بنام خدا

اعتبار کتاب هاي دعا

در اين مقاله بيشتر تلاش مي کنيم پيرامون کتاب هايي که بيشتر در اين زمينه مطرح هستند بيان و سپس پيرامون آن بحث مان را دنبال کنيم؛ از جمله آن کتاب ها: مصباح الزائر، و بلدالامين، مصباح کفعمي، اقبال و مزار کبير و کتاب هايي را که علامه مجلسي در کتاب مزار به آنها استناد کرده است.

براي تبيين موضوع بحث را در سه محور پي مي گيريم

1- کتاب هاى ياد شده از ديدگاه مؤلفان و مرحوم مجلسى قابل بررسى و توجه است.

از يک سو بايد گفت: نويسندگان اين کتاب ها عنايت ويژه ‏اى به کتاب هايشان داشته ‏اند و به اعتبار روايات و مطالب آن اعتراف نموده ‏اند، و از سوى ديگر مرحوم مجلسى نسبت به آن کتاب ها و نويسندگان آنها عنايت و عظمت خاصى قائل است.

از باب نمونه: مؤلف کتاب مزار کبير شيخ عبد اللّه محمد بن جعفر المشهدى، معروف به “ابن المشهدى” است.

اوّلاً: مؤلّف در مقدمه کتابش مى‏گويد: من در اين کتاب زيارات گوناگونى را براى مشاهد مشرّفه و مطالبى که پيرامون ترغيب به مسجدهاى مبارک است و دعاهاى برگزيده و مناجات‏ها را، با سندهايى آورده ‏ام، که متصل به راويان موثق است و آنان اين کلمات را به سادات و بزرگان دينى مى ‏رسانند.

ثانياً: مؤلّف يکى از مشايخ و بزرگان اماميه است که در اجازات نامش آمده است و بزرگانى از او به عظمت ياد کرده ‏اند!؛ مثلاً مرحوم شيخ حرّ عاملى “ابن المشهدى را فاضل جليل دانسته و به بعضى از کتاب هاى وى اشاره نموده است.[1]

علّامه مجلسى مى ‏گويد: کتاب بزرگى در زيارات به تأليف محمد بن المشهدى است، که سيّد بن طاووس نيز به آن اعتماد نموده و مدحش کرده است، و ما آن کتاب را به “مزار کبير” نام نهاده ‏ايم.[2]

در جاى ديگر مى ‏گويد: مزار کبير از چگونگى سندش مى‏ فهميم که کتاب معتبرى است و سيّد بن طاووس بسيارى از اخبار و زيارات خود را از اين کتاب گرفته است.[3]

مرحوم کفعمى نيز در مقدمه کتاب خود به نام “البلد الأمين” مى‏ گويد: اين کتاب که در آن عوذه‏ ها و دعاها و تسبيح‏ها و زيارات نقل شده است، از پيشوايان و امامان (‏ع) توسط کتاب هايى گرفته شده، که صحيح بودن آنها مورد اعتماد است و ما مأمور به چنگ زدن به آنها هستيم!

اما کتاب مصباح الزائر که تأليف سيّد علي بن موسى بن طاووس است، وقتى به روايات و زيارات آن توجه مى ‏کنيم، و به کتاب هاى علماى گذشته که قبل از ايشان بوده ‏اند مى‏ نگريم، مى‏ بينيم بسيارى از آن روايات و زيارات در کتاب هاى بزرگانى؛ مانند شيخ صدوق، شيخ مفيد، شيخ طوسى، ابن قولويه و ديگران آمده است.

در اين جا به بخشى از کلام مرحوم مجلسى، درباره مصادر کتابش و نويسندگان آنها، اشاره مى‏ کنيم:

ايشان در فصل دوم از مقدمه بحار مى‏ گويد: بدان که بيشتر کتاب هايى که ما بر آن اعتماد نموده ‏ايم از جهت نسبت آنها به مؤلّفشان مشهور و معلومند! مثل کتاب هاى صدوق،… و کتاب هاى بزرگانى از فرزندان طاووس که همه آنها معروف است. و … کتاب هاى کفعمى که شهرت آنها و فضيلت مؤلفش ما را از بيان حال آن کتاب ها و مؤلفش بى نياز مى‏ کند.[4]

2- در ميان فقيهان و کارشناسان مسائل اسلامى، يکى از علوم مربوط به استنباط احکام شرعى، علم رجال و درايه درباره حديث است،

روش متداول چنين است که مى‏گويند: هر روايتى که در مقام بيان احکام اسلامى يا معارف دينى و اعتقادى باشد بايد از نظر يک فقيه بررسى شود که آيا از جهت سند، صحيح و قابل اعتماد است يا نه؟ وقتى بررسى شد و مشکلى از نظر سند نداشت، آن گاه از دلالت، مورد ارزيابى قرار گرفته و هر فقيهى بر اساس مبانى خود به آن تکيه نموده و از آن بهره مى‏ برد.

آنچه گفته شد، روشى است که از قرن‏هاى نزديک به زمان امامان معصوم (‏ع) و با رهنمودهاى آنان مورد توجه بوده است و لذا شيخ صدوق و مفيد و طوسى هم با توجه به علم رجال از روايات قابل اعتماد استفاده مى‏ کرده ‏اند، و در قرن‏هاى اخير نيز اين موضوع مورد عنايت فقيهان عالى مقام بوده و هست!

بنابراين هر روايتى که در کتابى آمده است، هر چند آن کتاب معروف و مشهور و نويسنده آن شخصيتى بزرگوار و از عالمان بر جسته باشد، از نظر علم رجال و مانند آن مورد تحقيق قرار گرفته و پس از آن مورد عمل واقع مى ‏شود.

 از ديدگاه اخبار زيادى که به عنوان “من بلغه الثواب” مطرح شده نيز، قابل عمل و عنايت است و مى‏توان از راه توسّل به آنها براى رسيدن به ثواب، اميدوار بود

3- نکته ديگر که راه حلّ خوبى براى موضوع مورد بحث است و براى موارد مشابه آن در همه جا و براى همه کس راه گشا است! فقيهان قاعده ‏اى به عنوان “اخبار من بلغ” دارند، و نسبت به آن دسته از رواياتى که در کتاب هاى دعا و زيارات و غيره آمده است و تشويق به انجام کارهاى مستحبى نموده، که اگر داوطلبانه انجام شود ثوابى چنين و چنان دارد!، مى‏گويند: عمل کردن به اين روايات بدون تحقيق جايز است، در صورتى که دو شرط رعايت شود: يکى اين که دليلى بر حرام بودن آن عمل نداشته باشيم، و ديگر اين که انجام آن کار به قصد و نيّت رسيدن به ثوابش باشد.

دليل آنان بر اين مطلب، رواياتى است که بر اين مضمون دلالت دارد، مانند حديث: “عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ (ع) يَقُولُ مَنْ بَلَغَهُ ثَوَابٌ مِنَ اللَّهِ عَلَى عَمَلٍ فَعَمِلَ ذَلِکَ الْعَمَلَ الْتِمَاسَ ذَلِکَ الثَّوَابِ أُوتِيَهُ وَ إِنْ لَمْ يَکُنِ الْحَدِيثُ کَمَا بَلَغَه”؛[5] امام باقر (‏ع) فرمود: هر کس از سوى خداوند، ثوابى براى کارى به او برسد، و آن کار را به اميد رسيدن به آن ثواب انجام دهد، آن ثواب را به او مى دهند، گر چه آن حديث آن چنان که به او رسيده است، نباشد.

فقيهان و مراجع اين اخبار را مورد بحث قرار داده و در کتاب هاى فقهى خود مضمون آنها را پذيرفته ‏اند.[6]

بنابراين رواياتى که مى‏ گويد: هر کس هنگام وضو اين دعا را بخواند، يا به هنگام خوابيدن اين ذکر را بگويد، يا در شب قدر اين دعا را بخواند، يا هنگام زيارت امامان‏ (‏ع) اين کلمات را بگويد، اجر و پاداشى چنين خواهد داشت، در اين موارد عمل به آنها نه تنها ايرادى ندارد، بلکه به حکم عقل و روايات صحيحى که به آنها اشاره شد، مورد تفضل و عنايت خداى بزرگ قرار مى ‏گيرد!

در نتيجه بايد گفت: افزون بر اين که کتاب هاى مورد استفاده در کتاب مزار مرحوم مجلسى؛ مانند: مصباح الزائر، مصباح کفعمى، المزار الکبير و…، از ديدگاه بزرگانى که آنها را تأليف کرده ‏اند، مورد اعتماد است و مرحوم علّامه مجلسى نيز اعتبار آنها را پذيرفته است، بايد گفت: از ديدگاه اخبار زيادى که به عنوان “من بلغه الثواب” مطرح شده نيز، قابل عمل و عنايت است و مى‏توان از راه توسّل به آنها براى رسيدن به ثواب، اميدوار بود.

پي نوشت ها:

[1]. امل الآمل،

[2]. بحارالانوار،

[3]. همان،

[4]. همان،

[5]. کافى،

[6]. مصباح الاصول،  (تقريرات درس اصول مرحوم آية الله خويى).

منبع : گروه دين تبيان

جالب بود!پاسخ كلي شبهه!

بسیار مفید وپند اموز بود