امر به معروف و نهى از منكر بـركات وفوايدى دارد كه در سايه اجراى آن صحيح نصيب جامعه اسلامى مى شود وبدون ترديد آمران به معروف وناهيان از منكر نيز از آن بهره مند خواهند شد . ليكن اينان علاوه بر فوايدى كه عايد عموم مردم مى شود از بركات ويژه اى نيز بهره مند مى گردند كه پاره اى از آنها عبارتند از:

الف ـ آثار دنيوى

1 ـ سـلامـتى دين ودنيا: آمر وناهى ، ديگران را از بدى باز مى دارد وبه خير ودرستى دعوت مى كـنـد. آثـار وضـعـى ايـن امـر و نهى ، روح وزندگى خودش را نيز متاءثر مى كند . در نتيجه از آفات وبدى ها در امان مى ماند واز سلامت دين ودنيا برخوردار مى شود.

حضرت على (ع ) در اين باره مى فرمايد:

( مـَنْ كـانَتْ فيهِ ثَلاثٌ، سَلِمَتْ لَهُ الدُّنيا وَ الاْ خِزَةُ يَاءْمُرُ بِالمَعْروُفِ وَ يَاءْتَمِرُ بِهِ وَيَنْهى عَنِ الْمُنْكَرِ وَيَنْتَهى عَنْهُ وَ يُحافِظُ عَلى حُدوُدِ اللّهِ جَلَّ وَعَلا)(38)

هر كس سه خصلت در او باشد، دنيا وآخرتش سالم مى شود: امر به معروف كند وخود نيز بدان عمل نمايد، از منكر نهى كند وخود نيز گرد آن نگردد؛ نگهبان حدود خداوند بزرگ باشد.

2 ـ نـصـرت الهـى : (امـر بـه مـعـروف و نـهـى از منكر) فرمان الهى است وآمران وناهيان ، اجرا كنندگان اراده خداوند وماءموران اويند. بنابراين ترديدى نمى توان داشت كه خداوند، نيروهاى خود را يارى مى كند.

حضرت امام محمد باقر (ع ) در اين باره مى فرمايد :

( اءَلاَْمـْرُ بـِالْمـَعْرُوفِ وَالنَّهْىُ عَنِ الْمُنْكَرِ خَلْقانِ مِنْ خَلْقِ اللّهِ فَمَنْ نَصَرَهُما نَصَرَهُ اللّهُ وَ مَنْ خَذَلَهُما خَذَلَهُ اللّهُ)(39)

امر به معروف و نهى از منكر دو آفريده از آفريده هاى الهى هستند ( ووجودشان مستند به مشيّت خـداست ). هر كس آنها را يارى كند ( وبه آنها تحقّق بخشد )، خدا او را يارى مى كند و هر كس آن دو را تنها گذارد، خدا تنهايش مى گذارد.

3 ـ كـم نـشـدن عـمر وروزى : از آنجا كه كار امر به معروف و نهى از منكر، در برخى موارد به كـشـمكش ودرگيرى مى انجامد وطرف مقابل از خود واكنش تند وتهديد آميز نشان مى دهد، ممكن است كـسى بپندارد كه امر به معروف يا نهى از منكر موجب به خطر افتادن جان وكوتاهى عمر انسان مى شود يا از حيث مالى ، ضرر وزيانى را به او متوجّه مى سازد.

چـنـيـن فردى بايد بداند كه به تصريح اولياى بزرگوار اسلام ، امر به معروف و نهى از مـنـكـر نه تنها هيچ گونه خطر وضرر جانى ومالى را براى انسان موجب نمى شود، بلكه همان گونه كه در فراز بعدى خواهد آمد، بسيارى از بلاها ومصيبتها در سايه امر به معروف و نهى از منكر از او دور مى شود.

حضرت على (ع ) در اين باره مى فرمايد:

(اِنَّ الاَْمـْرَ بـِالْمـَعـْرُوفِ وَ النَّهـْىَ عـَنِ الْمـُنـْكـَرِ لا يـُقـَرِّبـانِ مـِنْ اءَجـَلٍ وَ لا يـَنـْقـُصـانِ مـِنـْ رِزْقٍ)(40)

امر به معروف و نهى از منكر مرگ را نزديك نمى كند واز روزى نمى كاهد.

4 ـ نـجـات از بلا ومصيبت : آمران به معروف وناهيان از منكر از عذاب وبلاهايى كه گريبانگير گنهكاران ومنحرفان مى شود در امان هستند.

قرآن كريم در اين باره چنين مى فرمايد:

(فَلَمّا نَسُوا ما ذُكِّرُوا بِهِ اءَنْجَيْنَا الَّذينَ يَنْهَوْنَ عَنِالسُّوَّءِ وَ اءَخَذْنَا الَّذينَ ظَلَموُا بِعَذابٍ بَئيسٍ بِمَا كَانوُا يَفْسُقُونَ)(41)

امـّا هنگامى كه تذكّرات داده شده را فراموش كردند، ( لحظه عذاب فرارسيد، و ) نهى كنندگان از بـدى را رهـايـى بخشيديم ، وكسانى را كه ستم كردند، به خاطر نافرمانى شان به عذاب شديدى گرفتار ساختيم .

امر به معروف و نهي از منکر

نویسنده: محمد سروش

منبع : مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی

پینوشت:

38- شرح غرر الحكم ، ج 5، ص 440.

39- وسائل الشيعه ، ج 11، ص 398.

40- نهج البلاغه ، حكمت 366، ص 1263.

41- اعراف (7)، آيه ، 165.

ب ـ آثار اخروى

1 ـ خـشنودى خداوند : بديهى است كه هر كس با انجام چنين عبادت بزرگى ، كمر به يارى دين خـدا بـبـنـدد، خـدا نـيـز در دنـيـا وآخـرت از او خـشـنـود مـى گـردد. قـرآن كـريـم در وصف حضرت اسماعيل اين پيامبر بزرگوار خداوند مى فرمايد:

( وَكانَ يَاءْمُرُ اءَهْلَهُ بِالصَّلواةِ وَكانَ عِنْدَ رَبِّهِ مَرْضِيّاً)(42)

او همواره خانواده اش را به نماز وزكات فرمان مى داد وهمواره مورد رضايت پروردگارش بود.

2 ـ فـلاح و رسـتـگـارى : وقـتـى آمـر به معروف وناهى از منكر صداقت وخلوص نيّت در راه نفى مـفـاسـد وحاكميّت ارزش هاى عالى انسانى در جامعه تلاش مى كند، به يقين ، اين تلاش مقدّس را ابـتـدا از سـرزمـيـن وجـود خـودش آغاز كرده وآنگاه به سراغ ديگران رفته است . با اين وصف ، طـبـيـعـى اسـت كـه او بـكـوشـد، تـا خـودش را بـيـش از ديـگـران بـه قـلّه كمال و رستگارى نزديك كند.

قـرآن كريم ، پس از بيان ضرورت انجام امر به معروف و نهى از منكر به دست گروهى از مؤ منان ، ايشان را (رستگاران ) مى نامد ومى فرمايد :

( ... وَ اوُلئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ)(43)

آنان ( مؤ منان كه امر به معروف و نهى از منكر مى كنند )، رستگارانند.

هـر چـنـد رسـتـگـارى را تـنـهـا بـه جـهـان آخـرت مـحـدود نـمـى تـوان كـرد، ليـكـن كـامل ترين جلوه هاى فلاح ، تنها در جهان آخرت تحقّق مى يابد؛ چرا كه آنجا جهانى جاويدان و زندگى در آن نيز پايان ناپذير است .

3 ـ ثـواب فـراوان : انجام كار خوب بانيّت وعقيده اى پاك ، يك ارزش محسوب مى شود وخداوند بزرگ ومهربان ، به اقتضاى فضل وكرم خويش به صاحب آن پاداش مى دهد واضح است ، كسى كه هم خود، كار خوب مى كند وهم ديگران را به انجام آن وا مى دارد ونيز نه تنها خود گناه نمى كند بلكه ديگران را از آلوده شدن به گناه بازمى دارد، مستوجب پاداشى چندين برابر است .

حضرت على (ع ) در بيان اين واقعيّت مى فرمايد :

(وَلكِنْ يُضاعِفانِ الثَّوابَ وَيُعْظِمانِ الاَجْرَ)(44)

(امر به معروف و نهى از منكر )، ثواب را دوچندان وپاداش را بزرگ مى كنند.

4 ـ رهـايـى از عـذاب دوزخ : هـمـه مـردم ـ بـه جز معصومين (ع ) ـ كم وبيش مرتكب گناه مى شوند وعـدالت خـداونـد اقـتـضـا مـى كـنـد كـه گـنـاهـكـاران بـه كـيـفـر اعـمـال خـود بـرسـنـد ليـكـن بـه تـصـريـح قـرآن كـريـم وروايـات مـعـصـومـيـن (ع )، بـرخـى عـوامـل مـوجب تخفيف عذاب يا رهايى كامل انسان معصيت كار از گرفتارى وشكنجه دوزخ مى گردد. يكى از اين عوامل ، امر به معروف و نهى از منكر است كسانى كه در انجام اين فريضه بزرگ ، تـلاش وجـديـّت كـنـنـد، اميد است مشمول عفو الهى واقع شوند و خداوند، ايشان را از عذاب خويش رهايى بخشد.

رسول خدا (ص ) فرمود :

شـبـى در خـواب ديـدم ، كـه شـعـله هـاى آتـش (دوزخ ) مردى را در بر گرفته اند، ولى امر به مـعـروف و نـهـى از مـنـكـرِ او آمـدنـد و او را از آتـش رهـانـيـدنـد و بـا فـرشـتـگـان قـرارش دادند(45).

5 ـ بـهـشـت بـريـن : وسرانجام عمل نيكوى امر به معروف و نهى از منكر، آنچنان به صاحب خود، ارزش و شـخـصـيـّت مى دهد كه موجب مى شود، او از درب مخصوص وارد بهشت گردد و به عنوان مهمان ويژه بر خداى خويش وارد شود.

حضرت صادق (ع ) مى فرمايد :

( إ نَّ لِلْجَنَّةِ باباً يُقالُ لَهُ بابُ الْمَعْروُفِ فَلا يَدْخُلُهُ اِ لاّ اَهْلُ الْمَعْرُوفِ)(46)

بـهـشـت را درى اسـت كـه بـه آن ( بـاب المـعـروف ) مـى گـويـنـد وكـسـى جـز اهل معروف از آن در واردبهشت نمى شود.

گـر چـه در ايـن روايـت نـيز، اهل معروف را نمى توان تنها در آمران وناهيان منحصر دانست ، ليكن ايـشـان از بـارزتـريـن مـصـاديـق اهـل مـعـروفـنـد، زيـرا هـم خـود بـه آن عمل مى كنند و هم ديگران را به انجام آن فرا مى خوانند.

شرايط و مراحل امر به معروف و نهى از منكر@شرايط امر به معروف و نهى از منكر

امـر بـه مـعـروف و نهى از منكر، مانند ديگر واجبات شرايطى دارد كه بدون آن شرايط، (امر و نهى ) واجب نمى شود، به طور كلّى ، تكاليف الهى منوط به دو سنخ شرطاند:

1 ـ شـرايـط عـمـومـى : كـه بـراى هـمـه تـكـاليـف وجـود دارد از قبيل بلوغ ، عقل و... .

2 ـ شـرايـط اخـتـصـاصـى : ايـن شـرايـط بـراى هـر يـك از تـكاليف به طور جداگانه در نظر گرفته شده است . به عنوان مثال : براى وجوب حج ، غير از شرايط عمومى ، (استطاعت ) نيز شرط شده است .

امر به معروف و نهي از منکر

نویسنده: محمد سروش

منبع : مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی

پینوشت:

42- مريم (19)، آيه 55.

43- آل عمران (3)، آيه 104.

44- شرح غرر الحكم ، ج 2، ص 611.

45- مستدرك الوسائل ، ج 12، ص 181؛ بحار الانوار، ج 100، ص 91.

46- وسائل الشيعه ، ج 11، ص 129.