آيا شهربانو دختر يزدگرد ، بعنوان مادر امام سجاد حقيقت دارد ؟ 3
2- مضمون و محتواي روايت
-
عمر از كجا فهميدند كه شهربانو توهين كرده است ؟ آيا زبان فارسي مي دانسته است ؟
-
با توجه به متن روايت ، امام علي(ع) همين تشكيك را در اعتراض به عمر وارد مي كند ، ولي سوال همچنان باقي مي ماند كه امام از كجا فهميدند كه شهربانو توهين نكرده است ؟ آيا امام فارسي مي دانسته است !!
-
عمر چنانکه می‌دانیم در سال بیست و سوم هجری کشته شد . بر فرض که بگوئیم شهربانو را در آخرین روزهای زندگانی عمر نزد او به مدینه آورده‌اند از آن سال (بیست و سوم) تا سال سی و هفتم که سال ولادت امام علی بن الحسین است چهارده سال گذشته ، چگونه شهربانو در این مدت نازا مانده است ؟ این حادثه هر چند محال نیست ، اما بسیار بعید می‌نماید . 15
-
البته بنابر بررسي و اختيار دكتر شهيدي در كتاب زندگاني علي بن الحسين(ع) سال تولد امام سجاد(ع) 46 يا 47 هق بوده 16كه بعد مرگ عثمان بوده و اينكه شهربانو از زمان عمر تا آن زمان ( حداقل 23 سال ) نازا بوده ، بسيار بعيد و غير ممكن مي نمايد .
-
در هیچ یک از منابع معتبر شیعى به جز روایت كليني در كافي ، لقبى با عنوان « ابن الخیرتین » براى امام سجاد نقل نشده است . 17
-
گذشته از این استنباط های تاریخی ، سندی دیگر در دست داریم که نشان می‌دهد تا آغاز سده‌ی دوم هجری شهربانو و یا شاهزاده خانم ایرانی در خاندان هاشمی شناخته نبوده است.
این سند نامه‌ای است که ابوجعفر منصور دوانیقی در پاسخ محمد بن عبدالله بن حسن نفس زکیه نوشته است .
محمد که خود را مهدی امت می‌خوانده و دعوی امامت و خلافت داشته است نامه‌ای به منصور می‌نویسد و فضیلت خاندان خود را برمی‌شمارد و سرانجام منصور را به اطاعت خود می‌خواند .
منصور در پاسخ او نامه‌ای طولانی و تهدیدآمیز نوشته و در ضمن آن می‌گوید: « پس از مرگ رسول خدا فاضل‌تر از علی بن حسین در خاندان شما نزایید و مادر او ام‌ولد (کنیز دارای فرزند) بود 18 »
نوشتن ام‌ولد تحقیری است که منصور به محمد بن عبدالله روا می‌دارد. («ما وُلِدَ فیکم بعد وفاه رسول الله(ص) افضل من علی بن الحسین و هو لاُُمّ ولد» 19
این نامه که طبری آنرا در حوادث سال یکصد و چهل و پنج هجری آورده نیم قرن پس از رحلت امام علی بن الحسین (ع) نوشته شده ، بسیاری از هاشمیان که در طبقه دوم پس از رسول اکرم‌اند ، زنده بوده‌اند، اگر داستان اسیر شدن شهربانو و آوردن او به مسجد مدینه درست ، و اگر مادر علی بن الحسین دختر یزدگرد پادشاه ایران بود ، منصور چنان عبارتی را نمی نوشت و اگر دروغ نوشته بود محمد سخنش را در دهانش می‌شکست و بدو پاسخ می‌داد ، که مادر علی بن الحسین شاهزاده بوده است نه کنیز . 20
-
اينكه گفته شده شهربانو در كربلا حضور داشته و بعد شهادت امام حسين(ع) ، خود را به دريا انداخته و يا با اسب امام به ايران فرار كرده و جهت مخفي شدن از دست ماموران عمرسعد ، كوه دهن باز كرده و به آن داخل شده است ( كوه بي بي شهربانو در شهر ري ) 21، چرا بعد از حادثه كربلا در هيچ كدام از منابع معتبر ، از زبان امام سجاد(ع) و يا ديگر نزديكان ، هيچ جا صحبت از ايشان نشده است ؟
-
سند سلسله راويان
این روایت از جهت سند و متن محل بحث واقع شده است.
از جهت سند در آن افرادى مانند ابراهیم بن اسحاق احمر 22 و عمرو بن شمر وجود دارند که به غلوّ متهم شده اند. علمای شیعه آن دو را مورد تأیید قرار ندادهاند. 23
بنابراين روايت فوق از نظر سند راويان نيز مخدوش و مردود است .
-
چند نظر از مورخان و بزرگان
-
شهید مطهری نیز ازدواج شهربانو دختر یزدگرد سوم را با امام حسین مشکوک دانسته و می‌نویسد :
مورخان عصر حاضر عموماً در این قضیه تشکیک می‌کنند و آن را بی اساس می‌دانند… و سعید نفیسی در تاریخ احتماعی ایران، آن را افسانه می‌داند. 24
-
به نوشته دهخدا ، پژوهش‌ها نشان داده است که این داستان واقعی نیست و یزدگرد را دختری به نام شهربانو نبوده است . داستان شهربانو در واقع از ربیع الابرار زمخشري و قابوس نامه اخذ شده است.25
ادامه دارد :
محمد صالحی 18/8/94
