آنچه بايد درباره فلورايد بدانيم
نویسنده: دکتر آیدا روشن ضمیر
«فلورايد»، عنصري طبيعي است که از «فلورين» مشتق مي‌شود. اين ماده تقريبا در همه آب‌ها و خاک‌ها وجود دارد. به‌طوري که 3/0 گرم به ازاي هر کيلوگرم از وزن پوسته زمين را شامل مي‌شود. بعضي غذاها مانند ماهي‌ها، تخم‌مرغ و چاي نيز حاوي فلورايد هستند. در بعضي از کشورها فلورايد را به آب آشاميدني اضافه مي‌کنند و بسياري خميردندان‌ها و دهانشويه‌ها نيز حاوي اين ماده هستند. در بعضي موارد هم قرص‌هاي فلورايد، براي کودکاني که فلورايد کافي از آب آشاميدني دريافت نمي‌کنند، تجويز مي‌شود. کاني (ماده معدني) فلورين، در طبيعت به رنگ‌هاي مختلفي از جمله زرد، سبز، صورتي، آبي، بنفش و حتي بي‌رنگ وجود دارد. اين کاني نيمه‌شفاف است و جلايي شيشه‌اي دارد. مکزيک، آفريقاي جنوبي و چين، از نظر ذخاير فلورايد مقام‌هاي اول تا سوم را در اختيار دارند و معادن فلورايد در ايران نيز در اطراف طبس، قائم‌شهر، اصفهان، گناباد، دليجان و... پراکنده هستند.
چرا از فلورايد در دندان‌پزشکي استفاده مي‌شود؟
لايه خارجي تاج دندان، «مينا» نام دارد که از کريستال‌هاي معدني فشرده تشکيل شده‌است. مينا، هر روز مقاديري از مواد معدني خود را از دست مي‌دهد و دوباره به دست مي‌آورد. به از دست دادن مواد معدني «دمنيراليزه‌شدن» و به دست‌آوردن مجدد مواد معدني جديد، «رمنيراليزه‌شدن» مي‌گويند. اين دو روند با هم متعادل هستند و باعث مي‌شوند مينا استحکام خود را حفظ کند.
دمنيراليزه شدن، به‌وسيله باکتري‌هاي پلاک دنداني انجام مي‌شود. اين باکتري‌ها، از قند موجود در دهان تغذيه و اسيدهايي توليدمي‌کنند که کريستال‌هاي مينا را در خود حل مي‌کند. (يعني همان دمنيراليزه شدن) اما روند رمنيراليزه شدن که مواد معدني‌اي مانند کلسيم و فلورايد انجام مي‌دهند، مينا را دوباره بازسازي مي‌کند (يعني همان رمنيراليزه شدن).
اگر مينا مواد معدني خود را از دست بدهد و آن را دوباره به دست نياورد، پوسيدگي دنداني اتفاق مي‌افتد. فلورايد به رمنيراليزه شدن مينا کمک و بلورهاي آن را قوي‌تر و مقاوم‌تر مي‌کند، به اين ترتيب، ميناي دندان مستحکم‌تر و در برابر پوسيدگي مقاوم مي‌شود.
دندان‌ها، فلورايد را از 2 راه جذب مي‌کنند؛ از طريق غذاها يا قرص‌هاي فلورايد يا آب حاوي فلورايد. چنين فلورايدي وارد جريان خون مي‌شود و به صورت جزيي از دندان‌ها درمي‌آيد و آنها را محکم‌تر مي‌کند. در اين صورت، اسيدها، کمتر مي‌توانند آن را تخريب کنند.
روش ديگر اثرگذاري فلورايد بر دندان‌ها، روش موضعي است. در اين روش فلورايد مستقيم از دهان وارد دندان‌ها مي‌شود. فلورايد درماني در مطب (با ژل يا خمير فلورايد)، استفاده از خميردندان يا دهانشويه حاوي فلورايد و تماس دندان‌ها با آب حاوي فلورايد، از روش‌هاي موضعي هستند.
اين فلورايد دوست‌داشتني
درمان‌هاي فلورايد در کودکان، معمولا در سني که هنوز دندانهاي آنها در حال تکامل است، هر 6 ماه يکبار در مطب انجام مي‌شود. اين فلورايد، حفاظت بيشتري در مقابل پوسيدگي ايجاد مي‌کند. اگر دندان‌پزشک تشخيص دهد کودک، از آب يا غذا فلورايد کافي دريافت نمي‌کند، مکمل‌هاي فلورايد (به صورت قرص يا شربت) براي او تجويز مي‌کند اما چنين درماني هرگز نبايد سرخود انجام شود.
براي انجام فلورايددرماني، ابتدا لازم است دندان‌ها تميز شوند. حتي اگر از دهانشويه يا ژل فلورايد در منزل استفاده مي‌شود، بايد اول دندان‌ها را مسواک زد و نخ کشيد.
غلظت فلورايدي که در مطب مورد استفاده قرار مي‌گيرد، با فلورايدهاي مصرفي در منزل متفاوت است و معمولا غلظت بالاتري دارد. دندان‌پزشک اين فلورايد را (به صورت ژل يا خمير)، روي دندان‌ها قرار مي‌دهد و بعد از مدت کوتاهي، کار فلورايد درماني، پايان مي‌يابد. از آنجا که اين ژل‌ها يا خميرها، طعم‌هاي جالبي دارند، بايد حتما به کودکان توصيه کرد آنها را قورت ندهند و آب دهان خود را خارج کنند. به علاوه بهتر است کودک تا نيم ساعت بعد، چيزي نخورد يا نياشامد تا بهترين اثرگذاري انجام شود.
امروزه بيشتر خميردندان‌ها حاوي فلورايد هستند بنابراين بايد به کودکان توصيه کرد که هرگز آن را قورت ندهند. به‌خصوص اگر طعم خميردندان برايشان جالب باشد، احتمال بيشتري دارد که آن را قورت بدهند. لازم است والدين فقط مقدار کمي خميردندان (به قدر يک نخود) روي مسواک قرار دهند و هنگام مسواک‌زدن کودک خود بر وي نظارت داشته باشند تا آن را قورت ندهد. چون همين مقادير کم نيز در درازمدت ممکن است براي سلامت آنها خطرساز شود. اگر قصد استفاده از قرص‌هاي فلورايد را داريد، حتما در مورد مصرف آن با دندان‌پزشک مشورت کنيد و هرگز قرص‌هاي فلورايد را در دسترس کودکان قرار ندهيد، چون موارد زيادي از مسموميت با قرص‌هاي فلورايد در کودکان ديده شده‌است.
افزودن فلورايد به آب
شناسايي فلورايد، به عنوان عاملي براي جلوگيري از پوسيدگي دندان، حدود سال‌هاي 1900 در آمريکا اتفاق افتاد. در سال 1903 دندان‌پزشکي به نام «فردريک مکي‌کي»، به کلرادو مهاجرت کرد. او متوجه شد دندانهاي بيشتر افراد بومي اين مکان، تغييررنگ‌هاي عجيبي دارد که مردم محلي به آن «رنگدانه‌هاي قهوه‌اي کلرادو» مي‌گفتند. آنها علت اين تغيير رنگ‌ها را نمي‌دانستند اما مشخص بود اين دندان‌ها با وجود ظاهر نامناسبشان، مقاومت خاصي در برابر پوسيدگي دارند و به ندرت دچار پوسيدگي مي‌شوند. به‌تدريج شيميدان‌هايي از ساير مناطق نيز دريافتند که در آب بعضي مناطق، از جمله همين منطقه، ميزان فلورايد بالاست و همين غلظت بالاي فلورايد آب، عاملي براي حفاظت دندان‌هاست. در سال‌هاي بعد، تحقيقات ديگري در همين زمينه انجام شد. دو منطقه انتخاب شدند که در آب آنها فلورايد کمي وجود داشت (کمتر از 7/PPM0*). فقط به آب يکي از مناطق فلورايد اضافه شد. محققان بعد از گذشت 10 سال، کودکان هر دو منطقه را بررسي کردند و متوجه شدند که دندان کودکاني که حالا 16 ساله شده بودند، در منطقه‌اي که به آب آن فلورايد اضافه شده بود، حدود
40 درصد پوسيدگي کمتري داشت. آنها به اين نتيجه رسيدند که افزودن فلورايد به آب از بدو تولد، خطر بروز پوسيدگي را به شدت کم مي‌کند. به همين دليل از حدود سال‌هاي 1945، تصميم گرفته شد که به آب آشاميدني شهرهاي مختلف ايالات‌متحده، فلورايد اضافه کنند. از آن زمان تاکنون، هنوز اين کار انجام مي‌شود که البته به‌تازگي مخالفان زيادي يافته است.
* PPM: واحد اندازه‌گيري فلورايد در آب = واحد در هر ميليون
