درمان دندان پزشکی بیماران معتاد به کراک

سکانس اول: مطب دندان‌پزشکي در حومه تهران: بيمار رنگ‌پريده نالان از درد تنها دندان باقيمانده فک بالا که مثل مار به خود مي‌پيچد به يک درمانگاه مراجعه مي‌کند...

وضعيت وخيم دندان و پوشش مندرس بيمار که حکايت از اعتياد شديد و وضعيت اقتصادي بد او دارد، دندان‌پزشکي جوان را مجاب مي‌کند که گزينه کشيدن دندان را انتخاب کند. دندان لق و عفوني است و با کمترين اشاره بيرون مي‌آيد، پس دندان‌پزشک نيازي به تهيه راديوگرافي نمي‌بيند و با يک اشاره دندان را خارج مي‌کند. بيمار که دردش آرام شده بي‌تشکر خارج مي‌شود.

سکانس دوم: پزشکي قانوني: دندان‌پزشک جوان آشفته و نگران مقابل قاضي ايستاده است. بيمار رنگ‌پريده و عصباني معتقد است دندان‌پزشک دندان سالم او را بدون گرفتن رضايت کشيده و به دليل عدم رعايت بهداشت، او دچار عفونت و آسيب شديد دهاني شده است و به همين دليل تقاضاي دريافت ديه و خسارت دارد. با اينکه شکي در اعتياد شديد و وضعيت بد بهداشت دهان بيمار وجود ندارد اما کارشناس متخصص نمي‌تواند زخم وحشتناک ايجاد شده دهان بيمار را با هيچ تئوري علمي و هيچ تشخيص افتراقي توجيه کند. درنهايت دندان‌پزشک جوان به پرداخت ديه و خسارت محکوم مي‌شود.

کراک ايراني ترکيبي تازه و متفاوت: کراک فراورده‌اي از کوکايين است که اولين بار اواخر تابستان 1985 در بازار شهر نيويورك عرضه شد و خطرناك‌ترين ماده اعتيادآوري است كه تاكنون به بازارآمده و به حدي وابستگي‌آور است كه يك‌بار مصرف آن، فرد را معتاد مي‌كند. کراک از نظر طبقه‌بندي فارماكولوژي، محرك سيستم اعصاب مركزي است.

كوكايين، آلكالوييد اصلي برگ كوكاست كه از برگ‌هاي بوته‌اي به نام Ergthroxglom Coca به‌دست مي‌آيد. مركز اصلي رويش اين گياه در آمريكاي جنوبي است. اين ماده به عنوان ماده موثر در سال‌هاي 60- 1859 م. از برگ كوكا مجزا و استحصال شد. کوکايين به صورت پودرسفيد نرم شفاف كريستالي با طعمي تلخ است كه اغلب با پودرتالك، ملين‌ها يا شكر مخلوط مي‌شود و معمولا به صورت استنشاقي، تزريقي، خوراكي يا دود كردن و گاهي هم به طريق پاشيدن روي دستگاه تناسلي مصرف مي‌شود. دوز معمولي آن براي انفيه و استنشاق 30 تا 100 ميلي‌گرم است و 10 تا 25 ميلي‌گرم آن براي تزريق استفاده مي‌شود. ترکيب کراک در ايران کاملا متفاوت از عنصر اصلي تشکيل‌دهنده آن در آمريکاست. در کراک ايراني از کوکايين خبري نيست و مواد تشکيل‌دهنده آن شامل هرويين خالص، بيسموت، داروهاي آرامبخش و پودر تالک است.

عوارض دهاني کراک چيست؟

طبق اعلام ADA عوارض شناخته‌شده دهاني اين مخدر از دست رفتن زود هنگام دندان‌هاست که بر اثر عوارض مستقيم فيزيولوژيک و سايکولوژيک ناشي از مصرف مواد شامل خشکي دهان، بهداشت دهان ضعيف، افزايش مصرف نوشيدني‌هاي قندي کالري بالا و دندان‌قروچه است، اما موضوع اصلي مورد بحث در اين نوشتار بررسي عارضه‌اي خطرناک‌تر در معتادان به کراک در ايران است که نه‌تنها علايم کلينيکي آن کمتر معرفي شده بلکه راهکارهاي درماني آن نيز به صورت آکادميک و مدون وجود ندارد.

آمبولي ژنراليزه مويرگي (عارضه‌اي شايع در معتادان به کراک در ايران): آثار پودر تالک در آمبولي‌هاي مويرگي ريه افرادي که دائم در معرض استنشاق اين ماده هستند کاملا شناخته شده است اما آثار ناشي از تزريق وريدي پودر تالک که به عنوان بيس اين مخدر در ايران استفاده مي‌شود نه به صورت موضعي که به شکل ژنراليزه در معتادان به کراک ديده مي‌شود. از عوارض اين آمبولي‌ها احساس بي‌حسي و گزگز در اندام‌هاي انتهايي (حسي که بيمار تحت عنوان حرکت کرم زير پوست از آن ياد مي‌کند) و افزايش استعداد بيماران مذکور به نکروز بافتي و اخلال در ترميم هرگونه زخم و جراحت است. گاهي حتي خارج کردن ساده دندان در اين افراد مي‌تواند نکروزهاي وسيع و منتشر بافتي با نماي کلينيکي بسيار بدشکل و نگران‌کننده در مدت زمان بسيار کوتاه ايجاد کند که هرگونه دستکاري ناآگاهانه اين زخم چه توسط دندان‌پزشک چه توسط بيمار مي‌تواند منجر به گسترش بيشتر اين نکروزيس شود.

درمان: متاسفانه هيچ پروتکل درماني خاصي براي درمان اين عارضه وجود ندارد که شايد عمدتا به دلايل اجتماعي مانند نداشتن انگيزه بيمار و اطرافيانش در پيگيري درمان و همکاري با مراکز درماني از يکسو و نبود مقالات ساير کشورها در رابطه با درمان اين بيماران (به دليل وجود اين عارضه، تنها در کراکي‌هاي ايران) از سوي ديگر باشد. با اين حال در مراکز بيمارستاني و تحت شرايط خاص، تلاش براي برداشتن بافت نکروزه و ايجاد بستري مناسب براي ترميم بافت با تجويز آنتي‌بيوتيک‌هاي وسيع‌الطيف وريدي براي جلوگيري از سوپرايمپوز شدن عفونت صورت مي‌پذيرد. تلاشي که شايد در اين مسير بارها با شکست مواجه شود.

راه‌حل چيست؟

گرفتن هيستوري دقيق از بيماران مشکوک به اعتياد و شناسايي آنها و اجتناب از انجام کارهاي جراحي حتي در حد خارج کردن ساده دندان در مطب‌ها و ارجاع بيماران به بيمارستان‌هاي مجهز به بخش جراحي دهان و فک تنها راه فرار از عوارض ناشي از درمان اين بيماران است.

درنهايت با توجه به شيوع اين نوع اعتياد در کشور و پذيرفتن اين واقعيت که افراد معتاد نيز بخشي از مراجعان مطب‌هاي دندان‌پزشکي را تشکيل مي‌دهند، بايد تمهيدات درماني ويژه‌اي براي اين بيماران توسط اساتيد و دانشکده‌هاي دندان‌پزشکي کشور انديشيده و آموزش داده شود.