دندان های شیری و مراقبت های دوران نوزادی

دندان های شیری و مراقبت های دوران نوزادی

● آیا دندان‌های شیری مهم‌اند؟
عقیده عمومی بر این است كه دندان‌های شیری به‌خاطر عمر كوتاهشان اهمیت چندانی ندارد و به مراقبت ‌ از آنها نیازی نیست. اما واقعیت غیر از این است. دندان‌های شیری به دلایل مختلفی، دندان‌های بسیار با اهمیتی هستند و مراقبت و نگهداری از آنها بسیار لازم است.

● دندان‌های شیری سالم، كودكان زیبا
یكی از مهم‌ترین دلایل اهمیت دندان‌های شیری كه شاید كمترین توجه به آن شده است، نقش آنها در زیبایی كودكان است. پوسیدگی دندان‌های شیری و یا تیره شدن آنها توسط داروهای مختلف (مثلا قطره آهن) تاثیر نامطلوبی در زیبایی كودكان می‌گذارد و به دنبال آن كودك از ظاهر خود خجالت می‌كشد و اعتماد به نفس خود را از دست خواهد داد.
كودكانی كه به علت دندان دردهای مداوم، پوسیدگی‌های شدید و از بین رفتن نسج سالم دندان‌های شیری،‌قادر به تغذیه مناسب نیستند،‌به مشكلات جسمی، اختلالات رشد و گاهی سوء‌تغذیه دچار می‌شوند. داشتن دندان‌های شیری سالم، به كودكان این توانایی را می‌دهد كه در یكی از بااهمیت‌ترین مراحل رشد،‌تغذیه‌ای مناسب و كافی داشته باشند.

● دندان‌های شیری سالم، راهنمای رویش صحیح دندان‌های دائمی
هنگامی كه دندان‌های شیری در محیط دهان رویش یافته‌اند، جوانه دندان‌های دائمی در زیر آنها شكل گرفته‌اند. در واقع این دندان‌های شیری سالم، فضای لازم را برای دندان‌های دائمی جایگزین خود حفظ می‌كنند تا دندان‌های دائمی زیرین آنها به موقع و در جای مناسب خود رویش پیدا كنند. اگر یك دندان شیری زودتر از زمان مناسب خود،‌كشیده شود، دندان‌های عقبی آن به سمت جلو حركت كرده و فضای دندان كشیده شده را اشغال خواهد كرد. در نتیجه هنگامی كه دندان دائمی زیرین دندان كشیده شده، به زمان رویش برسد، به دلیل نداشتن فضای كافی،‌رویش نابه‌جا خواهد داشت و یا نهفته باقی می‌ماند و مشكلات ارتودنسی و ردیف نبودن دندان‌ها را برای كودك ایجاد خواهد كرد. حتی اگر بین دندان‌های شیری پوسیده شود و مقداری از نسج دندان‌ها در اثر پوسیدگی‌ از بین برود،دندان عقبی به اندازه نسج از دست رفته دندان جلویی به سمت جلو حركت كرده و فضای دندان جلویی را اشغال خواهد كرد. بنابراین حتی پوسیدگی‌های كوچك دندان‌های شیری نیز باید به سرعت ترمیم شوند و حتی‌الامكان دندان شیری قابل نگهداری در دهان را نباید زودتر از موعد مقرر كشید.

● دندا‌ن‌های شیری سالم، تكلم زیبا
كودكانی كه به دلیل پوسیدگی‌ دندان‌‌های شیری خود، خصوصا دندان‌های جلویی خود را از دست می‌دهند، قادر نیستند به خوبی صحبت كنند و در هنگام تكلم دچار اشكال خواهند كرد.
دندان‌های شیری تا حدود ۶ سالگی در دهان كودك باقی می‌مانند. در این سن اولین دندان‌های شیری لق می‌شوند و می‌افتند. علت لق شدن دندان‌های شیری این است كه دندان‌های دائمی با رویش به سمت دندان‌های شیری و تماس ‌با آنها، به تدریج، ریشه‌ دندان شیری را تحلیل برده و با تحلیل رفتن كامل ریشه دندان‌های شیری، این دندان‌ها لق شده و می‌افتند. از حدود سن ۶ تا ۲۱سالگی كودكان در دوره دندان‌های <مختلط> قرار دارند كه در این سن مخلوط دندان‌های شیری و دائمی در دهان كودك وجود دارد و به تدریج با افتادن تمام دندان‌های شیری و جایگزین شدن دندان‌های دائمی،‌شخص وارد دوره دندان‌های دائمی خواهد شد. نكته مهم در مورد سن ۶ سالگی كودكان این است كه در این سن، در انتهای دهان كودكان دندان‌های دائمی به‌نام دندان ۶ سالگی (اولین آسیای دائمی) رویش پیدا می‌كند. این دندان‌ها در انتهای هر فك در هر طرف یك عدد و در مجموع در دهان ۴ عدد در حدود سن ۶ سالگی رویش پیدا می‌كنند و برای رویش آنها دندان شیری لق نخواهد شد بلكه این دندان‌ها به‌صورت مستقل در انتهای دهان رویش خواهند یافت. مراقبت و مسواك زدن صحیح این دندان‌ها بسیار لازم است زیرا این دندان‌ها كلید جفت‌گیری صحیح دندان‌های دائمی خواهند بود.

● مراقبت از دندان های شیری
دندان‌های شیری از هنگام رویش در دهان نیاز به مراقبت دارند. از زمانی كه دندان‌های شیری در دهان رویش پیدا می‌كنند، باید تمیز شوند تا امكان پوسیدگی آنها كاهش یابد. برای كودكان زیر ۲ سال امكان مسواك زدن به روش‌های معمول وجود ندارد. دندان‌های كودكان زیر ۲ سال باید به كمك تكه گاز یا پارچه تمیز مرطوب، تمیز شود و یا از مسواك‌های مخصوصی به‌نام مسواك انگشتی كه در انگشتان والدین قرار گرفته و به كمك موهای نرم آن، دندان‌های كودك تمیز می‌شود، استفاده كرد.

شیرمادر، از غنی‌ترین مواد غذایی است كه در جهان هستی وجود دارد. این ماده غذایی سرشار از ویتامین‌ها، املاح، پروتئین‌ها و سایر موادی است كه در حفظ سلامت آدمی موثر است. شیرمادر به‌خاطر سازگاری زیادی كه با بدن انسان دارد، امكان آلرژی‌ها را به حداقل می‌رساند. مادرانی كه كودكان خود را با شیرمادر تغذیه می‌كنند، به علت تماس كامل بدنی مادر و فرزند،‌رابطه عاطفی عمیق و كاملی را با كودك خود برقرار می‌كنند. كودكانی كه با شیرمادر تغذیه می‌شوند كمتر دچار مشكلات گوارشی و دل‌دردهای شبانه می‌شوند. شیرمادر خطر آلودگی ندارد و از نظر اقتصادی نیز نسبت به شیرخشك بسیار به‌صرفه است.

ارزش غذایی شیرمادر بسیار بالاست. شیرمادر منبع غنی از قند لاكتوز است كه لاكتوز می‌تواند به جذب كلسیم نیز كمك كرده و در تراكم استخوان‌ها و استحكام دندان‌های كودكان بسیار موثر باشد. سدیم، پتاسیم، فسفات، پروتئین،‌آهن، انواع ویتامین‌ها و آنتی‌بادی‌ها از سایر مواد مفید موجود در شیرمادران است. اما به یاد داشته باشید كه شیرمادر نیز با تمام مزایا و فوایدش،‌به‌خاطر داشتن قند قابل تخمیر لاكتوز، پوسیدگی‌زاست و به تمام مادرانی كه كودكان خود را با شیرمادر تغذیه می‌كنند توصیه می‌شود، حتما بعد از آنكه كودكشان شیر نوشید،‌به او آب بخورانند تا دندان‌ها تمیز شود و سطح دندان‌های كودكشان را با یك گاز یا پارچه مرطوب،‌تمیز كنند.

▪ فلوراید
فلوراید ماده‌ای مغذی است كه با نفوذ به ساختمان دندان می‌تواند به استحكام آن كمك كرده و از پوسیدگی‌ آن جلوگیری كند. فلوراید، می‌تواند به‌صورت خوراكی و یا موضعی وارد ساختمان دندان شود. فلورایدتراپی روشی است كه به كمك آن در مطب دندان‌پزشكی، فلوراید بر روی دندان كودكان قرار گرفته و به استحكام آنها كمك می‌كند. این عمل از حدود ۳ سالگی برای كودكان توصیه می‌شود.

▪ مسواك زدن
مسواك زدن توسط مسواك‌های عادی از حدود سن ۲ تا ۳ سالگی باید آغاز شود. برای كودكتان، مسواكی مناسب با اندازه دهانش تهیه كنید و فراموش نكنید كه تا سن ۶ سالگی كه كودك به طور كامل قادر به كنترل عضلات خود باشد،‌مسواك زدن برای كودك به عهده یكی از والدین است و مسواكی كه كودك زیر ۶ سال برای خودش بزند. ارزش بهداشتی نخواهد داشت. به اندازه یك عدس از یك خمیر دندان دارای فلوراید بر روی مسواك قرار داده و حدود ۲ دقیقه تمام سطوح دندان‌های كودكتان را لااقل ۲ بار در روز مسواك بزنید.

▪ شیر مادر یا شیرخشك؟
بررسی‌ها نشان داده است كه تغذیه كودك با شیرمادر، مناسب‌ترین روش تغذیه‌ای جهت پیشگیری از مشكلات ارتودنسی و نامنظم شدن دندان‌هاست و احتمال ایجاد بی‌نظمی‌های دندانی در كودكانی كه از شیشه‌های شیر و یا پستانك استفاده می‌كنند بیشتر است. در صورت اجبار والدین به تغذیه كودك با شیشه پستانك،‌بهتر است از نوعی سرشیشه‌های مخصوص به‌نام سرشیشه‌های <ارتودونتیك> استفاده شود، تا احتمال ایجاد مشكلات بی‌نظمی دندانی كاهش یابد. اما جدای از مشكلات ارتودنسی و بی‌نظمی‌های دندانی،‌شیر،‌چه شیرخشك، شیر مادر یا شیرهای پاستوریزه، به‌خصوص اگر شیرین شده باشند، می‌توانند موجب ایجاد پوسیدگی‌های دندانی در كودكان شوند. بنابراین:

مراقبت باشید كه كودكانتان به خوابیدن با شیشه شیر و یا باقی ماندن پستان مادر در دهان عادت نكنند زیرا، ماندن طولانی مدت شیر بر روی دندان‌ها موجب ایجاد پوسیدگی دندانی می‌شود.
در صورت امكان بعد از آنكه كودكتان شیر نوشید، دندان‌هایش را تمیز كنید و یا برای پاك شدن بقایای شیر از روی دندان‌هایش به او مقداری آب بخورانید.
هرگز شیركودكتان را به كمك، قند، شكر، نبات، عسل و یا موادی مانند اینها شیرین نكنید.

بعد از آنكه كودكتان شیر خورد، دقت كنید تا حتما آروغ بزند زیرا برگشت شیر به همراه گاز معده هنگام خواب به دهان و باقی ماندن شیر بر روی دندان‌ها، موجب پوسیدگی خواهد شد.
از دادن آب میوه‌های شیرین به كودك هنگام خواب پرهیز كنید.

▪ معاینات دندان‌پزشكی
كودكان باید بسیار زود به دندا‌ن‌پزشكی برده شوند،‌بسیار خوب است كه اولین معاینات دندان‌پزشكی كودك در حدود سن یك سالگی و به منظور آشنایی كودك با محیط دندان‌پزشكی،‌معاینه اولیه و آشنایی والدین با روش‌های بهداشتی انجام شود. در این معاینات كه معمولا كودك در آغوش یكی از والدین، بر روی صندلی دندان‌پزشكی قرار می‌گیرد، بدون آنكه درد و ناراحتی داشته باشد، دیدار با دندان‌پزشك را نوعی برخورد جالب و شاد تلقی خواهد كرد و این آشنایی، خاطره خوبی را از محیط دندان‌پزشكی برای كودك ایجاد می‌كند. كودكان باید لااقل هر ۶ ماه یك‌بار توسط دندان‌پزشك معاینه شوند.

● اولین ملاقات كودك با دندان‌پزشك
اولین ملاقات كودك با دندان‌پزشك بسیار مهم است. این ملاقات باید بسیار زود، قبل از آنكه كودك درد و ناراحتی داشته باشد و تنها برای آشنایی و آموزش انجام شود. دندان‌پزشكی را برای كودكتان انتخاب كنید كه مهربان و صبور باشد، به كودكتان در یك مطب عجیب و غریب دندان‌پزشكی آرامش ببخشد و به كودكان علاقه‌مند باشد. قبل از آنكه كودكتان را به دندان‌پزشكی ببرید، باید او را آماده كنید، با او صحبت كنید و درباره رفتن به دندان‌پزشكی برای او توضیح دهید اما از جزئیات، حرفی به میان نیاورید. به او نگویید كه <ترس> ندارد و یا دندان‌پزشك تو را <اذیت> نمی‌كند. زیرا بیان این كلمات كودكتان را حساس می‌كند. مراقب باشید كه از تجربیات ناخوشایند خود در مطب دندان‌پزشكی حرفی به میان نیاورید. به او تاكید كنید كه این معاینه برای سلامت دندان‌‌ها و لثه‌های تو لازم است. به كودك دروغ نگویید. دندان‌پزشك، كودكان بسیار كوچك را، هنگامی كه در آغوش مادر هستند معاینه می‌كند. در مورد بچه‌های بزرگ‌تر، ممكن است دندا‌ن‌پزشك از شما بخواهد كه از اتاق معاینه خارج شوید. بهتر است برای كسب نتیجه بهتر با دندان‌پزشك كودكتان همكاری كنید.

● دندان های نوزادی
در سال‌های دور اگر كودكی با دندان متولد می‌شد او را فرزند شیطان می‌نامیدند. اما امروز می‌دانیم كه تولد نوزادانی با دندان و یا رویش دندان‌هایی در یك ماه اول تولد پدیده‌ای عادی است. حدودا از هر ۲ هزاركودك،‌ممكن است یكی با دندان متولد شود. این دندان‌ها، اغلب مواقع در فك پائین و به‌صورت دو دندان پیش وجود دارند. علت وجود اینگونه دندان‌ها مشخص نیست اما ممكن است وراثت در این زمینه موثر باشد. دندان‌هایی كه هنگام تولد در دهان كودك وجود دارد، معمولا از گروه دندان‌های شیری نیست و به سرعت لق شده و می‌افتد اما اگر دندانی در فاصله تولد كودك تا یك ماهگی او در دهانش رویش پیدا كند، معمولا از گروه دندان‌های شیری او خواهد بود.

با دندان‌های نوزادی چه باید كرد؟ پاسخ این است كه تا زمانی كه این دندان‌ها مشكلی ایجاد نمی‌كنند، درمانی لازم نخواهند داشت. اما گاهی مواقع این دندان‌ها ممكن است برای كودك یا مادر مشكلاتی ایجاد كنند. به‌عنوان مثال وجود این دندان‌ها ممكن است باعث زخم شدن نوك پستان مادر شده و یا تیز بودن لبه این دندان‌ها می‌تواند موجب ایجاد زخم‌های دهانی برای خود نوزاد شود. در این موارد لازم است كه با تشخیص پزشك دندان از دهان خارج شده و یا لبه تیز آن توسط دستگاه‌های دندان‌پزشكی،‌صاف شود. در مواقعی كه دندان‌های نوزادی بسیار لق هستند،‌ باید توسط دندان‌پزشك از دهان خارج شوند تا خطر بلعیده شدن و خفگی نوزاد وجود نداشته باشد. دست آخر اینكه، اگر كودكتان با دندان متولد شد و یا خیلی زود اولین دندان‌هایش را درآورد، نگران نشوید و برای اطمینان بیشتر با یك پزشك یا دندان‌پزشك مشورت كنید.

● كودكم دندان در می آورد
بچه‌ها هنگام رویش دندان‌هایشان دچار مشكلات و علائمی می‌شوند كه گاهی والدین را هم كلافه می‌كنند. بی‌قراری، آبریزش از دهان، تب وخارش لثه‌ها از جمله این مشكلات‌اند.

▪ و حالا راه‌حل‌ها:
ـ آب‌دهان كودكتان را مرتب به كمك یك پارچه تمیز از اطراف دهانش خشك كنید. باقی ماندن این رطوبت در اطراف دهان ممكن است سبب ایجاد لكه‌های قرمز پوستی شوند.
ـ هنگامی كه كودكتان خواب است،‌پارچه‌ای را در زیر سرش قرار دهید و هر گاه توسط آب دهانش خیس شد آن‌را عوض كنید.
ـ برای كودكتان چیزی فراهم كنید تا آن‌را بجود. لثه‌های كودكان به هنگام دندان درآوردن به شدت می‌خارد. دقت كنید. چیزی كه برای جویدن به كودكتان می‌دهید به اندازه‌ كافی بزرگ باشد تا امكان بلعیده شدن آن وجود نداشته باشد و در ضمن به قطعات كوچك‌تری نیز خرد نشود. پارچه تمیز خیسی كه به مدت ۰۳ دقیقه در فریزر قرار گرفته باشد كمك خوبی برای لثه كودكتان خواهد بود. دندان‌گیرهای لاستیكی نیز وسایل مناسبی هستند اما مراقب باشید كه پاره و یا شكسته نشوند. یك قاشق چایخوری سرد نیز وسیله خوبی است كه كودكتان لثه‌هایش را به كمك آن آرام كند.
ـ می‌توانید به كمك انگشتان تمیز خود، لثه‌های كودك را ماساژ دهید و به آرامش او كمك كنید.
ـ هرگز دندان‌گیرها را به كمك نخ یا زنجیر دور گردن كودك نیاندازید زیرا احتمال خفگی او وجود دارد.
ـ اگر كودكتان بی‌قرار است، می‌توانید با ‌هماهنگی با پزشك، از استامینوفن برای آرام كردن او استفاده كنید.

● به كودكانمان چه غذاهایی بدهیم؟
استفاده از مواد قندی و خوراكی‌های چسبنده مثل چیپس‌ها و پفك‌ها،‌عوامل مهمی در ایجاد پوسیدگی در دندان‌های كودكان هستند. مصرف خوراكی‌های شیرین و چسبنده و تنقلات كارخانه‌ای را برای كودكانتان محدود كنید و بجای آنها مواد طبیعی مثل خشكبار، سبزیجات و میوه‌ها، انواع پنیر و … را در دسترس آنها قرار دهید. مصرف آدامس‌ برای كودكان زیر ۴ سال به علت خطر بلعیدن آنها ممنوع است. برای كودكان بالای ۴ سال آدامس‌های بدون قند تهیه كنید. مصرف نوشابه‌های گازدار به علت وجود مواد قندی و همچنین گازكربنیك،‌برای دندان‌ها بسیار خطرناكند.اگر شما از والدینی هستید كه به تاثیر تغذیه در سلامت كودكانتان اعتقاد دارید، باید بدانید كه سلامت محیط دهان و دندان، به‌طور خاص تحت تاثیر مواد غذایی قرار می‌گیرد. از مواد غذایی سرشار از ویتامین‌ها و مواد معدنی بهره ببرید تا سر و كارتان به دارو و دكتر نیفتد.

▪ ویتامین‌ها
۱) ویتامین :A در حفظ سلامت لثه‌ها موثر است و بافت مخاطی دهان را سالم نگه می‌دارد.
ـ منابع: شیر، هویج و سبزیجات با برگ سبز؛

۲) ویتامین  : D  برای سلامت استخوان‌ها‌،دندان‌ها و رشد مناسب استخوان‌های فكی لازم است.
ـ منابع: نور خورشید،‌شیر غنی شده و روغن ماهی؛

۳) ویتامین :K به انعقاد خون كمك می‌كند.
ـ منابع: سبزیجات با برگ سبز تیره؛

۴) ویتامین :C به حفظ سلامتی لثه كمك می‌كند و جلوی خونریزی‌های لثه را می‌گیرد. در بهبود جراحات موثر است.
ـ منابع: میوه‌های تازه، سیب‌زمینی و سبزیجات سبز رنگ؛ ریبوفلاوین

۵) B۲:كمبود این ویتامین باعث ایجاد زخم‌هایی در محیط دهان از جمله گوشه‌های لب‌ها خواهد شد.
ـ منابع: سبزیجات سبز، شیر،‌جگر، ماست و پنیر.

▪ مواد معدنی

۱) كلسیم: كمك به شكل‌گیری دندان و استخوان.
ـ منابع: شیر، پنیر، ماست، غذاهای دریایی.

۲) فسفر: برای تولید انرژی، سوخت مواد غذایی و نیز رشد استخوان‌ها لازم است.
ـ منابع: شیر، پنیر، گوشت‌ها، غلات سبوس‌دار، تخم‌مرغ.

۳) فلوراید: استخوا‌ن‌ها و دندان‌ها را محكم می‌كند.
ـ منابع: چای، بروكلی، آب‌ فلورایددار.

۴) آهن: عارضه كمبود آهن در دهان، التهاب، قرمزی و سوزش زبان است.
ـ منابع: جگر، گوشت و سبزیجات با برگ سبز.

۵) روی: برای ترمیم‌های بافتی و التیام زخم‌ها لازم است.
ـ منابع: غذای دریایی، جگر، گوشت و غلات سبوس‌دار.
قطره آهن (فروس سولفات) و دندان‌های رنگ شده

قطره آهن از مكمل‌های غذایی است كه برای كودكان توسط پزشك اطفال توصیه می‌شود و برای كودكان بسیار ضروری است اما این قطره‌ها، اگر بر روی دندان‌ها قرار بگیرند با نفوذ به ساختمان‌ دندان موجب تغییر رنگ و تیره شدن دندان‌ها می‌‌شوند كه غالبا این تغییر رنگ‌ها دائمی است. قطره آهن به خودی خود پوسیدگی‌زا نیست،‌اما این ماده می‌تواند سطح دندان‌ها را زبر كند و زبر شدن دندان‌ها احتمال گیر غذایی و به دنبال آن پوسیدگی‌های دندانی را بالا می‌برد، بنابراین برای خوراندن قطره آهن به كودكتان،‌قطره را با قطره چكان یا سرنگ،‌ته گلوی او بچكانید و حتما بعد از آن به او آب بخورانید. در ضمن لازم است برای اطمینان از پاك شدن كامل قطره ‌آهن از روی دندان‌ها، آنها را با یك پارچه یا گاز مرطوب هم تمیز كنید.

● تقویم دندانی برای دندان‌های شیری

▪ ۵ تا ۶ ماهگی:‌ در این دوران اغلب كودكان دندانی ندارند.در این دوران، لثه‌های كودكتان را با یك پارچه مرطوب، تمیز كنید. مراقب باشید كودكتان به شیرخوردن در هنگام خواب عادت نكند،‌هرگز سرشیشه یا پستانك او را شیرین نكنید.

▪ ۷ تا ۲۱ ماهگی: در این دوران معمولا دندان‌های پیشین كودكان رویش پیدا می‌كنند. كودكان اجازه دارند فقط با شیشه محتوی آب ساده شیرین نشده بخوابند. دندان‌های رویش یافته را با پارچه مرطوب تمیز كنید. كودكتان را برای اولین معاینه به دندان‌پزشك ببرید.

▪ ۳۱ تا ۴۲ ماهگی: دندان‌های آسیای كوچك و بزرگ شیری و نیز دندان نیش شیری رویش می‌یابند. در پایان ۲ سالگی می‌توانید مسواك زدن را به كمك مقدار بسیار كمی خمیر دندان فلورایددار شروع كنید و حداقل روزی ۲ بار برای كودكتان مسواك بزنید. مسواك نرم و كوچكی را برای كودكتان انتخاب كنید. تقریبا هر ۳ ماه یك بار مسواك او را عوض كنید. تنقلات سالم مثل میوه‌های تازه و سبزیجات را به او پیشنهاد كنید. مصرف مواد شیرین را كاهش دهید.

▪ ۲ تا ۵ سالگی: در این سن تقریبا تمام ۰۲ دندان شیری رویش یافته‌اند. به كودكتان اجازه دهید برای خودش مسواك بزند اما به یاد داشته باشید مسواك اصلی را شما باید برای كودكتان بزنید و اگر دندان‌هایش به هم فشرده است برایش نخ دندان بكشید. مسواك برقی لازم نیست اما ممكن است انگیزه خوبی برای مسواك زدن كودكتان باشد.

▪ ۶ سالگی: در این سن اولین دندان آسیایی دائمی در انتهای دهان رویش پیدا می‌كند بدون آنكه دندان شیری لق شده باشد. این دندان كه به دندان ۶ سالگی معروف است باید به كمك یك روش پیشگیری به نام "فیشور سیلانت" در مقابل پوسیدگی‌ها واكسینه شود.