كشور به ثبت رسيده است. توده ها و گدازه هاي مذاب آتشفشاني، به وسيله باد، برف و باران در طي هزاران سال متمادي شكل گرفته و به اين فرم در آمده است. كران ها در تابستان ها خنك و در زمستان ها گرم مي باشد.
وضعيت كنوني بيشتر به معجزه طبيعي شباهت دارد. چنين حدس زده مي شود كه حمله مغول ها مردم را به اين روستاي صخره اي كشانده است.
اين روستا طبق سرشماري عمومي نفوس و مسكن سال ١٣٧٥،١٣٧ خانوار و ٧٥٠ نفر جمعيت دارد كه به كار كشاورزي و دامداري و صنايع دستي اشتغال دارند. آن چه به كندوان هويت باستاني داده وجود ١١٧ خانوار و منزل مسكوني در درون توده هاي مخروطي و هرمي شكل صخره اي است. در واقع تداوم زندگي فعال و پويا در اين روستا مشخصه بارز آن است.
روستاي كندوان داراي مسجد، حمام، مدرسه و آسيا مي باشد و كران مسجد يكي از بزرگ ترين كران هاي روستا را تشكيل داده است. به دليل شكل مخروطي خاص، اغلب كران هاي داراي طبقات مختلف، از داخل با يكديگر ارتباط ندارند، كران ها عموما داراي دو طبقه بوده و در بعضي موارد سه و حتي چهار طبقه نيز در آ نها ايجاد كرده اند.
ارتباط طبقات بالايي كرانها با خارج، از طريق پلكان هاي بسيار زيبايي از بدنه خود كران تامين شده است. طبقه هم كف، اكثرا اسطبل بوده است و طبقات دوم و سوم و چهارم به عنوان سكونت گاه استفاده مي شود. در بعضي موارد از طبقه چهارم به عنوان انبار نيز استفاده مي شود. آبريزها اكثرا در كنار معابر و در خارج از كران ها و محيط مسكوني قرار دارند و هر چند خانواده به طور مشترك داراي يك آبريز هستند. آبريزها اكثرا داراي چند محل نشيمن و انباره مي باشد كه بستگي به شيب زمين دارد. به خاطر قطر و ضخامت زياد كران ها، ايجاد نورگير در طبقات پايين كار بسيار مشكلي است، بدين مناسبت نورگيرها اغلب در طبقات بالا واقع شده اند. جنس پنجره ها از چوب بوده اغلب به شكل شطرنجي و در آن ها قطعات كوچك شيشه تعبيه شده است. شيارهاي متعدد در روستا كران ها را از يكديگر جدا و شكل طبيعي كوچه هاي روستا را ايجاد كرده است. روي بعضي شيارها پل هايي از چوب ساخته اند كه كراني را به كران ديگر مربوط مي كند.
آثار معماري صخره اي در اغلب نقاط جهان به چشم مي خورد كه در اكثر آن ها اكنون ديگر سكنه اي زندگي نمي كند ولي معماري صخره اي از نوع كندوان فقط در يك منطقه ديگر در روي زمين ايجاد شده و آن در دره زيباي گورمه تركيه است.
