آرامگاه نادرشاه افشار

یکی از بناهای تاریخی و گردشگری شهر مشهد، آرامگاه نادر شاه افشار، موسس سلسله‌ی افشاریان است. بازدید از این آرامگاه به همراهه دو موزه‌ای که در مجاورت آن قرار دارد، شما را به سفری تاریخی خواهد برد و با سلاح و جنگ‌افزار‌ها و سایر اشیای مربوط به تاریخ پر فراز و نشیب کشور عزیزمان ایران آشنا خواهد کرد. در ادامه با ما همراه باشید تا با این آرامگاه و موزه، بیشتر آشنا شویم.

موقعیت جغرافیایی

شهر مشهد یکی از شهر های بزرگ ایران و مرکز استان پهناور خراسان رضوی است. خراسان در زبان پهلوی خوراسان KHURASAN تلفظ می شود که به معنای سرزمین خورشید یا خاورزمین یا محل طلوع آفتاب است. سابقه تاریخی مشهد با شهر طوس کاملا مرتبط است. مشهد امروز جزء کوچکی از شهر نوغان است که بنا به اعتقاد باستان شناسان و براساس آثار یافت شده در اطراف کشف رود دارای پیشینه ای هشتصد هزار ساله می باشد. در افسانه ها آمده است که جمشید، از سلسله کیانیان طوس را بنا کرد و به جانشین خود کیخسرو سپرد.

این شهر در موقعیت جغرافیایی  ۳۶°۱۷′۴۱.۴۹″ شمالی ۵۹°۳۶′۳۷.۶″ شرقی قرار گرفته و از شمال به شهرستان کلات، از شمال‌غربی به درگز، از غرب به چناران و نیشابور و از شرق به سرخس و تربت‌جام محدود می‌گردد. این شهر در زمان افشاریان، پایتخت ایران بود. مشهد با ۳۲۸ کیلومتر مربع مساحت، دومین شهر پهناور ایران بعد از تهران است.

مکان قرارگیری: اثر درخیابان شیرازی (بالا خیابان ) – چهارراه شهدا ( چهاراه باغ نادر) – باغ و موزه نادر شاه افشار واقع شده است.

تاریخچه بنا

پس از انقراض سلسله‌ی صفویه و تسلط محمود افغان و اشرف افغان بر ایران، نادرشاه افشار (۱۱۰۰ الی ۱۱۶۰ هجری قمری) که به او در اروپا لقب «آخرین جهانگشای شرق»، «ناپلئون ایران» و «اسکندر دوم» نیز داده‌اند از منطقه‌ی خراسان قیام کرد و توانست مدعیان محلی، افغان‌ها و امپراتوری عثمانی را سرکوب کند. سپس در سال ۱۱۴۸ در دشت مغان مجلسی ترتیب داد و خود را پادشاه ایران نامید.

نادرشاه افشار که برای اولین بار شهر مشهد را به عنوان پایتخت ایران انتخاب کرد، اولین مقبره‌ی خود را در این شهر در سال‌های ۵-۱۱۴۳ قمری احداث کرد. او بعد از اینکه در سال ۱۱۴۸ قمری رسما پادشاه ایران شد، بلافاصله در صدد فتح هند برآمد ، زمانی که از این سفر پر‌غنیمت بازگشت تصمیم گرفت تا مقبره‌ی دیگری برای خود در این شهر بسازد. از این رو ، دستور داد تا سنگ‌های مرمر سیاه بزرگی را از دهخوار قان آذربایجان به خراسان بیاورند.

بعضی از این سنگ‌ها بین ۲۰ تا شصت خروار، وزن داشتند و حمل و نقلشان هزینه‌ی بسیار سنگینی داشت. به همین دلیل سه قطعه از این سنگ‌های حجیم را «ایران خراب » ، «عالم خراب »  و خراج عالم » نامیدند.

او سر انجام در سال‌های آخر عمرش، بنای دیگری به عنوان مقبره‌ی خانوادگی ساخت که عمارت خورشید نام گرفت ولی جسدش در هیچ کدام از این سه مقبره به خاک سپرده نشد.

سر نادرشاه افشار را پس از قتل در سال ۱۱۶۰، از قوچان به هرات فرستادند. جسد بی سر او نیز به طور موقت در یکی از این مقبره‌ها به خاک سپرده شد اما بعد‌ها آغا محمد خان قاجار آن را به تهران منتقل کرد.

به همین دلیل نادرشاه تا مدت‌ها در شهر مشهد مقبره‌ای نداشت تا اینکه قوام السلطنه در اواخر دوره‌ی قاجار یعنی در سال ۱۲۹۶ در محل یکی از همان سه مقبره‌ی ویران شده‌ی نادری، یک آرامگاه جدید برای وی احداث کرد و استخوان‌هایش را از تهران به آنجا منتقل کرد. این بنا تا مدت‌ها بر پا بود و سر انجام در سال ۱۳۳۵، انجمن آثار ملی ایران تصمیم گرفت تا آرامگاهی در شان نام نادرشاه در آنجا بنا کند که این کار از سال ۱۳۳۶ آغاز شد و در سال ۱۳۴۲ پایان یافت.

مشخصات معماری

آرامگاه فعلی نادرشاه افشار در ضلع شمال غربی چهار راه شهدا (نادری سابق) در باغی به مساحت ۱۴۴۰۰ متر مربع بنا شده‌است.

بنای اصلی آرامگاه به مساحت ۱۲ هزار متر مربع میباشد .آرامگاه نادرشاه واقع در ضلع شمال غربی چهارراه شهدا (نادری سابق) که پس از آرامگاه امام رضا مهم‌ ترین مکان گردشگری و تاریخی داخل شهر مشهد تلقی می‌ شود.

اصل بنا چهار قسمت دارد:

تالاری به طول و عرض ۵/۱۵ در ۴/۸ متر فضای اصلی مقبره ۱۵ در ۱۵ متر و دو طرف آن به عرض تقریبی ۴ متر و ارتفاع ۵/۲ متر است.

۱۶ستون یکپارچه سنگی به ارتفاع ۲۶/۲ متر در اطراف مقبره قرار دارد.سقف مقبره بیش از ۶ متر ارتفاع دارد .

در این مقبره یک سکوی دوازده پله‌ای، محل گور، یک پوشش خیمه‌مانند بر روی قبر، یک سکوی مرتفع در کنار قبر که مجسمه‌ی نادرشاه سوار بر اسب به همراه سه نفر دیگر که به دنبال او هستند، غرفه‌ی فروش کتاب و دو تالار به عنوان موزه، یکی برای نمایش جنگ‌افزار‌های زمان سلطنت نادرشاه و دیگری برای نمایش اسلحه‌های زمان ماقبل نادر، قرار دارد.

طراحی بنا بر اساس دو شکل مربع و مثلث صورت گرفته‌است . تالار مربع شکل از دو دیوار قرمز رنگ سنگی بسته و در قسمت ستون بندی باز تشکیل شده است که سنگ مزار نادر در گوشه این مربع در پناه دو دیوار قرار دارد. فضای باز تالار حالت صحنه جنگ و دفاع و حمله دارد و رنگ قرمز دو دیوار به مفهوم جنگ است. طرح ستون‌های اطراف تالار، کلاه نادر را تداعی می‌کند.  مصالح این بنا از سنگ‌های خشن و سخت گرانیت کوهسنگی مشهد است.

پوشش مقبره نیز در اصل نمایانگر و تداعی‌کننده‌ی چادر عشایر است؛ یعنی جایی که زندگی نادر در آنجا هم آغاز شده و هم پایان یافته‌است. در باغ اطراف مقبره نیز بناهای فرعی متعددی مانند سالن اجتماعات، کتابخانه، سرویس بهداشتی و… قرار دارد که با بنای آرامگاه هماهنگی دارند. همچنین در گوشه‌ی شمالی آرامگاه نادر، آرامگاه محمد تقی خان پسیان سردار خراسان قرار گرفته است.

طراح بنا مهندس هوشنگ سیحون بوده و مجسمه‌ها را هنرمند فقید، ابوالحسن صدیقی ساخته‌است .تاریخ ساخت این بنا از سال ۱۳۳۶ تا سال ۱۳۴۲ به طول انجامیده است .

موزه‌ی نادری

موزه نادری دارای دو تالار است.

تالار شماره ۱:

به انواع سلاح‌های دوره‌ی افشاریه ، وسایل سوارکاری مانند زین و برگ اسب از دوره‌ی افشاریه تا قاجاریه، چند نسخه خطی از جمله تاریخ جهان‌گشای نادری و دو شمشیر متعلق به نادر اختصاص دارد و دیوارهای آن با تابلوهایی از صحنه‌های نبرد نادر در جنگ کرنال اثر استاد سیدحسین میر مصور، مزین شده‌است.

تالار شماره ۲:

این تالار در سال ۱۳۷۳ به مجموعه اضافه شده است و در آن انواع سکه، اشیای باستانی و مردم شناسی، ظروف و دیگر اشیای اهدایی از دوره‌ی صفویه تا معاصر به نمایش در‌آمده‌است.
علاوه بر اشیای داخل موزه، مدخل ورودی سالن اصلی نیز با عراده‌های توپ جنگی تزیین شده‌است. موزه‌ی آرامگاه نادر، وابسته به سازمان میراث فرهنگی خراسان است.

از  ویژگی ها ی خاص این بنا میتوان به  طراحی آبریزها و حوضها و جویبارها  که همه  بر پایه باغ ایرانی طراحی شده اند و نیز  دیوارهایی با سنگ گرانیت و با تلفیق نرده های آهنی به نقش تبرزین همچنین طراحی ساختمان بر اساس دو شکل اصلی هندسی یعنی مربع و مثلث از سنگ خارای مشهد با قطعات بزرگ که نمادصلابت و عظمت نادر شاه دارد اشاره کرد .

منابع:

aftab.ir

shahrebehesht.ir

toursara.com

citypedia.ir